Hula ni Isaias—Liwanag Para sa Bilog na Katawohan I

Kapitulo Desinuebe: Ibinaba ni Jehova an Pag-orgolyo nin Tiro

Isaias 23:1-18

1, 2. (a) Anong klaseng siudad an suanoy na Tiro? (b) Ano an ihinula ni Isaias para sa Tiro?

SIA “sangkap sa kagayonan” asin abunda sa “gabos na klaseng kayamanan.” (Ezequiel 27:​4, 12, An American Translation) An saiyang dakulang armada nin mga barko naglayag sa dagat pasiring sa hararayong lugar. Sia nagin “mamurawayon sa tahaw kan mahiwas na dagat,” asin paagi sa saiyang “mahalagang mga bagay,” “pinayaman [nia] an mga hade sa daga.” (Ezequiel 27:​25, 33) Kan ikapitong siglo B.C.E., iyan an kamugtakan kan Tiro​—sarong siudad sa Fenicia sa porong sirangan kan Mediterraneo.

² Pero, nagdadangadang an kalaglagan kan Tiro. Mga 100 na taon bago sia ilinadawan ni Ezequiel, ihinula ni propeta Isaias an pagbagsak kan kuta na ini nin Fenicia asin an kamondoan kan mga nagsasarig sa saiya. Ihinula man ni Isaias na pakalihis nin kadikit na panahon an Dios matao kan saiyang atension sa siudad, na ibabalik an prosperidad kaini. Paano naotob an mga tataramon kan propeta? Asin ano an manonodan niato sa gabos na nangyari sa Tiro? An pagkaigwa nin malinaw na pakasabot sa nangyari sa saiya asin kun taano ta nangyari an siring na mga bagay maparigon kan satong pagtubod ki Jehova asin sa saiyang mga panuga.

“Pangag-ungal Kamo, Kamong mga Barko nin Tarsis!”

3, 4. (a) Haen an Tarsis, asin ano an relasyon kan Tiro sagkod Tarsis? (b) Taano ta may dahelan na ‘mag-ungal’ an mga paralayag na nagnenegosyo sa Tarsis?

³ Sa irarom kan titulong, “An kapahayagan manongod sa Tiro,” ipinahahayag ni Isaias: “Pangag-ungal kamo, kamong mga barko nin Tarsis! huli ta iyan sinamsaman kaya dai na nagin duongan, dai na nagin lugar na malalaogan.” (Isaias 23:1a) Pinaniniwalaan na an Tarsis nagin kabtang kaidto kan España, harayo sa Tiro sa sirangan na Mediterraneo.a Sa ibong kaini, an mga taga Fenicia ekspertong mga marinero, asin an saindang mga barko dakula asin matibay sa dagat. Naniniwala an nagkapirang historyador na an mga taga Fenicia an enot na nakariparo kan koneksion kan bulan sagkod kan pag-ati asin pagtaob nin dagat saka naggamit nin astronomiya bilang pantabang sa pagnabigar. Kaya an harayong distansia hale sa Tiro sagkod sa Tarsis dai nagin olang sa sainda.

⁴ Kan kaaldawan ni Isaias, an harayong Tarsis bagsakan nin produkto kan Tiro, na tibaad an pangenot na pinaggigikanan kan saiyang kayamanan durante nin sarong kabtang kan saiyang kasaysayan. An España may mga mina na mayaman sa deposito nin pirak, batbat, lata, asin iba pang mga metal. (Ikomparar an Jeremias 10:9; Ezequiel 27:12.) An “mga barko nin Tarsis,” posibleng marhay na mga barko na hale sa Tiro na nagnenegosyo sa Tarsis, may marahay na dahelan na ‘mag-ungal,’ na nananangis huli sa pagkalaglag kan saindang sadiring duongan.

5. Saen maaaraman kan mga marinerong hale sa Tarsis an pagbagsak nin Tiro?

⁵ Paano maaaraman kan mga marinero na nasa dagat an pagbagsak nin Tiro? Si Isaias nagsisimbag: “Hale sa daga nin Kitim ihinayag iyan sa sainda.” (Isaias 23:1b) An “daga nin Kitim” posibleng marhay na nanonongod sa isla nin Chipre, mga 100 kilometros sa solnopan kan baybayon nin Fenicia. Ini an ultimong pondohan kan mga barkong pasirangan na hale sa Tarsis bago sinda makaabot sa Tiro. Huli kaini, mababaretaan kan mga paralayag an pagpabagsak kan saindang namomotan na sadiring duongan kun sinda maghapit sa Chipre. Abaang pagkabigla para sa sainda! Sa kamondoan, sinda ‘maurungal’ huli sa panluluya nin boot.

