Tawan nin Atension an Hula ni Daniel!

Kapitulo Katorse: Nabago an Duwang Hade

1, 2. (a) Ano an nagmotibar ki Antioco IV na sumunod sa mga kahagadan kan Roma? (b) Kasuarin nagin probinsia nin Roma an Siria?

AN MONARKA nin Siria na si Antioco IV sinakyada an Egipto asin kinoronahan an sadiri bilang hade. Sa pakiolay ni Hadeng Tolomeo VI kan Egipto, isinugo kan Roma si Embahador Cayo Popilio Laenas sa Egipto. Dara nia an sarong nakagugulat na armada asin pagboot hale sa Romanong Senado na talikdan ni Antioco IV an pagkahade nia sa Egipto asin humale sa nasyon. Sa Eleusis, sarong banwaan na harani sa Alejandria, nagkahampangan an hade kan Siria asin an embahador kan Roma. Si Antioco IV naghagad nin panahon na magkonsulta sa saiyang mga konsehero, alagad ta kinuritan ni Laenas an palibot kan hade asin sinabihan sia na sumimbag bago lumuwas sa kurit. Napasupog, sinunod ni Antioco IV an mga kahagadan kan Roma asin nagpuli sia sa Siria kan 168 B.C.E. Sa siring na paagi natapos an paghampangan kan Siriong hade kan amihanan asin kan Egipciong hade kan timog.

² May nangingibabaw na papel sa mga bagay-bagay sa Tahaw na Sirangan, an Roma nagpadagos na diktahan an Siria. Huli kaini, dawa ngani may ibang hade sa dinastiyang Seleucides na namahala sa Siria pagkagadan ni Antioco IV kan 163 B.C.E., dai ninda inokupar an posisyon na “hade kan amihanan.” (Daniel 11:15) Sa katapustapusi an Siria nagin probinsia nin Roma kan 64 B.C.E.

3. Kasuarin asin paano an Roma nagkaigwa nin supremong kapangyarihan sa Egipto?

³ An dinastiyang Tolemaico nin Egipto nagpadagos na magkapot kan posisyon na “hade kan timog” sa laog nin labi nin kadikit sa 130 taon pagkagadan ni Antioco IV. (Daniel 11:14) Durante kan ralaban sa Actium, kan 31 B.C.E., dinaog kan namamahala sa Roma na si Octaviano an magkasurog na mga hukbo kan huring reynang Tolemaico—si Cleopatra VII—asin kan sangbay kaining Romano, si Marcos Antonio. Pagkatapos na maghugot si Cleopatra kan sumunod na taon, an Egipto man nagin probinsia nin Roma asin bako nang iyo an hade kan timog. Pag-abot kan taon 30 B.C.E., an Roma may supremo nang kapangyarihan sa Siria sagkod sa Egipto. Maninigo daw niatong asahan ngonyan an ibang pamamahala na mag-asumir kan mga papel kan hade kan amihanan asin kan hade kan timog?

AN SARONG BAGONG HADE NAGSUGO NIN “SARONG PARASINGIL”

4. Taano ta maninigo niatong asahan an ibang namamahala na mag-asumir kan pagigin hade kan amihanan?

⁴ Kan tigsoli nin 33 C.E., sinabihan ni Jesu-Cristo an saiyang mga disipulo: “Kun maheling na nindo an makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan, siring sa itinaram paagi ki Daniel na propeta, na nagtitindog sa sarong banal na lugar, . . . dangan an mga nasa Judea magpoon nang dumulag pasiring sa kabukidan.” (Mateo 24:15, 16) Kinokotar an Daniel 11:31, pinatanidan ni Jesus an saiyang mga parasunod manongod sa maabot na “makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan.” An hulang ini may koneksion sa hade kan amihanan itinao mga 195 taon pagkagadan ni Antioco IV, an huring hade kan Siria sa papel na iyan. Daing duwa-duwa, ibang namamahala an dapat na mag-asumir kan pagigin hade kan amihanan. Siisay daw iyan?

