Hula ni Isaias—Liwanag Para sa Bilog na Katawohan II

Kapitulo Uno: An Sarong Propeta nin Dios Nagtatao nin Liwanag Para sa Katawohan

1, 2. Anong mga kamugtakan sa presenteng panahon an dahelan nin grabeng kahaditan para sa dakol?

NABUBUHAY kita sa panahon na haros gabos na bagay garo baga kayang aboton nin tawo. An pagbiahe sa espasyo, teknolohiya nin komputer, inhenyeriya henetika, asin iba pang mga bagong bagay sa siensia nagbukas nin bagong mga posibilidad sa rasa nin tawo, na nagtatao nin paglaom na mas marahay na buhay​—tibaad mas halawig na buhay pa ngani.

² An mga pag-oswag daw na iyan nagpangyari na haleon na nindo an mga barat sa saindong mga pinto? Nahale daw kaiyan an huma nin guerra? Nabolong daw kaiyan an helang o nahale an kamondoan huli sa pagkagadan nin sarong namomotan? Dai nanggad! An progreso nin tawo limitado gurano man iyan kapambihira. “Nanodan niato kun paano magbiahe pasiring sa bulan, gumibo nin orog pa kaepektibong mga silicon chip, asin magbalyo nin mga gene nin tawo,” an sabi nin sarong report kan Worldwatch Institute. “Alagad dai pa niato natatawan nin malinig na tubig an binilyon na tawo, napopogolan an pagkaubos nin rinibong klase nin buhay, o nasususteniran an satong mga pangangaipo sa enerhiya na dai rinaraot an atmospera.” Natural sana, dakol an nagtatanaw sa ngapit na may kahaditan, na dai aram kun saen madolok para sa karangahan asin paglaom.

3. Ano an nagin situwasyon sa Juda durante kan ikawalong siglo B.C.E.?

³ An situwasyon na napapaatubang sa sato ngonyan kaagid kan situwasyon kan banwaan nin Dios durante kan ikawalong siglo B.C.E. Kan panahon na idto, sinugo nin Dios an saiyang lingkod na si Isaias na magpaabot nin mensahe nin karangahan sa mga nag-eerok sa Juda, asin karangahan nanggad an kaipuhan ninda. An nasyon tinatanyog kaidto nin maribok na mga pangyayari. Madali nang humaon kan maringis na Imperyo nin Asiria an daga, na ikinatatakot nin grabe kan dakol. Saen puedeng dumolok an banwaan nin Dios para sa kaligtasan? Sinasambit ninda an ngaran ni Jehova, alagad mas pinagmarhay nindang magtiwala sa mga tawo.​—2 Hade 16:7; 18:21.

Liwanag na Suminirang sa Kadikloman

4. Anong duwang mensahe an isinugong ibalangibog ni Isaias?

⁴ Bilang resulta kan pagrebelde kan Juda, an Jerusalem lalaglagon, asin an mga nag-eerok sa Juda dadarahon na bihag sa Babilonya. Iyo, maabot an madiklom na mga panahon. Isinugo ni Jehova an saiyang propetang si Isaias na ihula an kapahapahamak na peryodong ini, alagad pinagbotan man Nia sia na ibalangibog an maogmang bareta. Pakalihis nin 70 taon na pagkadistiero, patatalingkason an mga Judio hale sa Babilonya! Mabalik sa Sion an sarong magayagayang natatada asin magkakaigwa kan pribilehio na ibalik an tunay na pagsamba duman. Paagi sa maogmang mensaheng ini, pinangyari ni Jehova paagi sa saiyang propeta na sumirang an liwanag sa kadikloman.

