Tawan nin Atension an Hula ni Daniel!
Kapitulo Trese: Duwang Hade na Magkalaban
1, 2. Taano ta maninigo kitang magkainteres sa hula na nasusurat sa Daniel kapitulo 11?
DUWANG magkaribal na hade an nagtutusayan sa todo-todong pagdinaogan para sa supremasiya. Sa pag-agi nin mga taon, enot nguna an saro, dangan an saro naman, an nagdodominar. Kun beses, an sarong hade iyo an kaharohalangkaweng namamahala mantang an saro man gadan, asin may mga panahon na daing labanan. Alagad ta bigla na sanang nagkakaigwa nin saro na naman na ralaban, asin nagpapadagos an labanan. An kabilang sa mga kabali sa dramang ini iyo si Hadeng Seleuco I Nicator kan Siria, Hadeng Tolomeo Lago nin Egipto, Prinsesa kan Siria na nagin Reyna Cleopatra I kan Egipto, Emperador Augusto asin Tiberio nin Roma, asin Reyna Zenobia nin Palmira. Mantang madali nang matapos an labanan, napalabot man an Nazi Alemania, Komunistang grupo politiko nin mga nasyon, Kapangyarihan Pankinaban na Anglo-Amerikano, Liga de Naciones, asin Naciones Unidas. An kulminasyon sarong pangyayari na dai man lamang nahehelingheling kan arin man sa politikal na mga namamahalang ini. Ipinahayag kan anghel ni Jehova ki propeta Daniel an nakaoogmang hulang ini mga 2,500 na taon na an nakaagi.—Daniel, kapitulo 11.
2 Seguradong napapalukso an puso ni Daniel na madangog an anghel na ihinahayag sa saiya nin detalyado an pagriribal nin duwang hadeng maabot! Interesante man para sa sato an dramang iyan, ta sagkod sa satong aldaw an pagdinaogan sa kapangyarihan kan duwang hade. An pakaheling kun paano pinatunayan kan kasaysayan na totoo an enot na kabtang kan hula mapakosog sa satong pagtubod asin kompiansa sa kasiertohan kan kaotoban kan huring kabtang kan makahulang salaysay. An pagtao nin atension sa hulang ini matao sa sato nin malinaw na pagmansay sa kun saen na kita sa sulog nin panahon. Paririgonon man kaiyan an satong desisyon na magdanay na neutral sa labanan mantang pasensioso niatong hinahalat an Dios na humiro para sa sato. (Salmo 146:3, 5) Kun siring, may alistong atension, maghinanyog kita mantang si Daniel kaolay kan anghel ni Jehova.
TUMANG SA KAHADEAN KAN GRECIA
3. Siisay an sinuportaran kan anghel “kan enot na taon ni Dario na Medo”?
3 “Kun manongod sa sako,” sabi kan anghel, “kan enot na taon ni Dario na Medo [539/538 B.C.E.] ako nagtindog bilang parapakosog asin bilang kuta para sa saiya.” (Daniel 11:1) Gadan na si Dario, alagad itinokdo kan anghel an saiyang pagreynar bilang an kapinonan kan makahulang mensahe. An hadeng ini iyo an nagboot na si Daniel haleon sa lungib kan mga leon. Nagpaluwas man nin dekreto si Dario na an gabos niang sakop maninigong matakot sa Dios ni Daniel. (Daniel 6:21-27) Minsan siring, an saro na para sa saiya an anghel tuminindog bilang parasuportar, bakong si Dario na Medo, kundi an kaibaiba kan anghel na si Miguel—an prinsipe kan banwaan ni Daniel. (Ikomparar an Daniel 10:12-14.) Itinao kan anghel nin Dios an suportang ini mantang kalaban ni Miguel an prinsipeng demonyo kan Medo-Persia.
4, 5. Sairisay an ihinulang apat na hade kan Persia?
4 Ipinadagos kan anghel nin Dios: “Uya! May tolo pang hade na matindog para sa Persia, asin an ikaapat makadadamot nin mas dakulang kayamanan kisa gabos na iba. Asin oras na sia makosog na sa saiyang mga kayamanan, pupukawon nia an gabos tumang sa kahadean kan Grecia.” (Daniel 11:2) Sairisay man nanggad an mga mamamahalang ini sa Persia?
5 An enot na tolong hade iyo si Cirong Dakula, Cambises II, asin Dario I. Mantang si Bardiya (o tibaad an sarong parasaginsagin na an ngaran Gaumata) pitong bulan sanang namahala, dai kinonsiderar kan hula an saiyang halipot na pagreynar. Kan 490 B.C.E., an ikatolong hade, si Dario I, nagprobar na sakyadahon an Grecia sa ikaduwang beses. Minsan siring, an mga Persiano nadaog nin grabe sa Maraton asin suminibog sa Asia Minor. Minsan si Dario guminibo nin maingat na mga preparasyon para sa dugang pang kampanya tumang sa Grecia, dai nia iyan nagibo bago sia nagadan pakalihis nin apat na taon. Iyan nawalat sa saiyang aki asin kasalihid, an “ikaapat” na hade, si Jerjes I. Sia si Hadeng Assuero na nakaagom ki Ester.—Ester 1:1; 2:15-17.
