Mga Reperensiya Para sa Workbook sa Pagtiripon na Pamumuhay Asin Ministeryo
HUNYO 1-7
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 44-45
“Pinatawad ni Jose an Saiyang mga Tugang”
“Ano Ako Diyos?”
Pinunan na ni Jose an saiyang plano. Ipinalapag niya an saiyang mga tugang, ipinadakop, asin inakusaran na naghabon nin kopa. Kan makua iyan sa laog kan sako ni Benjamin, gabos sinda pinabalik ki Jose. Pagkakataon na ngunyan ni Jose na maaraman an totoong ugali kan saiyang mga tugang. Si Juda an nagin tagapagtaram ninda. Nakimahirak siya, asin sinabi pa ngani niya na andam sindang 11 magturugang na magin uripon sa Ehipto. Pero sinabi ni Jose na si Benjamin sana an mawawalat sa Ehipto bilang uripon, sinda gabos makakapuli na.—Genesis 44:2-17.
Sinserong marhay na nakiulay si Juda, na sinasabi: ‘Siya sana an natada sa saiyang ina, asin ta namumutan siya kan saiyang ama.’ Siguradong nataros an puso ni Jose kan mga tataramon na iyan, huli ta siya an matuang aki ni Jacob sa namumutan kaining agom na si Raquel, na nagadan kan ipinapangaki si Benjamin. Arog kan saiyang ama, siguradong namumutan na marhay ni Jose si Raquel. Posibleng iyan an dahilan kaya mas namumutan ni Jose si Benjamin.—Genesis 35:18-20; 44:20.
Padagos na nakiulay si Juda ki Jose na dai paggibuhon na uripon si Benjamin. Sinabi pa ngani niya na siya na sana an gibuhon na uripon imbes na si Benjamin. Kan huri, mamunduon siyang nakimahirak: ‘Paano ako maduman sa sakuyang ama na mayo an aki? Dai ako makakaduman ta tibaad mahiling ko an maraot na mangyayari sa sakuyang ama.’ (Genesis 44:18-34) Saro nanggad ining patunay na nagbago na si Juda. Dai niya lang ipinahiling na nagbabasol siya kundi kahanga-hanga man an ipinahiling niyang empatiya, pagmalasakit, asin pagkahirak.
Dai na makatios si Jose. Dai na niya mapugulan an emosyon na namamatian niya. Pinaluwas niya an gabos niyang suruguon, tapos naghibi siya nin makusugon mala ta nadangog iyan sa palasyo ni Faraon. Dangan nagpabisto na si Jose: “Ako si Jose na saindong tugang.” Kinugos niya an napangalas niyang mga tugang asin mabuot na pinatawad sa gabos nindang ginibo sa saiya. (Genesis 45:1-15) Ipinahiling niya an sabuot ni Jehova, na lubos na nagpapatawad. (Salmo 86:5) Arog man daw kita kaiyan?
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
Aram Mo Daw?
Kaidtong mga panahon kan Bibliya, ano an buot sabihon pag tuyong ginisi nin sarong tawo an bado niya?
Sa Kasuratan, dakul kitang mababasang pangyayari kun sain may mga indibidwal na ginirisi an sulot nindang bado. Garo nakakangalas iyan para sa mga parabasa ngunyan, pero sa mga Judio sarong paagi iyan nin pagpahiling nin grabeng emosyon na dara nin pagkadesperado, grabeng kamunduan, pagkasupog, pagkaanggot, o pagmundo.
Halimbawa, kan maaraman ni Ruben na dai na niya maililigtas si Jose dahil naipabakal na ini para magin uripon, “ginisi niya an saiyang gubing.” Kan sa paghuna kan saindang Ama na si Jacob siniba si Jose nin mabangis na hayop, “ginisi ni Jacob an saiyang gubing.” (Gen. 37:18-35, BPV) “Ginisi [ni Job] an saiyang gubing” kan sinabi sa saiya na nagadan an gabos niyang aki. (Job 1:18-20, BPV) ‘Girisi an gubing’ kan sarong mensahero na nagduman sa Halangkaw na Saserdoteng si Eli tanganing sabihon na nadaog sa ralaban an mga Israelita, nagadan an duwang aking lalaki ni Eli, asin nasamsam an kaban kan tipan. (1 Sam. 4:12-17, BPV) Kan basahon ki Josias an Ley, narealisar niya an mga sala kan banwaan kaya “ginisi niya an saiyang gubing.”—2 Ha. 22:8-13, BPV.