5. Taano ta ihinayag ni Jehova nin amay pang marhay an saiyang mga katuyohan?

⁵ Labing sarong siglo pa an luminihis bago ginaba an Juda pakatapos isurat ni Isaias an saiyang mga hula. Kun siring, taano ta ihinayag ni Jehova an saiyang mga katuyohan nin amay pang marhay? Bako daw na an mga nakadangog mismo sa mga ibinalangibog ni Isaias haloy nang gadan sa panahon kan pagkaotob kan mga hula? Totoo iyan. Pero, huli sa mga kapahayagan ni Jehova ki Isaias, an mga nabubuhay kan panahon na laglagon an Jerusalem kan 607 B.C.E. igwa nin nasusurat na rekord kan makahulang mga mensahe ni Isaias. Ini matao nin dai mapahihimutikan na prueba na si Jehova “an Saro na nagpapaisi kan mangyayari sa huri poon pa sa kapinonan, asin kan mga bagay na dai pa nahahaman poon pa kan suanoy.”​—Isaias 46:10; 55:​10, 11.

6. Ano an nagkapirang paagi na si Jehova nakalalabi sa gabos na tawong naggigibo nin prediksion?

⁶ Si Jehova sana an may deretsong magsabi nin siring kaiyan. Puedeng patienot na isabi nin tawo an haraning ngapit basado sa saiyang pakasabot sa presenteng politikal o sosyal na kamugtakan. Alagad si Jehova sana an kayang helingon antes pa na may biyong kasiertohan kun ano an mangyayari sa maski anong panahon, dawa sa harayong ngapit. Kaya man niang tawan nin kakayahan an saiyang mga lingkod na ihula an mga pangyayari nin haloy pa bago iyan mangyari. An Biblia nagsasabi: “An Soberanong Kagurangnan na Jehova dai magibo nin ano man sagkod na dai pa nia ikinapahahayag an saiyang kompidensial na bagay sa saiyang mga lingkod na propeta.”​—Amos 3:7.

Pirang “Isaias”?

7. Paano kinuestion kan dakol na intelektuwal kun siisay an kagsurat kan Isaias, asin taano?

⁷ An isyu manongod sa hula sarong dahelan na kinuestion nin dakol na intelektuwal kun siisay an kagsurat kan Isaias. Iiniinsistir kan mga kritikong ini na an huring kabtang kan libro siertong isinurat nin saro na nabuhay kan ikaanom na siglo B.C.E., magsalang durante o pakatapos kan pagkadistiero sa Babilonya. Segun sa sainda, an mga hula dapit sa pagkagaba kan Juda isinurat pakatapos na iyan maotob asin huli kaini bako man talaga iyan na mga prediksion. Sinasabi man kan mga kritikong ini na pakatapos kan kapitulo 40, an libro nin Isaias nagtataram na garo baga an Babilonya iyo an nangingibabaw na kapangyarihan asin an mga Israelita bihag duman. Kaya nangangatanosan sinda na kun siisay man an nagsurat kan huring kabtang kan Isaias siertong isinurat iyan durante kan peryodong iyan​—durante kan ikaanom na siglo B.C.E. Igwa daw nin marigon na basehan an siring na pangangatanosan? Mayo nanggad!

8. Kasuarin nagpoon an pagduda mapadapit sa kun siisay an kagsurat kan Isaias, asin paano iyan naglakop?

⁸ Kaidto sanang ika-12 siglo C.E. kinuestion kun siisay an kagsurat kan Isaias. Ginibo ini kan komentaristang Judio na si Abraham Ibn Ezra. “Sa saiyang komentaryo dapit sa Isaias,” an sabi kan Encyclopaedia Judaica, “[si Abraham Ibn Ezra] nagsasabi na an huring kabangaan, poon kapitulo 40, isinurat nin sarong propeta na nabuhay durante kan Pagkadistiero sa Babilonya asin kan enot na peryodo kan Pagbalik sa Sion.” Durante kan ika-18 asin ika-19 siglo, an punto de vista ni Ibn Ezra inako nin dakol na intelektuwal, kaiba si Johann Christoph Doederlein, sarong teologong Aleman na nagpublikar kan saiyang esplikasyon dapit sa Isaias kan 1775, na may ikaduwang edisyon kan 1789. An New Century Bible Commentary nagsasabi: “An gabos apuera sa pinakakonserbatibong mga intelektuwal inaako na ngonyan an teoriya na itinao ni Doederlein . . . na an mga hula na yaon sa kapitulo 40-66 kan libro nin Isaias bakong tataramon kan ikawalong siglong propeta na si Isaias kundi hale sa mas huring panahon.”