5. Siisay an tuminindog bilang an hade kan amihanan, na kinua an dating posisyon ni Antioco IV?

⁵ Ihinula kan anghel ni Jehova Dios: “Matindog sa saiyang posisyon [an ki Antioco IV] an saro na mapaagi nin sarong parasingil sa marahayon na kahadean, asin sa laog nin pirang aldaw sia malalaglag, alagad bakong sa kaanggotan ni sa guerra.” (Daniel 11:20) An saro na ‘tuminindog’ sa paaging ini iyo an enot na emperador nin Roma, si Octaviano, na namidbid bilang Augusto Cesar.—Helingon an “One Honored, the Other Despised,” sa pahina 248 kan librong Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

6. (a) Kasuarin pinaagi an “sarong parasingil” sa “marahayon na kahadean,” asin ano an halaga kaini? (b) Taano ta masasabi na si Augusto nagadan “bakong sa kaanggotan ni sa guerra”? (c) Anong pagbago an nangyari sa hade kan amihanan?

⁶ Kaiba sa “marahayon na kahadean” ni Augusto an “daga kan Dekorasyon”—an Romanong probinsia nin Judea. (Daniel 11:16) Kan 2 B.C.E., si Augusto nagsugo nin “sarong parasingil” paagi sa pagboot nin sarong pagrehistro, o senso, na sa katuyohan gayod na maaraman nia kun pira an populasyon para sa paniningil nin buhis asin pirit na pagsoldados. Huli sa dekretong ini, si Jose asin Maria nagbiahe pa Betlehem tanganing magparehistro, na nagbunga kan pagkamundag ni Jesus sa ihinulang lugar na iyan. (Miqueas 5:2; Mateo 2:1-12) Kan Agosto 14 C.E.—“sa laog nin pirang aldaw,” o dai nahaloy pakatapos na ipagboot an pagrehistro—nagadan si Augusto sa edad na 76, bakong “sa kaanggotan” sa kamot nin sarong paraasesinar ni “sa guerra,” kundi resulta nin helang. Nabago na nanggad an hade kan amihanan! An hadeng ini iyo na ngonyan an Imperyo nin Roma sa persona kan mga emperador kaiyan.

‘TUMININDOG AN DESPRESYADO’

7, 8. (a) Siisay an tuminindog sa posisyon ni Augusto bilang hade kan amihanan? (b) Taano “an dignidad kan kahadean” ta magabat sa boot na itinao sa kasalihid ni Augusto Cesar?

⁷ Sa pagpapadagos kan hula, sinabi kan anghel: “Matindog sa saiyang [ni Augusto] posisyon an saro na dedespresyaron, asin dai nanggad ninda itatao sa saiya an dignidad kan kahadean; asin sia talagang madatong sa panahon na daing kahaditan asin kukuanon an kahadean paagi sa panunuyo. Asin kun dapit sa mga takyag kan baha, sinda magkakaralantopan nin huli sa saiya, asin sinda malalaglag; siring man an Namomoon sa tipan.”—Daniel 11:21, 22.

⁸ An “saro na dedespresyaron” iyo si Tiberio Cesar, an aki ni Livia, an ikatolong agom ni Augusto. (Helingon an “One Honored, the Other Despised,” sa pahina 248 kan librong Pay Attention to Daniel’s Prophecy!) Ikinaoongis ni Augusto an aking ini sa enot kan agom nia huli sa maraot na mga ugale kaini asin habo nia na ini an magin Cesar. “An dignidad kan kahadean” magabat sa boot na itinao na sana sa saiya kan gadan na an gabos na ibang posibleng magin kasalihid. Inampon ni Augusto si Tiberio kan 4 C.E. asin ginibo siang magigin kasalihid sa trono. Pagkagadan ni Augusto, an 54 anyos na si Tiberio—an despresyado—‘tuminindog,’ na inasumir an kapangyarihan bilang an Romanong emperador asin an hade kan amihanan.