6. Iladawan an relasyon kan Tiro sagkod Sidon.

⁶ An panluluya nin boot mamamatean man kan mga tawong nag-eerok sa baybayon nin Fenicia. An propeta nagsasabi: “Alo kamo, kamong mga nag-iistar sa daga sa gilid nin dagat. An mga negosyante hale sa Sidon, an mga nagbabalyo sa dagat​—pinano ka ninda. Asin sa dakol na katubigan namugtak an mga banhi nin Sihor, an ani kan Nilo, an saiyang rentas; asin idto nagin ganansia kan mga nasyon.” (Isaias 23:​2, 3) An “mga nag-iistar sa daga sa gilid nin dagat”​—an mga kataed kan Tiro​—maalo huli sa grabeng pagngalas sa kapahapahamak na pagbagsak nin Tiro. Siisay “an mga negosyante hale sa Sidon” na ‘nagpano’ sa mga nag-iistar na ini, na nagpayaman sa sainda? An Tiro sa kapoonpooni sarong kolonya kan duongan na siudad nin Sidon, 35 kilometros sana sa amihanan. Sa mga sentimo kaini, sinasabi kan Sidon na sia an ina kan Tiro. Maski ngani nalabawan kan Tiro an Sidon sa kayamanan, sia “daragang aki nin Sidon” pa man giraray, asin an mga nag-iistar dian inaapod pa man giraray an saindang sadiri na mga Sidonio. (Isaias 23:12) Huli kaini, an pananaram na “mga negosyante hale sa Sidon” nanonongod gayod sa nagnenegosyong mga nag-iistar sa Tiro.

7. Paano nagpalakop nin kayamanan an mga negosyanteng Sidonio?

⁷ Huli sa pagnegosyo, binabagtas kan mayaman na mga Sidonio an Dagat Mediterraneo. Dinadara ninda sa dakol na lugar an banhi, o tipasi, nin Sihor, an pinakaporong sirangan na sanga kan Salog nin Nilo sa rehion nin masalog na kaplanodohan nin Egipto. (Ikomparar an Jeremias 2:18.) “An ani kan Nilo” kaiba man an ibang produkto hale sa Egipto. Maganansiang marhay an pagpabakal asin pagbalidya kan siring na mga produkto para sa marinerong mga negosyanteng ini siring man para sa mga nasyon na kanegosyo ninda. Pinano kan mga negosyanteng Sidonio nin rentas an Tiro. Tunay nanggad, magmomondo sinda huli sa saiyang pagkagaba!

8. Ano an magigin epekto sa Sidon kan pagkalaglag kan Tiro?

⁸ Sunod sinabi ni Isaias sa Sidon an mga tataramon na: “Pagmasupog, O Sidon; huli ta an dagat, O ika na kuta kan dagat, nagsabi: ‘Dai pa ako nag-agi nin kolog sa pangangaki, asin dai pa ako nangaki, ni nagpadakula man ako nin hoben na mga lalaki, nag-ataman nin mga daraga.’” (Isaias 23:4) Pakatapos malaglag an Tiro, an kalabaan nin baybayon na dating namumugtakan kan siudad magigin alang asin gaba an itsura. An dagat magigin garo nag-aagrangay huli sa labi-labing kamondoan, siring sa sarong ina na nawaran kan saiyang mga aki asin nariribok na marhay an boot kaya ngonyan dinedeharan nia an pagkaigwa kaini kasuarin man. An Sidon masusupog huli sa nangyari sa saiyang aking babae.

9. An kamondoan kan banwaan kasunod kan pagbagsak nin Tiro magigin kaagid kan pagkabigla kasunod nin anong iba pang mga pangyayari?