9. (a) Anong pagbangabanga sa libro nin Isaias an ginibo? (b) Paano sinumaryo nin sarong komentarista sa Biblia an kontrobersia manongod sa kun siisay an kagsurat kan Isaias?

⁹ Minsan siring, an mga kuestion manongod sa kun siisay an kagsurat kan libro nin Isaias dai natapos dian. An teoriya mapadapit sa ikaduwang Isaias​—o Deutero-Isaias​—nagbunga nin saro pang honahona na tibaad may imbuelto pang ikatolong kagsurat.a Dangan orog pang binarangabanga an libro nin Isaias, kaya iinaatribwir nin sarong intelektuwal an kapitulo 15 asin 16 sa sarong dai midbid na propeta, mantang kinukuestion nin saro pa kun siisay an kagsurat kan kapitulo 23 sagkod 27. May nagsasabi pa na dai puedeng si Isaias an nagsurat kan mga tataramon na manonompongan sa kapitulo 34 asin 35. Taano? Huli ta an materyal kaparehong marhay kan manonompongan sa kapitulo 40 sagkod 66, na iinatribwir na sa saro na bako an Isaias kan ikawalong siglo! Sinumaryo kan komentarista sa Biblia na si Charles C. Torrey sa malinaw asin halipot na pananaram an resulta kan pangangatanosan na ini. “An dating dakulang ‘Propeta kan Pagkadistiero,’” an sabi nia, “suminadit nang marhay, asin haros natahoban na huli sa pagkapiridaso kan saiyang libro.” Minsan siring, bakong gabos na intelektuwal minaoyon sa siring na pagbangabanga kan libro nin Isaias.

Ebidensia na Saro an Kagsurat

10. Magtao nin sarong halimbawa kun paanong an paggamit nin sarong pananaram ebidensia na saro an kagsurat kan libro nin Isaias.

¹⁰ Igwa nin makosog na dahelan tanganing marigon na magtubod na saro sana an kagsurat kan libro nin Isaias. An sarong ebidensia nanonongod sa paggamit nin sarong pananaram. Halimbawa, an fraseng “an Banal kan Israel” manonompongan nin 12 beses sa Isaias kapitulo 1 sagkod 39 asin 13 beses sa Isaias kapitulo 40 sagkod 66, pero an paglaladawan na ini ki Jehova 6 na beses sanang minalataw sa ibang kabtang kan Hebreong Kasuratan. An paorootrong paggamit kan pananaram na ini na bihirang gamiton sa ibang kabtang nagpapatotoo na saro sana an kagsurat kan Isaias.

11. Ano an mga pagkakaagid kan kapitulo 1 sagkod 39 asin kan kapitulo 40 sagkod 66 kan Isaias?

¹¹ Igwa nin iba pang mga pagkakaagid an Isaias kapitulo 1 sagkod 39 asin an kapitulo 40 sagkod 66. An duwang kabtang parateng naggagamit nin sarong napapalaen na pananaram na may piguratibong kahulogan, arog baga kan sarong babae na may kolog nin pangangaki asin sarong “dalan” o “tinampo.”b Paorootro man na nasasambitan an “Sion,” sarong termino na ginamit nin 29 beses sa kapitulo 1 sagkod 39 asin 18 beses sa kapitulo 40 sagkod 66. Sa katunayan, an Sion nasambitan nin mas dakol na beses sa Isaias kisa arin man na libro sa Biblia! An siring na mga ebidensia, an sabi kan The International Standard Bible Encyclopedia, “tanda kan pagigin nasosolo kan libro na masakit analisaron” kun an libro isinurat nin duwa, tolo, o labi pa na kagsurat.

12, 13. Paano ipinaririsa kan Kristianong Griegong Kasuratan na saro an kagsurat kan libro nin Isaias?