9. Paano ‘kinua ni Tiberio an kahadean paagi sa panunuyo’?

⁹ “Si Tiberio,” sabi kan The New Encyclopædia Britannica, “pinolitika an Senado asin dai iyan tinogotan na nombrahan siang emperador sa laog nin haros sarong bulan [pagkagadan ni Augusto].” Sinabi nia sa Senado na daing iba kundi si Augusto sana an kayang isaabaga an pamamahala sa Imperyo nin Roma asin hinagad sa mga senador na ibalik an republika paagi sa pagpaniwala kan siring na autoridad sa sarong grupo nin mga tawo imbes na sa sarong tawo. “Dai nangahas na tubodon an sinabi nia,” an isinurat kan historyador na si Will Durant, “garo baga nag-oyon sa saiya an Senado sagkod na sa katapustapusi inako nia an kapangyarihan.” Idinugang ni Durant: “Marahay an pagkaakto kan man-ibong-ibong na lado sa drama. Gusto ni Tiberio an prinsipado, ta kun dai nakakua kutana sia nin paagi na malikayan iyan; an Senado takot saiya asin ikinaoongis sia, alagad dai nangahas na establisaron liwat an sarong republika na, arog kan dati, basado sa nasa teoriya sanang soberanong mga junta.” Sa siring, ‘kinua ni Tiberio an kahadean paagi sa panunuyo.’

10. Paano ‘nalaglag an mga takyag kan baha’?

¹⁰ “Kun dapit sa mga takyag kan baha”—an mga puersa militar kan mga kahadean sa palibot—sinabi kan anghel: ‘Sinda magkakaralantopan asin malalaglag.’ Kan si Tiberio magin hade kan amihanan, an sobrino niang si Germanico Cesar komandante kan mga hukbong Romano sa Salog nin Rin. Kan 15 C.E., pinangenotan ni Germanico an saiyang mga hukbo tumang sa eroeng Aleman na si Arminio, na may kadikit na kapangganahan. Minsan siring, an limitadong mga kapangganahan may karibay na dakulang kapierdehan, asin pakatapos kaiyan tinapos ni Tiberio an mga operasyon militar sa Alemania. Imbes, paagi sa pagpalakop nin guerra sibil, hiningoa niang olangon an pagkasararo kan mga tribong Aleman. Sa pankagabsan pabor si Tiberio sa polisang panluwas na pagigin andam na magdepensa asin nagkonsentrar sa pagpakosog sa mga sagkodan. Medyo mapanggana an paninindogan na ini. Sa paaging ini an “mga takyag kan baha” nakontrol asin ‘nalaglag.’

11. Paano ‘linaglag an Namomoon sa tipan’?

¹¹ ‘Nalaglag’ man “an Namomoon sa tipan” na ipinakipagtipan ni Jehova Dios ki Abraham para sa pagbendisyon sa gabos na pamilya sa daga. Si Jesu-Cristo an Banhi ni Abraham na ipinanuga sa tipan na iyan. (Genesis 22:18; Galacia 3:16) Kan Nisan 14, 33 C.E., si Jesus nagtitindog sa atubangan ni Poncio Pilato sa palasyo kan Romanong gobernador sa Jerusalem. Si Jesus pinagsahotan kan Judiong mga saserdote nin pagtraydor tumang sa emperador. Alagad sinabi ni Jesus ki Pilato: “An sakong kahadean bakong kabtang kan kinaban na ini. . . . An sakong kahadean bakong gikan digdi.” Tangani na dai butasan kan Romanong gobernador an daing salang si Jesus, nagkurahaw an mga Judio: “Kun butasan mo an tawong ini, bako kang katood ni Cesar. An lambang tawo na nagpapakanghade nagtataram tumang ki Cesar.” Pakahagada na gadanon si Jesus, sinabi ninda: “Mayo kaming hade kundi si Cesar.” Segun sa ley na “krimen laban sa hade,” na pinahiwas ni Tiberio tangani na ikaiba an haros ano man na insulto ki Cesar, si Jesus itinao ni Pilato tanganing ‘laglagon,’ o ipako sa sarong hariging pasakitan.—Juan 18:36; 19:12-16; Marcos 15:14-20.