⁹ Iyo, an bareta dapit sa kalaglagan kan Tiro magbubunga nin lakop na kamondoan. Si Isaias nagsasabi: “Siring kan nangyari huli sa bareta dapit sa Egipto, an mga tawo makakamate man nin grabeng kolog huli sa bareta manongod sa Tiro.” (Isaias 23:5) An kolog kan mga nagmomondo magigin kaagid kan nagin resulta kan bareta manongod sa Egipto. Anong bareta an boot sabihon kan propeta? Posibleng an kaotoban kan saiyang naenot na “kapahayagan tumang sa Egipto.”b (Isaias 19:1-25) O tibaad an boot sabihon kan propeta an bareta kan kalaglagan kan hukbo ni Faraon kan kaaldawan ni Moises, na nagbunga nin lakop na pagkabigla. (Exodo 15:​4, 5, 14-16; Josue 2:9-11) Sa paano man, an mga nakadangog kan bareta manongod sa pagbagsak nin Tiro makakamate nin grabeng kolog. Inaagda sindang dumulag pasiring sa harayong Tarsis tanganing magpaili asin pinagbotan na ipagribok an saindang pagmondo: “Bumalyo kamo pasiring sa Tarsis; pangag-ungal kamo, kamong mga nag-iistar sa daga sa gilid nin dagat.”​—Isaias 23:6.

Naggagayagaya nin Labi-labi “Poon kan Enot Niang mga Panahon”

10-12. Iladawan an kayamanan, pagkasuanoy, asin impluwensia nin Tiro.

¹⁰ An Tiro sarong suanoy na siudad, siring kan ipinagigirumdom sa sato ni Isaias kan sia maghapot: “Iyo daw ini an saindong siudad na naggagayagaya nin labi-labi poon kan mga aldaw kaidtong suanoy, poon kan enot niang mga panahon?” (Isaias 23:7a) An asensadong kasaysayan kan Tiro minsan paano masususog poon pa kan kapanahonan ni Josue. (Josue 19:29) Sa nag-aging mga taon, an Tiro nagin bantog bilang paraprodusir nin mga bagay na gibo sa batbat, mga gamit na kristal, asin lilang tina. An haralabang gubing na lila nin Tiro an may pinakamahal na mga presyo, asin an mamahalon na mga tela nin Tiro hinihimuyawot kan nobleng mga tawo. (Ikomparar an Ezequiel 27:​7, 24.) An Tiro saro man na sentro nin negosyo para sa mga karaban na nag-aagi sa daga siring man sarong dakulang bodega para sa pag-importar asin pag-eksportar.

¹¹ Apuera dian, an siudad may mapuersang militar. Si L. Sprague de Camp nagsurat: “Minsan ngani bakong espesyalmenteng mahilig sa guerra​—sinda mga negosyante, bakong mga soldados​—an mga taga Fenicia idinepensa an saindang mga siudad na may pagkapanatikong kosog nin boot asin katagasan. An mga kualidad na ini, siring man an puersa kan saindang hukbong-dagat, an nagpangyari sa mga taga Tiro na dai sumuko sa hukbo nin Asiria, an pinakamapuersa kan panahon na idto.”

¹² Tunay nanggad, namidbid an Tiro sa kinaban nin Mediterraneo. “Dinadara sia kaidto sa harayo kan saiyang mga bitis tangani na makihimanwa.” (Isaias 23:7b) An mga taga Fenicia nagbibiahe sa hararayong lugar, na nag-eestablisar nin mga puesto nin negosyo asin pier, na kun beses nagigin mga kolonya. Halimbawa, an Cartago, sa amihanan na baybayon nin Aprika, sarong kolonya nin Tiro. Pag-abot nin panahon, malalabawan kaiyan an Tiro asin an karibal na Roma sa pagkaigwa nin impluwensia sa kinaban nin Mediterraneo.

An Saiyang Pag-orgolyo Ibababa

13. Taano ta pinalataw an hapot kun baga siisay an mangangahas na magpahayag nin paghokom tumang sa Tiro?

¹³ Huli sa pagkasuanoy asin kayamanan nin Tiro, angay an sunod na hapot: “Siisay an nagtao kan konsehong ini tumang sa Tiro, an kagtao nin mga korona, na an mga negosyante mga prinsipe, na an mga parabariwas mga kagalanggalang sa daga?” (Isaias 23:8) Siisay an mangangahas na magtaram tumang sa siudad na nagnombrar nin makapangyarihan na mga indibiduwal sa posisyon na may halangkaw na autoridad sa saiyang mga kolonya asin iba pang lugar​—na sa siring nagin “an kagtao nin mga korona”? Siisay an mangangahas na magtaram tumang sa dakulaon na siudad na an mga negosyante mga prinsipe asin an mga parabariwas mga kagalanggalang? Sinabi ni Maurice Chehab, dating direktor nin suanoy na mga relikya sa Museo Nasyonal nin Beirut, Lebanon: “Poon kan ikasiyam sagkod ikaanom na siglo B.C., napagdanay kan Tiro an mahalagang posisyon na midbid sa Londres sa kapinonan kan ikabeinteng siglo.” Kaya siisay an mangangahas na magtaram tumang sa siudad na ini?