6, 7. (a) Paano ‘pinukaw kan ikaapat na hade an gabos tumang sa kahadean kan Grecia’? (b) Ano an resulta kan kampanya ni Jerjes tumang sa Grecia?
6 Si Jerjes I tunay nanggad na ‘pinukaw an gabos tumang sa kahadean kan Grecia,’ an boot sabihon, an independienteng mga estado sa Grecia bilang sarong grupo. “Sinasadol nin ambisyosong mga kortesano,” sabi kan librong The Medes and Persians—Conquerors and Diplomats, “ilinansar ni Jerjes an pananalakay sa daga asin dagat.” An Griegong historyador na si Herodoto, kan ikalimang siglo B.C.E., nagsurat na “mayo nin ibang ekspedisyon na makalalabi digdi.” Sinasabi kan saiyang rekord na an hukbo sa dagat “517,610 na soldados gabos. An kabilangan kan mga soldados sa impanteriya 1,700,000; an sa mga parakabayo 80,000; na dian dapat idagdag an mga Arabo na sakay sa mga kamelyo, asin an mga Libio na nakikilaban sakay sa mga karro, na sa paghona ko 20,000. Kun siring, an bilog na kabilangan kan hukbo sa daga asin dagat kun susumaron bale 2,317,610 na soldados.”
7 Mantang an katuyohan nia lubos na pagkongkistar, ilinaban ni Jerjes I an dakulaon niang hukbo sa Grecia kan 480 B.C.E. Napangganahan an taktika kan mga Griego na sinda papondohon nguna sa Termopilai, an Atenas dinestrosar kan mga Persiano. Pero, sa Salamina, grabeng pagkadaog an inagihan ninda. Saro pang kapangganahan kan mga Griego an nangyari sa Platia, kan 479 B.C.E. Mayo sa pitong hade na suminalihid ki Jerjes sa trono kan Imperyo nin Persia durante kan suminunod na 143 na taon an nanakyada sa Grecia. Alagad ta may nagbangon na poderosong hade sa Grecia.
NABANGA SA APAT AN SARONG DAKULANG KAHADEAN
8. Siisay na “poderosong hade” an tuminindog, asin paano sia ‘nakapamahala na mahiwas an nasasakopan’?
8 “Sarong poderosong hade an matindog nanggad asin mamamahala na mahiwas an nasasakopan asin gigibohon an segun sa saiyang kabotan,” sabi kan anghel. (Daniel 11:3) An beinte anyos na si Alejandro ‘tuminindog’ bilang hade kan Macedonia kan 336 B.C.E. Sia tunay na nagin “sarong poderosong hade”—si Alejandrong Dakula. Minomotibar nin sarong plano kan saiyang ama, si Felipe II, saiyang binihag an mga probinsia nin Persia sa Tahaw na Sirangan. Dinakit an mga salog nin Eufrates asin Tigris, iwinarak kan 47,000 niang soldados an 250,000 na soldados ni Dario III sa Gaugamela. Pagkatapos, duminulag si Dario asin ginadan, kaya natapos an dinastiyang Persiano. An Grecia na ngonyan an nagin kapangyarihan pankinaban, asin si Alejandro ‘namahala na mahiwas an nasasakopan asin ginibo an segun sa saiyang kabotan.’
9, 10. Paano nagkatotoo an hula na an kahadean ni Alejandro dai mapapasa saiyang mga gikan?
9 Magigin halipot an pamamahala ni Alejandro sa kinaban, ta idinugang kan anghel nin Dios: “Kun sia nagtitindog na, an saiyang kahadean gagabaon asin babangabangaon sa apat na doros kan kalangitan, alagad bakong sa saiyang mga gikan asin bakong segun sa saiyang pakasakop na paagi kaiyan sia namamahala; huli ta an saiyang kahadean gagaboton, para ngani sa iba na laen sa mga ini.” (Daniel 11:4) Mayo pang 33 anyos si Alejandro kan mawara an saiyang buhay huli sa biglang paghelang sa Babilonya kan 323 B.C.E.
10 An mahiwas na imperyo ni Alejandro dai napasa “saiyang mga gikan.” An tugang niang si Felipe III Arideo nagreynar nin mayo pang pitong taon asin ginadan sa kahagadan ni Olimpias, an ina ni Alejandro, kan 317 B.C.E. An aki ni Alejandro na si Alejandro IV namahala sagkod 311 B.C.E. kan sia gadanon ni Casander, saro sa mga heneral kan saiyang ama. An aki ni Alejandro sa luwas na si Heracles naghingoa na mamahala sa ngaran kan saiyang ama alagad ta ginadan kan 309 B.C.E. Sa siring na paagi natapos an dinastiya ni Alejandro, na nawara sa saiyang pamilya an “saiyang pakasakop.”