AN SARONG MAISOG NA TIRANO ‘NAGPAKANA KAN SAIYANG MGA PAKANA’

12. (a) Sairisay an nakialyansa ki Tiberio? (b) Paano si Tiberio ‘nagin poderoso paagi sa sarong sadit na nasyon’?

¹² Naghuhula pa manongod ki Tiberio, sinabi kan anghel: “Huli sa saindang pakialyansa sa saiya sia magibo nin panloloko asin talagang masakat patin magigin poderoso paagi sa sarong sadit na nasyon.” (Daniel 11:23) An mga miembro kan Romanong Senado ‘nakialyansa’ ki Tiberio segun sa konstitusyon, asin sa opisyal na paagi sia nagdedepende sa sainda. Alagad sia manloloko, na talagang nagin “poderoso paagi sa sarong sadit na nasyon.” An sadit na nasyon na iyan iyo an Romanong Guardia Pretoriano, na nagkakampo harani sa mga lanob nin Roma. An kaharanihan kaiyan ikinatakot kan Senado asin nakatabang ki Tiberio na makontrol an ano man na mga rebelyon tumang sa saiyang autoridad sa tahaw kan mga namamanwaan. Kun siring, paagi sa mga 10,000 na guardia, si Tiberio nagdanay na poderoso.

13. Sa anong paagi na linabihan ni Tiberio an saiyang mga apoon?

¹³ Makahulang idinugang kan anghel: “Sa panahon na daing kahaditan, dawa sa taba kan distrito hurisdiksional sia malaog asin talagang gigibohon an dai ginibo kan saiyang mga ama asin kan mga ama kan saiyang mga ama. An nasalakat asin sinamsaman patin rogaring iwawarak nia sa sainda; asin tumang sa nakukutaan na mga lugar sia magpapakana kan saiyang mga pakana, alagad sagkod sana sa sarong panahon.” (Daniel 11:24) Si Tiberio sobra kasuspetsoso, asin lakop sa pagreynar nia an mga pagpagadan. Sa pangenot huli sa impluwensia ni Sejano, komandante kan Guardia Pretoriano, midbid sa kadahasan sa pagpatakot an huring kabtang kan saiyang pagreynar. Sa katapustapusi, si Sejano mismo pinagsuspetsaran asin ginadan. Sa pan-aapi sa mga tawo, linabihan ni Tiberio an saiyang mga apoon.

14. (a) Paano iwinarak ni Tiberio “an nasalakat asin sinamsaman patin rogaring” sa gabos na probinsia nin Roma? (b) Ano an pagheling ki Tiberio kan sia magadan?

¹⁴ Minsan siring, iwinarak ni Tiberio “an nasalakat asin sinamsaman patin rogaring” sa gabos na probinsia nin Roma. Kan sia magadan, an gabos na sakop na banwaan may prosperidad. Magian an mga buhis, asin nagigibo niang magin buka an palad sa mga nasa lugar na nag-aagi nin kasakitan. Kun an mga soldados o opisyal may inapi o may iregularidad sa pag-asikaso sa mga bagay, maaasahan ninda an balos kan emperador. An marigon na kontrol sa kapangyarihan nagmantener sa katiwasayan kan publiko, asin nakatabang sa komersio an mas marahay na sistema nin komunikasyon. Sinierto ni Tiberio na an mga bagay-bagay pinamamahalaan nin daing pagpaorog asin daing ontok sa laog asin luwas nin Roma. Pinakarhay an mga ley, asin napaoswag an sosyal saka moral na mga susundon paagi sa pagpalakop kan mga reporma na pinonan ni Augusto Cesar. Pero, si Tiberio ‘nagpakana kan saiyang mga pakana,’ kaya sinabi kan Romanong historyador na si Tacito na sia tawong ipokrito, na eksperto sa pagsaginsagin. Kan sia magadan kan Marso 37 C.E., si Tiberio ibinibilang na sarong tirano.