Sa pagbista ki Jesus, kan madangog kan Halangkaw na Saserdoteng si Caifas an mga tataramon na para sa saiya paglanghad, na bako man totoo, ‘ginisi niya an saiyang gubing.’ (Mat. 26:59-66) Sinasabi sa sarong rabbinikong tradisyon na an siisay man na makadangog na linalanghadan an pangaran nin Diyos obligadong gision an saiyang bado. Pero pagkatapos na laglagon an templo kan Jerusalem, nagtao nin opinyon an mga rabbi na “kun madangog ngunyan nin saro na piglalanghadan an Pangaran nin Diyos, dai na niya kaipuhan gision an saiyang bado, ta kun gigision magigin trapo na iyan.”
Siyempre, an paggisi kan sulot na bado mayong saysay sa paghiling nin Diyos apuwera sana kun talagang tunay an pagmundo nin saro. Kaya, sinabihan ni Jehova an saiyang mga lingkod na “gision,” o ‘lugadon, an saindang puso bakong an saindang mga gubing, asin magbalik sa saiya.’—Joel 2:13.
Ikinaongis na Mayo nin Dahelan
15 Ano an makakatabang sa sato na dai madaog nin kapaitan sa boot sa mga naoongis sa sato na mayo nin dahelan? Girumdomon na an pangenot niatong mga kaiwal iyo si Satanas asin an mga demonyo. (Efeso 6:12) Minsan ngani tuyong linalamag kita kan nagkapirang tawo, an dakol sa mga nagkokontra sa banwaan nin Dios ginigibo iyan huli sa ignoransia o pan-iimpluwensia kan iba. (Daniel 6:4-16; 1 Timoteo 1:12, 13) Gusto ni Jehova na “an gabos na klase nin tawo” magkaigwa nin oportunidad na “makaligtas asin makaabot sa tamang kaaraman sa katotoohan.” (1 Timoteo 2:4) Sa katunayan, an nagkapirang dati nagkokontra Kristianong mga tugang na niato ngonyan huli sa pakaheling kan satong daing kanawayan na paggawe. (1 Pedro 2:12) Dugang pa, puede kitang makakua nin leksion sa halimbawa kan aki ni Jacob na si Jose. Minsan ngani nagdusang marhay si Jose huli sa saiyang mga tugang sa ama, dai sia nagtanom sa boot nin kaanggotan sa sainda. Taano ta dai? Huli ta namansayan nia na si Jehova an naggigiya sa mga bagay-bagay, na minamaniobra an mga pangyayari tanganing otobon an Saiyang katuyohan. (Genesis 45:4-8) Puede man na papangyarihon ni Jehova na an ano man na bakong makatanosan na pagdusa na tibaad inaagihan niato magresulta sa ikakamuraway kan saiyang ngaran.—1 Pedro 4:16.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 45:1-15) Dai na nakakatagal si Jose sa atubangan kaidto gabos na mga idtuon sa kataid niya, asin nagtaram: “Pahalia nindo an gabos digdi sako!” Asin mayo nin natada duman saiya, kan si Jose nagpamidbid sa saiyang mga tugang. 2 Dangan nagtangis siya na nagkukurahaw asin nadangog idto kan mga taga Ehipto asin nadangog ni Faraon. 3 Asin suminabi si Jose duman sa saiyang tugang: “Ako si Jose. Buhay pa an sakuyang ama?” Asin si saiyang mga tugang dai saiya nakasimbag, huli ta nagkatirikbahan sa atubangan niya. 4 Dangan suminabi si Jose sa saiyang mga tugang: “Dulok kamo ngunyan sako.” Asin ta sinda duminulok. Asin suminabi siya: “Ako si Jose na saindong tugang na ipinabakal nindo sa Ehipto. 5 Tara, ngunyan, dai kamo magmundo, dai man kamo magsulsol kan pagpabakalan nindo sako digdi; huli ta sa pagligtas sa buhay ipinadara ako nin Diyos digdi na manginutan sa saindo. 6 Nakaagi na an duwang taon na tiggutom sa tahaw nin daga, asin ta igwa pa nin natatadang limang taon na mayo nin pag-uma ni pag-ani. 7 Asin an Diyos isinubol ako na manginot sa saindo tanganing kamo matada sa daga, asin tanganing matawan kamo nin buhay huli kan dakulang pagkaligtas. 8 Kaya ngani bakong kamo an suminubol sakuya digdi, kundi an Diyos, na ibinugtak ako ni Faraon bilang ama asin siring sa kagurangnan nin bilog niyang harong asin siring sa parabuot sa bilog na daga kan Ehipto. 