11. Paano an kahadean ni Alejandro ‘binangabanga sa apat na doros kan kalangitan’?
11 Pagkagadan ni Alejandro, an saiyang kahadean ‘binangabanga sa apat na doros.’ An dakol niang heneral nag-iriwal sa pag-aragawan nin teritoryo. An saro an matang si Heneral Antigono I naghingoa na mapasairarom kan saiyang kontrol an bilog na imperyo ni Alejandro. Alagad ta sia nagadan sa sarong ralaban sa Ipso sa Frigia. Pag-abot kan taon 301 B.C.E., apat sa mga heneral ni Alejandro an nagkakapot na nin kapangyarihan sa mahiwas na teritoryo na kinongkistar kan saindang komandante. Si Casander namamahala sa Macedonia asin Grecia. Si Lisimaco iyo an nagkaigwa nin kontrol sa Asia Minor asin Tracia. Nakua ni Seleuco I Nicator an Mesopotamia asin Siria. Asin pinamahalaan ni Tolomeo Lago an Egipto asin Palestina. Naotob an makahulang tataramon, an mahiwas na imperyo ni Alejandro nabanga sa apat na kahadean na Helenistiko.
TUMINUNGA AN DUWANG HADENG MAGKARIBAL
12, 13. (a) Paano nagin duwa na sana an apat na kahadean na Helenistiko? (b) Anong dinastiya an inestablisar ni Seleuco sa Siria?
12 Mga pirang taon pakatukaw sa kapangyarihan, nagadan si Casander, asin kan 285 B.C.E., sinadiri ni Lisimaco an Europeong kabtang kan Imperyo nin Grecia. Kan 281 B.C.E., si Lisimaco ginadan ni Seleuco I Nicator sa ralaban, na nagtao ki Seleuco kan kontrol sa dakulang kabtang kan mga teritoryo sa Asia. Si Antigono II Gonatas, makoapo kan saro sa mga heneral ni Alejandro, tuminukaw sa trono nin Macedonia kan 276 B.C.E. Pag-abot nin panahon, an Macedonia nagin sakop nin Roma asin nagin probinsia nin Roma kan 146 B.C.E.
13 Duwa na sana sa apat na kahadean na Helenistiko an prominente ngonyan—an saro sakop ni Seleuco I Nicator asin an saro sakop ni Tolomeo Lago. Inestablisar ni Seleuco an dinastiyang Seleucides sa Siria. Kabilang sa mga siudad na saiyang inestablisar an Antioquia—an bagong kabisera nin Siria—asin an puerto nin Seleucia. Sa huri nagtokdo si apostol Pablo sa Antioquia, na duman an mga parasunod ni Jesus enot na inapod na mga Kristiano. (Gibo 11:25, 26; 13:1-4) Si Seleuco inasesinar kan 281 B.C.E., alagad an saiyang dinastiya namahala sagkod 64 B.C.E. kan an Siria gibohon na probinsia nin Roma ni Heneral Ginayo Pompeo nin Roma.
14. Kasuarin inestablisar sa Egipto an dinastiyang Tolemaico?
14 An Helenistikong kahadean na nagdanay nin pinakahaloy sa apat iyo an ki Tolomeo Lago, o Tolomeo I, na inasumir an titulong hade kan 305 B.C.E. An dinastiyang Tolemaico na saiyang inestablisar nagpadagos na mamahala sa Egipto sagkod na iyan bumagsak sa Roma kan 30 B.C.E.
15. Siisay na duwang makokosog na hade an tuminunga hale sa apat na kahadean na Helenistiko, asin anong pagdinaogan an saindang pinonan?
15 Sa siring sa apat na kahadean na Helenistiko, may tuminungang duwang makokosog na hade—si Seleuco I Nicator sa Siria asin si Tolomeo I sa Egipto. Sa duwang hadeng ini nagpoon an halawig na pagdinaogan kan “hade kan amihanan” asin “hade kan timog,” na isinasaysay sa Daniel kapitulo 11. Dai sinabi kan anghel ni Jehova an ngaran kan mga hade, ta magliliwat an pagkatawo asin nasyonalidad kan duwang hadeng ini sa maaging mga siglo. Linalaktawan an mga detalyeng dai kaipuhan, an nasambitan sana kan anghel mga mamamahala asin pangyayari na may koneksion sa labanan.
ANO AN NAMANSAYAN NINDO?
• Anong duwang dinastiya nin makokosog na hade an tuminunga hale sa mga kahadean na Helenistiko, asin anong pagdinaogan an pinonan kan mga hade?
• Arog kan ihinula sa Daniel 11:6, paano an duwang hade naglaog sa “maninigong areglo”?
• Paano nagpadagos an labanan sa pag-oltanan ni
Seleuco II asin Tolomeo III (Daniel 11:7-9)?
Antioco III asin Tolomeo IV (Daniel 11:10-12)?
Antioco III asin Tolomeo V (Daniel 11:13-16)?
• Ano an katuyohan kan pag-agoman ni Cleopatra I asin Tolomeo V, asin taano ta naprakaso an pakana (Daniel 11:17-19)?
• Paano kamo nakinabang sa pagtao nin atension sa Daniel 11:1-19?