15. Kumusta an Roma kan huring kabtang kan enot asin enot na kabtang kan ikaduwang siglo C.E.?

¹⁵ Kabilang sa mga kasalihid ni Tiberio na nagkapot kan papel na hade kan amihanan iyo si Gayo Cesar (Caligula), Claudio I, Nero, Vespasiano, Tito, Domiciano, Nerva, Trajan, asin Adriano. “Sa kadaklan,” sabi kan The New Encyclopædia Britannica, “an mga kasalihid ni Augusto ipinagpadagos an saiyang mga polisa administratibo asin programa sa pagtogdok, minsan ngani mas kadikit an bagong ideya asin mas dakol an pagpapasikat.” Sinasabi pa kan reperensiang iyan: “Sa huring kabtang kan enot asin enot na kabtang kan ikaduwang siglo an Roma nasa alitoktok kan kadakulaan asin populasyon kaiyan.” Minsan may problema an Roma sa mga sagkodan kan imperyo kan panahon na ini, an enot na ihinulang enkuentro kaiyan sa hade kan timog dai nangyari sagkod kan ikatolong siglo C.E.

NAPUKAW TUMANG SA HADE KAN TIMOG

16, 17. (a) Siisay an nagkapot kan papel kan hade kan amihanan na sinasabi sa Daniel 11:25? (b) Siisay an napasa posisyon kan hade kan timog, asin paano ini nangyari?

¹⁶ An anghel nin Dios nagpadagos sa hula, na sinasabi: “Pupukawon nia [kan hade kan amihanan] an saiyang kapangyarihan asin an saiyang puso tumang sa hade kan timog na may dakulang puersa militar; asin an hade kan timog man pupukawon an saiyang sadiri para sa guerra na may labi-labi kadakula asin poderosong puersa militar. Asin dai sia [an hade kan amihanan] makatitindog, huli ta mapakana sinda nin mga pakana tumang sa saiya. Asin an mismong mga nagkakakan kan saiyang mga piling kakanon iyo an mapabagsak sa saiya. Asin kun manongod sa saiyang puersa militar, iyan iaanod nin baha, asin dakol an magkakapurukan nanggad na gadan.”—Daniel 11:25, 26.

¹⁷ Mga 300 na taon pakatapos na an Egipto gibohon ni Octaviano na probinsia nin Roma, inasumir ni Emperador Aureliano kan Roma an papel kan hade kan amihanan. Mientras tanto, si Reyna Septimia Zenobia kan Romanong kolonya nin Palmira an nasa posisyon kan hade kan timog.a (Helingon an “Zenobia—The Warrior Queen of Palmyra,” sa pahina 252 kan librong Pay Attention to Daniel’s Prophecy!) Inokupar an Egipto kan hukbo nin Palmira kan 269 C.E. sa sarahotan na iyan pinoprotehiran para sa Roma. Gusto ni Zenobia na gibohon an Palmira na nangingibabaw na siudad sa sirangan asin gusto niang pamahalaan an mga probinsia nin Roma sa sirangan. Nahandal sa ambisyon kaini, pinukaw ni Aureliano “an saiyang kapangyarihan asin an saiyang puso” na labanan si Zenobia.