14. Siisay an nagpahayag nin paghokom tumang sa Tiro, asin taano?

¹⁴ An ipinasabong na simbag magigin dahelan nin pagkabigla para sa Tiro. Si Isaias nagsasabi: “Si Jehova nin mga hukbo mismo an nagtao kan konsehong ini, na ibaba an pag-orgolyo kan gabos na kagayonan, trataron na may pagduhagi an gabos na kagalanggalang sa daga.” (Isaias 23:9) Taano si Jehova ta nagpahayag nin paghokom tumang sa mayaman, suanoy na siudad na ini? Huli daw ta an mga nag-iistar dian mga nagsasamba sa falsong dios na si Baal? Huli daw sa relasyon kan Tiro ki Jezabel​—an aki ni Hadeng Etbaal nin Sidon, patin nin Tiro​—na nagin agom ni Hadeng Acab nin Israel asin daing herak na nangadan sa mga propeta ni Jehova? (1 Hade 16:​29, 31; 18:​4, 13, 19) An simbag sa duwang hapot dai. An Tiro kinondenar huli sa saiyang aroganteng pag-orgolyo​—sia yuminaman sa ikadadanyar nin ibang tawo, kaiba an mga Israelita. Kan ikasiyam na siglo B.C.E., paagi ki propeta Joel, sinabi ni Jehova sa Tiro asin ibang siudad: “An mga aki nin Juda asin an mga aki nin Jerusalem ipinabakal nindo sa mga aki nin mga Griego, sa katuyohan na irayo sinda sa saindang sadiring teritoryo.” (Joel 3:6) Puede daw na palimanlimanan nin Dios an pagtratar kan Tiro sa saiyang katipan na banwaan bilang garo sana mga produktong pangnegosyo?

15. Ano an magigin reaksion kan Tiro sa pagbagsak kan Jerusalem ki Nabucodonosor?

¹⁵ Dai mabago an Tiro minsan lumihis an sanggatos na taon. Kun laglagon na kan hukbo ni Hadeng Nabucodonosor nin Babilonya an Jerusalem pag-abot nin 607 B.C.E., an Tiro maggagayagaya: “Aha! Nalaglag na [an Jerusalem], an mga pinto kan mga banwaan! An tendensia sierto nanggad na sa sako. Mapapano ako​—grabe an pagkadestroso nia.” (Ezequiel 26:2) An Tiro maggagayagaya, na naglalaom na makikinabang sia sa pagkalaglag nin Jerusalem. Mantang bako nang kakompetensia an kabisera nin Juda, lalaoman nia na mas madakula an saiyang negosyo. Tatrataron ni Jehova na may pagduhagi an mga nagproklamar sa sadiri na “mga kagalanggalang,” na may pag-orgolyong nagkakampi sa mga kaiwal kan saiyang banwaan.

16, 17. Ano an mangyayari sa mga nag-iistar sa Tiro kun bumagsak na an siudad? (Helingon an nota sa ibaba.)

¹⁶ Ipinagpapadagos ni Isaias an pagkondenar ni Jehova sa Tiro: “Bumalyo ka sa saimong daga na siring kan Salog nin Nilo, O aking babae nin Tarsis. Mayo na nin gibohan nin bapor. Inunat nia an saiyang kamot sa ibabaw kan dagat; rinibok nia an mga kahadean. Si Jehova mismo nagtao nin pagboot tumang sa Fenicia, tangani na pohoon an saiyang mga kuta. Asin sia nagsasabi: ‘Dai ka na dapat maggayagaya nin labi-labi noarin man, O ikang inaapi, an daragang aki nin Sidon. Buhat, bumalyo ka sa Kitim mismo. Dawa duman dai ka magkakaigwa nin kapahingaloan.’”​—Isaias 23:10-12.

¹⁷ Taano an Tiro ta inapod na “aking babae nin Tarsis”? Tibaad huli ta pakatapos daogon an Tiro, an Tarsis an magigin mas makapangyarihan sa duwang ini.c An mga nag-iistar sa ginabang Tiro magkakawararak na siring sa sarong binabahang salog, na an mga pangpang nagtupas asin an katubigan kaiyan naglilipwas sa gabos na kataed na kaplanodohan. Idinodoon kan mensahe ni Isaias para sa “aking babae nin Tarsis” an grabeng mangyayari sa Tiro. Iinuunat ni Jehova mismo an saiyang kamot asin nagtatao kan pagboot. Mayo nin siisay man na makaliliwat kan resulta.