¹² An pinakamakosog na ebidensia na saro sana an kagsurat kan libro nin Isaias manonompongan sa ipinasabong na Kristianong Griegong Kasuratan. Malinaw na ipinaririsa kaini na an mga Kristiano kan enot na siglo nagtutubod na saro an kagsurat kan libro nin Isaias. Halimbawa, si Lucas nagsasaysay dapit sa sarong opisyal na Etiope na nagbabasa kan materyales na manonompongan ngonyan sa Isaias kapitulo 53, an mismong kabtang na iinaatribwir kan mga kritiko sa presenteng aldaw ki Deutero-Isaias. Minsan siring, sinasabi ni Lucas na “binabasa nin makosog [kan Etiope] si propeta Isaias.”​—Gibo 8:26-28.

¹³ Sunod estudyare an kagsurat nin Ebanghelyo na si Mateo, na ipinaliliwanag kun paanong inotob kan ministeryo ni Juan na Bautisador an makahulang mga tataramon na manonompongan niato ngonyan sa Isaias 40:3. Kiisay iinaatribwir ni Mateo an hula? Sa sarong dai midbid na Deutero-Isaias? Bako, ipinamidbid nia sana an kagsurat bilang “Isaias na propeta.”c (Mateo 3:1-3) Sa saro pang okasyon, binasa ni Jesus sa balumbon an mga tataramon na manonompongan niato ngonyan sa Isaias 61:​1, 2. Kan isinasaysay an pangyayari, si Lucas nagsabi: “Itinao sa saiya an balumbon ni propeta Isaias.” (Lucas 4:17) Sa saiyang surat sa mga taga Roma, si Pablo nagtaram manongod sa enot sagkod huring kabtang kan Isaias, pero dai sia noarin man lamang nagsuherir na iba an kagsurat apuera sa iyo man sanang tawong iyan, si Isaias. (Roma 10:​16, 20; 15:12) Malinaw nanggad, an mga Kristiano kan enot na siglo dai nagtubod na an libro nin Isaias isinurat nin duwa, tolo, o labi pa na parasurat.

14. Paano nagtaong kaliwanagan an Mga Balumbon sa Gadan na Dagat may labot sa kun siisay an kagsurat kan Isaias?

¹⁴ Estudyare man an patotoo kan Mga Balumbon sa Gadan na Dagat​—suanoy na mga dokumento, na an dakol kaini bago pa kan panahon ni Jesus an petsa. An sarong manuskrito nin Isaias, na an apod Balumbon nin Isaias, an petsa kaidto pang ikaduwang siglo B.C.E., asin pinahihimutikan kaiyan an mga paghingako nin mga kritiko na sarong Duetero-Isaias an nagpadagos kan pagsurat kan kapitulo 40. Taano man? Sa suanoy na dokumentong ini, an aram ta ngonyan na kapitulo 40 nagpopoon sa ultimong linya nin sarong kolumna, na an pambukas na sentence natapos sa sunod na kolumna. Malinaw na daing pakaaram an parakopya sa ano man na soboot pagbago nin kagsurat o pagbanga kan libro sa puntong iyan.

15. Ano an sinabi kan Judiong historyador kan enot na siglo na si Flavio Josefo manongod sa mga hula ni Isaias may labot ki Ciro?

¹⁵ Ultimo, estudyare an patotoo kan Judiong historyador kan enot na siglo na si Flavio Josefo. Bako sanang ipinarisa nia na an mga hula ni Isaias dapit ki Ciro isinurat kan ikawalong siglo B.C.E. kundi sinabi man nia na aram ni Ciro an mga hulang ini. “Aram ini ni Ciro,” an isinurat ni Josefo, “kan mabasa an libro nin hula na iwinalat ni Isaias duwang gatos may sampulong taon bago kaidto.” Segun ki Josefo, an pakaaram dapit sa mga hulang ini puedeng nakakontribwir sa pagigin andam ni Ciro na pabalikon an mga Judio sa saindang dagang tinuboan, huli ta si Josefo nagsurat na si Ciro “pinangibabawan nin makosog na pagmawot asin ambisyon na gibohon an nasusurat.”​—Jewish Antiquities, Libro XI, kapitulo 1, parapo 2.