18. Ano an resulta kan labanan ni Emperador Aureliano, an hade kan amihanan, asin ni Reyna Zenobia, an hade kan timog?

¹⁸ Bilang an namamahala na pinangengenotan ni Zenobia, an hade kan timog ‘pinukaw an saiyang sadiri’ para sa pakikiguerra tumang sa hade kan amihanan “na may labi-labi kadakula asin poderosong puersa militar” sa pangengenot nin duwang heneral, si Zabdas asin si Zabai. Alagad kinongkistar ni Aureliano an Egipto asin naglansar sia nin sarong ekspedisyon pasiring sa Asia Minor asin Siria. Nadaog si Zenobia sa Emesa (ngonyan Homs), kaya sia suminibog pasiring sa Palmira. Kan an siudad na iyan salikopan ni Aureliano, iyan pusoan na dinepensahan ni Zenobia alagad ta mayong nangyari. Sia asin an aki nia nagdulag pasiring sa Persia, sanang nabihag kan mga Romano sa may Salog nin Eufrates. Isinuko kan mga taga Palmira an saindang siudad kan 272 C.E. Dai ginadan ni Aureliano si Zenobia, na ginibo siang mayor na pasale sa parada kaini sa kapangganahan duman sa Roma kan 274 C.E. An natatada niang buhay ginamit nia sa pagigin matrona sa Roma.

19. Paano napukan si Aureliano ‘huli sa mga pakana tumang sa saiya’?

¹⁹ Si Aureliano mismo ‘dai nakatindog huli sa mga pakana tumang sa saiya.’ Kan 275 C.E., tuminulak sia sa sarong ekspedisyon tumang sa mga Persiano. Mantang naghahalat sia sa Tracia para sa oportunidad na dumakit sa kasingpotan nin dagat pasiring sa Asia Minor, an mga ‘nagkakakan kan saiyang kakanon’ ginibo an mga pakana tumang sa saiya asin pinapangyari an ‘pagbagsak’ nia. Padudusahan nia kutana an sekretaryo niang si Eros huli sa mga iregularidad. Minsan siring, pinalsipikar ni Eros an sarong lista nin mga ngaran nin nagkapirang opisyal na designadong gadanon. An pakaheling sa listang ini nagpahiro sa mga opisyal na planohon an pag-asesinar ki Aureliano asin gadanon sia.

20. Paano ‘iinanod nin baha’ an “puersa militar” kan hade kan amihanan?

²⁰ An karera kan hade kan amihanan dai natapos sa pagkagadan ni Emperador Aureliano. Suminunod an ibang namamahalang Romano. Sa kadikit na panahon, may emperador kan solnopan asin emperador kan sirangan. Sa pangengenot kan mga tawong ini an “puersa militar” kan hade kan amihanan ‘inanod nin baha,’ o ‘nagkasuruwaysuway,’b asin dakol an ‘napukan na gadan’ huli sa mga pagsakyada kan mga tribong Germanico hale sa amihanan. An mga Godo nakalaog sa mga sagkodan nin Roma kan ikaapat na siglo C.E. Nagpadagos an mga pagsakyada, sunod-sunod. Kan 476 C.E., hinale kan namomoon na Aleman na si Odoacer an huring emperador na namamahala hale sa Roma. Sa pagpoon kan ikaanom na siglo, laglag na an Imperyo nin Roma sa solnopan, asin mga hadeng Aleman an namahala sa Britania, Galia, Italia, Aprika del Norte, asin España. An parteng sirangan kan imperyo nagdanay sagkod kan ika-15 siglo.

NABANGA AN SARONG DAKULANG IMPERYO

21, 22. Anong mga pagbago an ginibo ni Constantino kan ikaapat na siglo C.E.?

²¹ Dai nagtatao nin mga detalyeng dai kaipuhan manongod sa pagbagsak kan Imperyo nin Roma, na luminawig nin mga siglo, nagpadagos an anghel ni Jehova na ihula an dugang pang pambihirang mga gibo kan hade kan amihanan asin hade kan timog. Minsan siring, an halipot na repaso sa nagkapirang pangyayari sa Imperyo nin Roma matabang sa sato na mamidbid an duwang magkaribal na hade sa mas huring mga panahon.