18. Taano an Tiro ta inapod na “daragang aki nin Sidon,” asin paano maliliwat an saiyang kamugtakan?

¹⁸ Inaapod man ni Isaias an Tiro na “an daragang aki nin Sidon,” na nagpaparisa na sia dai pa nabihag asin nasalakat nin dayong mga kongkistador asin dai pa nadadaog. (Ikomparar an 2 Hade 19:21; Isaias 47:1; Jeremias 46:11.) Pero, popohoon sia ngonyan, asin siring sa mga dulag, an nagkapira sa saiyang residente mabalyo sa Kitim na kolonya nin Fenicia. Minsan siring, huling mayo na sinda nin kapangyarihan sa pinansial, dai sinda makanonompong nin kapahingaloan duman.

Sasamsaman Sia kan mga Caldeo

19, 20. Siisay an ihinula na magigin kongkistador nin Tiro, asin paano naotob an hulang iyan?

¹⁹ Arin na politikal na kapangyarihan an masagibo kan paghokom ni Jehova sa Tiro? Ipinahahayag ni Isaias: “Uya! An daga kan mga Caldeo. Ini an banwaan​—an Asiria dai nagin iyo iyan​—sia inestablisar ninda para sa mga nagpipirme sa desierto. Pinatindog ninda an saindang mga torre sa pagsalikop; hinalean ninda nin laog an saiyang mga torreng erokan; ginibo nin saro na sia magin sarong nagtutupas na kagabaan. Pangag-ungal kamo, kamong mga barko nin Tarsis, huli ta sinamsaman an saindong kuta.” (Isaias 23:​13, 14) An mga Caldeo​—bakong an mga Asirio​—an makongkistar sa Tiro. Itotogdok ninda an saindang mga torreng pansalikop, papatagon an mga erokan nin Tiro, asin gigibohon na tambak nin nagtutupas na kagabaan an kuta na iyan kan mga barko kan Tarsis.

²⁰ Tamang-tama sa hula, dai nahaloy pakatapos bumagsak an Jerusalem, an Tiro nagrebelde tumang sa Babilonya, asin sinalikopan ni Nabucodonosor an siudad. Sa paniniwalang dai sia madadaog, luminaban an Tiro. Durante kan pagsalikop, “napangas” an payo kan mga soldados kan Babilonya huli sa paggasgas kan saindang takop sa payo asin “narasgas” an saindang mga abaga huli sa pagpasan nin materyales na ginamit sa pagtogdok nin mga estrukturang pansalikop. (Ezequiel 29:18) Nagin magastos an pagsalikop para ki Nabucodonosor. An siudad na nasa mayor na kabtang kan daga nin Tiro nalaglag, pero an samsam kaini dai nia nakamtan. An mayor na kabtang kan kayamanan nin Tiro ibinalyo sa sarong sadit na isla mga 0.8 kilometros hale sa baybayon. Huling mayo nin armada nin mga barko, an isla dai nakongkistar kan hade nin Caldea. Pakalihis nin 13 taon, suminuko an Tiro, alagad sia magdadanay asin maheheling nia an kaotoban nin dugang pang mga hula.

‘Sia Mabalik sa Saiyang Tangdan’

21. Sa anong paagi na ‘nalingawan’ an Tiro, asin gurano kahaloy?

²¹ Si Isaias padagos na naghula: “Mangyayari sa aldaw na iyan na an Tiro lilingawan nin pitong polong taon, siring kan mga aldaw nin sarong hade.” (Isaias 23:15a) Pakatapos laglagon kan mga Babilonyo an siudad na nasa mayor na kabtang kan daga, an islang siudad nin Tiro ‘malilingawan.’ Tamang-tama sa hula, sa panahon na ilalawig nin “sarong hade”​—an Imperyo nin Babilonya​—an islang siudad nin Tiro dai na magigin mahalagang kapangyarihan sa pinansial. Paagi ki Jeremias, iiniba ni Jehova an Tiro sa mga nasyon na pinili tanganing uminom kan arak kan Saiyang kabangisan. Sinabi nia: “An mga nasyon na ini kaipuhan na maglingkod sa hade sa Babilonya sa laog nin pitong polong taon.” (Jeremias 25:8-17, 22, 27) Totoo, an islang siudad nin Tiro dai nagin sakop kan Babilonya sa laog nin bilog na 70 taon, huli ta an Imperyo nin Babilonya buminagsak kan 539 B.C.E. Minalataw na an 70 taon nagrerepresentar sa peryodo nin pinakadakulang pagdominar kan Babilonya​—kan ipaghambog kan dinastiya kan hade nin Babilonya na ilinangkaw kaiyan an saiyang trono magin sa ibabaw “kan mga bitoon nin Dios.” (Isaias 14:13) An manlaenlaen na nasyon napasairarom kan pagdominar na iyan sa laen-laen na panahon. Alagad sa katapusan kan 70 taon, an pagdominar na iyan mawawara. Ano kun siring an mangyayari sa Tiro?