9 “Maghidali kamo, paduman kamo sa sakuyang ama, asin sabihan nindo siya, ‘Siring an sabi kan saimong aking si Jose: “An Diyos ibinugtak akong kagurangnan sa bilog na Ehipto. Pumadigdi ka sako, dai ka mag-haloy. 10 Asin ta mag-iirok ka sa daga sa Gosen, asin mamumugtak ka sa harani ko, ika asin an mga aki mo, asin an mga aki kan mga aki mo, an saimong mga ataman na hayop asin an saimong mga baka, asin an bilog mong sadiri. 11 Asin aatamanon taka duman huli ta may natatada pang limang taon na tiggutom, tangani kang dai magadan sa kadaihan ika asin an saimong harong, asin an bilog mong sadiri.” ’ 12 Asin uya, nahihiling kan saindong mga mata, asin an mga mata kan sakuyang tugang na si Benjamin, ta an sakuyang nguso nakikipag-ulay saindo. 13 Ibareta nindo nanggad sa sakuyang ama an bilog kong kamurawayan sa Ehipto asin an gabos nindong nahiling. Asin ta maghidali kamo, asin daraha nindo digdi an sakuyang ama.” 14 Asin ta kinugos niya an liog kan saiyang tugang na si Benjamin, asin siya nagtangis, asin nagtangis man si Benjamin sa saiyang liog. 15 Asin hinadukan niya an saiyang mga tugang gabos, asin siya nagtangis sainda; asin ta pakatapos, nakipag-ulay saiya an saiyang mga tugang.
HUNYO 8-14
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 46-47
“Kakanon sa Panahon nin Tiggutom”
Pagpreserbar sa Buhay sa Panahon nin Gutom
2 An pitong taon na abunda natapos, asin nagpoon an gutom siring sa ihinula ni Jehova—gutom na bako sanang sa Egipto kundi “sa bilog na daga.” Kan an nagugutom na mga taga-Egipto nag-agrangay ki Faraon para sa tinapay, sinabihan sinda ni Faraon: “Paduman kamo ki Jose. An ano man na sabihon nia sa saindo, gibohon nindo.” Pinabakalan ni Jose nin trigo an mga Egipcio sagkod na maubos an saindang kuwarta. Dangan inako nia an saindang kahayopan bilang bayad. Sa katapustapusi, an banwaan nagdolok ki Jose, na nagsasabi: “Bakala kami asin an samong daga nin tinapay, asin kami kaiba an samong daga magigin mga oripon ni Faraon.” Kaya binakal ni Jose an gabos na daga kan mga Egipcio para ki Faraon.—Genesis 41:53-57; 47:13-20.
Uutubon kan Kahadian an Kabutan nin Diyos Digdi sa Daga
11 Abundansiya. May espirituwal na tiggutom sa kinaban. Nagpatanid an Bibliya: ‘Uya digdi na may madatong na mga aldaw, sabi ni Jehova na Kagurangnan, na diyan sa mga aldaw na iyan papadarahan ko nin gutom an daga, bakong gutom sa tinapay, maski paha sa tubig, kundi sa paghinanyog sa tataramon ni Jehova.’ (Amos 8:11) Apektado man daw kaiyan an mga siyudadano kan Kahadian nin Diyos? Ihinula ni Jehova an pagkakalain kan mga lingkod niya asin kan mga kaiwal niya: ‘An sakuyang mga uripon makarakan, asin kamo magkakagurutom; uya, an sakong mga uripon mag-iirinom, asin kamo magkakaparaha; uya, an sakuyang mga uripon mag-uurugma, asin kamo susurupugon.’ (Isa. 65:13) Nahihiling mo daw an kautuban kaiyan?
12 Nagbubulos sa sato an espirituwal na mga probisyon siring sa sarong salog na padagos na nagdadakula asin nagrararom. An satong mga publikasyon na basado sa Bibliya—siring man an mga rekording asin video, an mga pagtiripon saka kumbensiyon niyato, pati an mga impormasyon na ipinupublikar sa satong Web site—gabos iyan garo dagos-dagos na pagbaha nin espirituwal na kakanon na kabaliktaran kan sa kinaban na grabe an gutom sa espirituwal. (Ezeq. 47:1-12; Joel 3:18) Dai ka daw nauugma na mahiling an kautuban kan mga panuga ni Jehova na magigin abunda an buhay mo sa aroaldaw? Sinisiyerto mo daw na regular kang nagkakakan sa lamesa ni Jehova?