²² Kan ikaapat na siglo, si Emperador Constantino kan Roma tinawan nin pagrekonoser kan Estado an apostatang Kristianismo. Saiya pa nganing inapod asin personal na pinangenotan an sarong konsilyo kan iglesia sa Nicea, Asia Minor, kan 325 C.E. Paghaloyhaloy, ibinalyo ni Constantino an residensia kan emperador hale sa Roma pasiring sa Bizancio, o Constantinopla, na ginibo an siudad na iyan na bago niang kabisera. An Imperyo nin Roma nagpadagos na pinamamahalaan nin saro sanang emperador sagkod na nagadan si Emperador Teodosio I, kan Enero 17, 395 C.E.

23. (a) Anong pagkabanga kan Imperyo nin Roma an nangyari pagkagadan ni Teodosio? (b) Kasuarin natapos an Imperyo sa Sirangan? (c) Siisay an namahala sa Egipto pag-abot kan 1517?

²³ Pagkagadan ni Teodosio, binanga an Imperyo nin Roma sa mga aki niang lalaki. Itinao ki Honorio an parteng solnopan, asin ki Arcadio an nasa sirangan, na an Constantinopla an saiyang kabisera. An Britania, Galia, Italia, España, asin Aprika del Norte kabilang sa mga probinsia kan dibisyon sa solnopan. An Macedonia, Tracia, Asia Minor, Siria, asin Egipto mga probinsia kan dibisyon sa sirangan. Kan 642 C.E., an kabisera nin Egipto, an Alejandria, buminagsak sa mga Sarraceno (Arabe), asin an Egipto nagin probinsia kan mga califa. Kan Enero 1449, si Constantino XI nagin an huring emperador kan sirangan. An Constantinopla kinongkistar kan mga Turko Otomano sa pangengenot ni Sultan Memed II kan Mayo 29, 1453, na tinapos an Imperyo nin Roma sa Sirangan. Kan taon 1517 nagin probinsiang Turko an Egipto. Pero, pag-abot nin panahon, an dagang ini kan suanoy na hade kan timog mapapasairarom kan kontrol nin saro pang imperyo hale sa solnopan.

24, 25. (a) Segun sa nagkapirang historyador, ano an nagsenyalar kan kapinonan kan Banal na Imperyo nin Roma? (b) Ano an sa katapustapusi nangyari sa titulong “emperador” kan Banal na Imperyo nin Roma?

²⁴ Sa parteng solnopan kan Imperyo nin Roma buminangon an Katolikong obispo kan Roma, nangorogna si Papa Leon I, na bantog sa pag-insistir sa autoridad kan papa kan ikalimang siglo C.E. Pag-abot nin panahon, an papa basta na sana kinoronahan an emperador kan kabtang sa solnopan. Ini nangyari sa Roma sa aldaw nin Navidad kan 800 C.E., kan koronahan ni Papa Leon III an Francong si Hadeng Carlos (Carlomagno) na emperador kan bagong Imperyo nin Roma sa Solnopan. Binuhay na naman kan koronasyon na ini an pagkaemperador sa Roma asin, segun sa nagkapirang historyador, isinenyalar an kapinonan kan Banal na Imperyo nin Roma. Poon kaidto nagkaigwa na kan Imperyo sa Sirangan asin kan Banal na Imperyo nin Roma sa solnopan, na pareho naghihingakong Kristiano.

²⁵ Sa pag-agi nin panahon, an mga kasalihid ni Carlomagno nagin inutil na mga namamahala. Nabakante pa ngani an katongdan kan emperador sa kadikit na panahon. Mientras tanto, si Hadeng Oto I nin Alemania nakontrol na an kadaklan sa amihanan asin sentral na Italia. Idineklarar nia an saiyang sadiri na hade kan Italia. Kan Pebrero 2, 962 C.E., kinoronahan niPapa Juan XII si Oto I na emperador kan Banal na Imperyo nin Roma. An kabisera kaiyan yaon sa Alemania, asin an mga emperador Aleman, iyo man an kadaklan sa sakop ninda. Pakalihis nin limang siglo an dinastiyang Habsburgo kan Austria nakua an titulong “emperador” asin kinaptan iyan sa kadaklan kan natatada pang mga taon kan Banal na Imperyo nin Roma.