22, 23. Ano an mangyayari sa Tiro kun makatalingkas na sia sa pagdominar kan Babilonya?

²² Si Isaias nagpapadagos: “Sa katapusan kan pitong polong taon mangyayari sa Tiro an siring kan nasa awit nin sarong patotot: ‘Kua nin arpa, libota an siudad, O nalingawan na patotot. Giboha an saimong pinakamakakaya sa pagtugtog kan mga instrumentong de kuerdas; padakola an saimong awit, tangani na ika magirumdoman.’ Asin mangyayari na sa katapusan kan pitong polong taon si Jehova matao kan saiyang atension sa Tiro, asin ini mabalik sa saiyang tangdan asin makomiter nin pagpapatotot sa gabos na kahadean sa daga na nasa ibabaw kan kadagaan.”​—Isaias 23:15b-17.

²³ Kasunod kan pagbagsak nin Babilonya kan 539 B.C.E., an Fenicia nagin teritoryo kan Imperyo nin Medo-Persia. An monarka nin Persia, si Cirong Dakula, sarong namamahala na mapagpabaya sa iba. Sa irarom kan bagong pamamahalang ini, ipagpapadagos kan Tiro an dati niang aktibidad asin pagmamaigotan na marhay na mabawi an pagrekonoser sa saiya bilang pankinaban na sentro nin komersio​—kun paanong an sarong patotot na nalingawan na asin nawaran nin mga kliente naghihingoang makaakit nin bagong mga kliente paagi sa paglibotlibot sa siudad, na tinutugtog an saiyang arpa asin inaawit an saiyang mga awit. Magigin mapanggana daw an Tiro? Iyo, tatawan sia ni Jehova nin kapangganahan. Pag-abot nin panahon, an islang siudad magigin asensadong marhay kaya sa paghinanapos kan ikaanom na siglo B.C.E., si propeta Zacarias masabi: “An Tiro nagtogdok nin kuta para sa saiya man sana, asin nagtambak nin pirak na siring sa kabokabo asin nin bulawan na siring sa lapok sa mga tinampo.”​—Zacarias 9:3.

‘An Saiyang Ganansia Magigin Bagay na Banal’

24, 25. (a) Paano nagin bagay na banal para ki Jehova an ganansia nin Tiro? (b) Sa ibong kan pagtabang kan Tiro sa banwaan nin Dios, anong hula an ipinasabong ni Jehova mapadapit sa saiya?

²⁴ Pambihira nanggad an minasunod na makahulang mga tataramon: “An saiyang ganansia asin an saiyang tangdan magigin bagay na banal para ki Jehova. Dai iyan titiponon, ni ririmposon, huli ta an saiyang tangdan magigin para sa mga nag-eerok sa atubangan ni Jehova, para sa pagkakan sagkod na mabasog asin para sa eleganteng pagsolog.” (Isaias 23:18) Paano magigin bagay na banal an materyal na ganansia nin Tiro? Mamaniobrahon ni Jehova an mga bagay-bagay tangani na iyan gamiton kaoyon sa saiyang kabotan​—para sa pagkakan sagkod na mabasog an saiyang banwaan asin para sa saindang pagsolog. Nangyari ini kasunod kan pagpuli kan mga Israelita hale sa pagkadistiero sa Babilonya. Tinabangan sinda kan mga taga Tiro paagi sa pagsuplay nin mga tablon na sedro para sa pagtogdok liwat kan templo. Ipinadagos man ninda an pakipagnegosyo ninda sa siudad nin Jerusalem.​—Esdras 3:7; Nehemias 13:16.

²⁵ Sa ibong kaini, ipinasabong ni Jehova an dugang pang kapahayagan tumang sa Tiro. Si Zacarias naghula may labot sa mayaman na ngonyan na islang siudad: “Uya! Si Jehova mismo an mapahale sa saiya, asin sierto nanggad na pababagsakon nia sa dagat an saiyang puersa militar; asin sia mismo tutumtomon sa kalayo.” (Zacarias 9:4) Naotob ini kan Hulyo 332 B.C.E. kan laglagon ni Alejandrong Dakula an mapalangkaw na nasyon na iyan na nangingibabaw sa kadagatan.