16. Ano an masasabi manongod sa deklarasyon kan mga kritiko na an Babilonya ilinaladawan sa huring kabtang kan Isaias bilang an nangingibabaw na kapangyarihan?

¹⁶ Siring kan nasambitan kasubago, sinasabi nin dakol na kritiko na poon sa Isaias kapitulo 40, an Babilonya ilinaladawan bilang nangingibabaw na kapangyarihan, asin an mga Israelita sinasabing nasa pagkadistiero na. Bako daw na ipinaririsa kaini na an kagsurat nabuhay durante kan ikaanom na siglo B.C.E.? Dai man. An totoo dawa bago kan kapitulo 40 nin Isaias, an Babilonya kun beses ilinaladawan bilang nangingibabaw na kapangyarihan pankinaban. Halimbawa, sa Isaias 13:​19, an Babilonya inaapod na “an samno nin mga kahadean” o, siring kan pagkatradusir kan Today’s English Version, “an pinakamagayon na kahadean sa gabos.” An mga tataramon na ini malinaw nanggad na makahula, huling an Babilonya nagin kapangyarihan pankinaban kaidto sanang pakalihis nin labing sarong siglo. “Rinesolberan” nin sarong kritiko an problema daang ini paagi sana sa pagsabi na an Isaias 13 isinurat nin ibang kagsurat! Pero an totoo, an pagtaram na garo baga nangyari na an mga pangyayari sa ngapit komun nanggad sa hula sa Biblia. Epektibong ikinadodoon kan estilong ini nin pagsurat an kasiertohan kan kaotoban nin hula. (Kapahayagan 21:​5, 6) Tunay nanggad, solamente an Dios nin totoong hula an makapagsasabi: “Ipinapahayag ko an bagong mga bagay. Bago sinda magruluwas, ipinapaisi ko na iyan sa saindo.”​—Isaias 42:9.

Sarong Libro nin Masasarigan na Hula

17. Paano ikapaliliwanag an pagbago nin estilo poon sa Isaias kapitulo 40?

¹⁷ Kun siring, anong konklusyon an itinotokdo kan ebidensia? Na an libro nin Isaias isinurat nin sarong pinasabngan na kagsurat. An bilog na librong ini ipinasapasa sa nag-aging mga siglo bilang saro na libro, bakong duwa o labi pa. Totoo, puedeng may magsabi na medyo nagbago an estilo kan libro nin Isaias poon sa kapitulo 40. Pero girumdomon na si Isaias naglingkod bilang propeta nin Dios sa laog nin dai kukulangon sa 46 na taon. Durante kan panahon na iyan aasahan na magbabago an laog kan saiyang mensahe, asin pati na an saiyang paagi nin pagsabi kan saiyang mensahe. Tunay nanggad, an sugo nin Dios ki Isaias bako sanang ipaabot an grabeng mga patanid nin paghokom. Kaipuhan man niang ipaabot an mga tataramon ni Jehova: “Rangaha, rangaha nindo an sakuyang banwaan.” (Isaias 40:1) An katipan na banwaan nin Dios talagang mararanga kan saiyang panuga na, pakalihis nin 70 taon na pagkadistiero, an mga Judio papupulion sa saindang dagang tinuboan.

18. Ano an sarong tema sa libro nin Isaias na totokaron sa publikasyon na ini?

¹⁸ An pakabutas kan mga Judio sa pagkabihag sa Babilonya iyo an tema kan dakol sa mga kapitulo kan Isaias na tinokar sa librong ini.d An dakol sa mga hulang ini igwa nin kaotoban sa presenteng aldaw, siring kan maheheling niato. Dugang pa, manonompongan niato sa libro nin Isaias an nakapupukaw sa boot na mga hula na naotob sa buhay​—asin kagadanan​—kan bugtong na Aki nin Dios. Tunay nanggad, an pag-adal sa mahalagang marhay na mga hula na yaon sa libro nin Isaias matao nin kapakinabangan sa mga lingkod nin Dios asin sa iba pa sa bilog na daga. Tunay nanggad, an mga hulang ini liwanag para sa bilog na katawohan.

[Mga Nota sa Ibaba]