MALINAW NA NAMAN NA NAMIDBID AN DUWANG HADE

26. (a) Ano an masasabi manongod sa katapusan kan Banal na Imperyo nin Roma? (b) Siisay an naglataw bilang hade kan amihanan?

²⁶ Tinapos ni Napoléon I an Banal na Imperyo nin Roma kan magsayuma siang midbidon an pag-eksister kaiyan pakatapos kan mga kapangganahan nia sa Alemania kan taon 1805. Huling dai madepensahan an korona, si Emperador Francisco II nagdemitir sa pagigin emperador kan Roma kan Agosto 6, 1806, asin suminibog pasiring sa saiyang nasyonal na gobyerno bilang emperador kan Austria. Pakalihis nin 1,006 na taon, an Banal na Imperyo nin Roma—na inestablisar ni Leon III, sarong papang Katoliko Romano, asin ni Carlomagno, sarong hadeng Franco—natapos. Kan 1870, an Roma nagin kabisera kan kahadean nin Italia, na independiente sa Batikano. Kan sumunod na taon, nagpoon an sarong imperyong Germanico na an ninombrahan na cesar, o kaiser, iyo si Guillermo I. Sa siring naglataw sa kinaban an hade kan amihanan sa presenteng aldaw—an Alemania.

27. (a) Paano an Egipto nagin protektorado kan Britania? (b) Siisay an napasa posisyon kan hade kan timog?

²⁷ Alagad siisay an hade kan timog sa presenteng aldaw? Ipinaheheling kan kasaysayan na an Gran Britania nagkaigwa nin kapangyarihan bilang sarong imperyo kan ika-17 siglo. Gustong raoton an ruta nin negosyo kan Britania, kinongkistar ni Napoléon I an Egipto kan 1798. Nagkaigwa nin guerra, asin an alyansang Britano-Otomano napuersa an mga Pranses na humale sa Egipto, na namidbid bilang an hade kan timog sa kapinonan kan labanan. Durante kan suminunod na siglo, nag-orog an impluwensia nin Britania sa Egipto. Pakalihis nin 1882, an Egipto sa katunayan saro nang sakop kan Britania. Kan biglang magpoon an Guerra Mundial I kan 1914, an Egipto sakop nin Turkiya asin pinamamahalaan nin sarong jedive, o viceroy. Minsan siring, pakatapos na an Turkiya kumampi sa Alemania sa guerrang iyan, hinale kan Britania sa puesto an jedive asin idineklarar an Egipto na protektorado kan Britania. Luway-luway na nagkakaigwa nin haraning koneksion, an Britania asin an Estados Unidos nin Amerika nagin an Kapangyarihan Pankinaban na Anglo-Amerikano. Magkaibanan, sinda an napasa posisyon kan hade kan timog.

[Mga Nota sa Ibaba]

ANO AN NAMANSAYAN NINDO?

• Siisay na Romanong emperador an enot na tuminindog bilang an hade kan amihanan, asin kasuarin sia nagsugo nin “sarong parasingil”?

• Siisay an nagkapot kan posisyon kan hade kan amihanan pagkagadan ni Augusto, asin paano ‘linaglag an Namomoon sa tipan’?

• Ano an resulta kan labanan ni Aureliano bilang hade kan amihanan asin ni Zenobia bilang hade kan timog?

• Ano an nangyari sa Imperyo nin Roma, asin arin na mga kapangyarihan an napasa mga posisyon kan duwang hade sa katapusan kan ika-19 siglo?

[Tsart sa pahina 27]

MGA HADE SA DANIEL 11:20-26

Daniel 11:20 Augusto

Daniel 11:21-24 Tiberio

Daniel 11:25, 26 Aureliano Reyna Zenobia