Likayan an Materyalismo Asin Pag-orgolyo

26. Taano ta kinondenar nin Dios an Tiro?

²⁶ Kinondenar ni Jehova an Tiro huli sa saiyang pag-orgolyo, sarong karakteristiko na ikinaoongis nia. An “mapaabaw-abaw na mga mata” an naeenot sa lista kan pitong bagay na ikinaoongis ni Jehova. (Talinhaga 6:16-19) Iinasosyar ni Pablo an pag-orgolyo ki Satanas na Diablo, asin an paglaladawan ni Ezequiel kan mapalangkaw na Tiro igwa nin mga elemento na naglaladawan ki Satanas mismo. (Ezequiel 28:13-15; 1 Timoteo 3:6) Taano ta mapalangkaw an Tiro? Si Ezequiel, na kinakaolay an Tiro, nagsasabi: “An saimong puso nagpoon na magin maabhaw huli sa saimong kayamanan.” (Ezequiel 28:5) An siudad dusay sa negosyo asin pagtipon nin kuarta. An kapangganahan kan Tiro sa bagay na ini ginibo siang labi-labi kamaabhaw. Paagi ki Ezequiel, sinabi ni Jehova sa “namomoon kan Tiro”: “An saimong puso nagin maabhaw, asin ika padagos na nagsasabi, ‘Ako sarong dios. Sa tukawan nin dios nagtukaw ako.’”​—Ezequiel 28:2.

27, 28. Sa anong silo puedeng maholog an mga tawo, asin paano ini iinilustrar ni Jesus?

²⁷ An mga nasyon puedeng mapadara sa pag-orgolyo asin sa salang pagmansay sa kayamanan​—asin puedeng mangyari man iyan sa mga indibiduwal. Si Jesus nagtao nin parabola na nagpaheling kun gurano kadaing gayo risa kan siod na ini. Nagtaram sia manongod sa sarong mayaman na tawo na may oma na marahayon an ani. Naoogmang marhay, an tawong ini nagplanong magtogdok nin mas dakulang tambobong para sa saiyang ani asin maogmang nag-antisipar sa sarong halawig na maginhawang buhay. Alagad dai ini nangyari. An Dios nagsabi sa saiya: “Ika na lolong, ngonyan na banggi hinahagad ninda sa saimo an saimong kalag. Kun siring, siisay an magkakamit kan mga bagay na saimong tinipon?” Iyo, an tawo nagadan, asin an saiyang kayamanan dai nakatao sa saiya nin kapakinabangan.​—Lucas 12:16-20.

²⁸ Tinapos ni Jesus an parabola, na nagsasabi: “Siring an nangyayari sa tawo na nagtitipon nin kayamanan para sa saiya man sana alagad bakong mayaman sa Dios.” (Lucas 12:21) Bakong sala an pagigin mayaman mismo, asin bakong kasalan an pagkaigwa nin marahay na ani. An sala kan tawo iyo an paggibo nia sa mga ini na magin pangenot sa saiyang buhay. An bilog niang kompiansa nasa saiyang kayamanan. Sa pagtanaw sa ngapit, dai nia kinonsiderar si Jehova Dios.

29, 30. Paano nagpatanid si Santiago tumang sa pagsarig sa sadiri?

²⁹ Marigon na idinoon ni Santiago an iyo man sanang punto. Sinabi nia: “Madia, ngonyan, kamo na nagsasabi: ‘Ngonyan o sa aga kami maduman sa siring na siudad asin maontok duman nin sangtaon, asin magnenegosyo kami patin maggaganansia,’ mantang dai nindo aram kun ano an magigin buhay nindo sa aga. Huli ta kamo sarong alopoop na minatunga sa kadikit na panahon dangan nawawara sana. Imbes, magsarabi kamo: ‘Kun bobooton ni Jehova, mabubuhay kami asin gigibohon man niamo ini o iyan.’” (Santiago 4:13-15) Dangan, ipinaheling ni Santiago an relasyon nin kayamanan sagkod pag-orgolyo kan sia nagpadagos, na nagsasabi: “Kamo nag-oorgolyo sa saindong nagpapasikat sa sadiring mga pananagsag. An gabos na siring na pag-oorgolyo maraot.”​—Santiago 4:16.

³⁰ Sa giraray, bakong kasalan an pagnegosyo. An kasalan iyo an pag-orgolyo, an pagkaarogante, an pagsarig sa sadiri na puedeng ibunga nin pagkamit nin kayamanan. Madonong na sinabi nin sarong suanoy na talinhaga: “Dai mo ako pagtawan nin kadukhaan ni kayamanan.” An kadukhaan puedeng gibohon na masakit an buhay. Alagad an kayamanan puedeng magpangyari sa saro na ‘negaran [an Dios] patin magsabi: “Siisay si Jehova?”’​—Talinhaga 30:​8, 9.

31. Ano an marahay na ihapot nin sarong Kristiano sa saiyang sadiri?

³¹ Nabubuhay kita sa sarong kinaban na dakol an nagin biktima nin kahanaban asin kaimotan. Huli sa nangingibabaw na kamugtakan sa komersio, dakula an itinataong pagdodoon sa kayamanan. Huli kaini, marahay na siyasaton nin sarong Kristiano an saiyang sadiri tanganing masierto na dai sia nahoholog sa iyo man sanang silo na nakasiod sa komersial na siudad nin Tiro. Ginagamit daw nia an kadaklan kan saiyang panahon asin kosog sa materyal na mga pinag-aaabot kaya sia, sa katunayan, oripon na nin kayamanan? (Mateo 6:24) Nauuri daw sia sa nagkapira na tibaad mas dakol o mas marahay an mga rogaring kisa saiya? (Galacia 5:26) Kun sia mayaman, may kapalangkawan daw siang nagsasaboot na maninigo siang tawan nin orog na atension o mga pribilehio kisa iba? (Ikomparar an Santiago 2:1-9.) Kun bako siang mayaman, sia daw “determinadong yumaman,” ano man an magin karibay? (1 Timoteo 6:9) Sia daw sibot na marhay sa negosyo kaya kadikiton na sanang kabtang kan saiyang buhay an nagagamit nia sa paglilingkod sa Dios? (2 Timoteo 2:4) Sia daw bangkag nang marhay sa pagmamaigot na kamtan an kayamanan kaya iniignoro na nia an Kristianong mga prinsipyo sa saiyang mga ginigibo sa negosyo?​—1 Timoteo 6:10.

32. Anong patanid an itinao ni Juan, asin paano niato iyan ikaaaplikar?

³² Ano man an satong kamugtakan sa pagbuhay, an Kahadean maninigo na pirmeng enot sa satong buhay. Mahalagang marhay na nungka niatong paglingawan an mga tataramon ni apostol Juan: “Dai kamo mamoot sa kinaban o sa mga bagay kan kinaban. Kun an siisay man namomoot sa kinaban, an pagkamoot kan Ama mayo sa saiya.” (1 Juan 2:15) Totoo, kaipuhan niatong gamiton an mga palakaw sa pinansial kan kinaban tanganing mabuhay. (2 Tesalonica 3:10) Huli kaini, ‘ginagamit niato an kinaban’​—alagad dai niato iyan ginagamit “nin lubos.” (1 Corinto 7:31) Kun labi-labi an satong pagkamoot sa materyal na mga bagay​—an mga bagay kan kinaban​—dai na niato namomotan si Jehova. An paglapag sa “mawot kan laman asin an mawot kan mga mata asin an pagpaabaw-abaw kan kaya sa buhay” bakong kaoyon kan paggibo kan kabotan nin Dios.d Asin an paggibo kan kabotan nin Dios an minagiya pasiring sa buhay na daing sagkod.​—1 Juan 2:​16, 17.

33. Paano malilikayan kan mga Kristiano an silo na nakasiod sa Tiro?

³³ Nakasiod sa Tiro an silo nin pag-aaabot sa materyal na mga bagay na enot sa gabos. Sia mapanggana sa materyal na sentido, nagin mapalangkaw na marhay, asin kinastigo huli sa saiyang pag-orgolyo. An saiyang halimbawa nagseserbing patanid sa mga nasyon asin sa mga indibiduwal ngonyan. Mas marahay nanggad na sunodon an konseho ni apostol Pablo! Sinasadol nia an mga Kristiano na “dai magin mapalangkaw, asin ibugtak an saindang paglaom, bakong sa kayamanan na bakong segurado, kundi sa Dios, na mayaman na nagtatao sa sato kan gabos na bagay para sa satong kasiraman.”​—1 Timoteo 6:17.

[Mga Nota sa Ibaba]