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
it-1 220 ¶1
Posisyon Asin mga Hiro
Pagpatong kan kamot sa mga mata kan nagadan. An sinabi ni Jehova ki Jacob na “ipapatong ni Jose an kamot niya sa saimong mga mata” (Ge 46:4, NWT) sarong paagi nin pagsabi na si Jose an masara kan mga mata ni Jacob pagkagadan kaini, na sa parati ginigibo kan panganay na aking lalaki. Kaya garo man sana sinasabi ni Jehova ki Jacob na an deretso bilang panganay dapat na mapaduman ki Jose.—1Cr 5:2.
nwtsty study note sa Gi 7:14
75 katawo sinda gabos: Posibleng dai man si Esteban nagkokotar nin partikular na bersikulo sa Hebreong Kasuratan kan sabihon niya na 75 an total na bilang kan pamilya ni Jacob sa Ehipto. Dai mahihiling an bilang na ini sa manuskritong Masoretiko kan Hebreong Kasuratan. An Ge 46:26 nagsasabi: “An gabos na naggikan ki Jacob na kaiba niyang nagpasiring sa Ehipto, apuwera sa mga agom kan mga aki niyang lalaki, 66 gabos.” (NWT) An bersikulo 27 nagpapadagos: “An gabos na kabilang sa pamilya ni Jacob na nagduman sa Ehipto 70 gabos.” Sa mga bersikulong ini, binilang an mga tawo sa duwang magkalain na paagi. An inot na bilang minalataw na an kabali sana iyo an mga naggikan ki Jacob mantang an ikaduwang bilang iyo an gabos na nagduman sa Ehipto. Sa Ex 1:5 asin De 10:22, mababasa man na “70” an bilang kan mga gikan ni Jacob. Minalataw na nagtao si Esteban nin ikatulong bilang na kabali na an iba pang kapamilya ni Jacob. Sinasabi nin nagkapira na kabali diyan an mga aki saka makuapong lalaki kan mga aki ni Jose na si Manases saka Efraim, na sinambit sa traduksiyon kan Septuagint kan Ge 46:20. Sinasabi man kan iba na kabali diyan an mga agom kan mga aki ni Jacob, na espesipikong dai iiniba sa bilang na yaon sa Ge 46:26. Kaya an bilang na “75” puwedeng sarong kabilugan na bilang. Pero an bilang na ini puwedeng igwa nin basehan sa mga kopya kan Hebreong Kasuratan na ginagamit kaidtong inot na siglo C.E. Sa laog nin dakul na taon, an aram kan mga iskolar “75” an bilang na yaon sa Ge 46:27 saka sa Ex 1:5 sa Griegong Septuagint. Saro pa, kan ika-20 siglo, duwang pidasong pakit na porsiyon kan Dead Sea Scroll kan Ex. 1:5 sa lengguwaheng Hebreo an nadiskubre, asin mababasa man diyan an bilang na “75.” Posibleng sa saro sa suanoy na mga manuskritong iyan ibinasar ni Esteban an bilang na sinambit niya. Arin man na ideya an tama, ipinapahiling sana kan bilang na itinao ni Esteban an iba pang paagi nin pagbilang kan mga gikan ni Jacob.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 47:1-17) Asin si Jose uminabot, asin pinaisi niya si Faraon, na nagsabi: “An sakuyang ama asin an sakuyang mga tugang, asin an saindang mga oveja asin an saindang mga baka, sagkod kan sainda gabos na sadiri, uminabot hali sa daga kan Canaan, asin uya digdi, yaon sa daga nin Gosen.” 2 Asin ta duman sa mga nguhod kan saiyang mga tugang kuminua nin limang lalaki, asin ipinakita sinda sa atubangan ni Faraon. 3 Asin suminabi si Faraon sa saiyang mga tugang: “Ano an saindong paghanapbuhay?” Asin sinda suminirimbag ki Faraon: “Paraataman nin mga oveja an saimong mga uripon, siring man kami siring man an samuyang mga kag-anak.” 4 Suminabi pa sinda ki Faraon: “Sa pag-irok digdi sa dagang ini puminadigdi kami. Huli ta mayong sasabsabon an mga oveja kan saimong mga uripon, ta makuri an gutom sa daga kan Canaan, kaya ngani, ipinakikimahirak niyamo saimo ngunyan na mag-irok an saimong mga uripon sa daga nin Gosen.” 5 Dangan, si Faraon nagsabi ki Jose, na an ulay: “Duminigdi saimo an saimong ama asin an saimong mga tugang. 6 An daga sa Ehipto yaon sa atubangan mo. Papag-irukon sa urog karahay kan daga an saimong ama asin an saimong mga tugang. Sinda mangag-irok sa daga nin Gosen; asin ta kun sa paghuna-huna mo, igwa sa sainda nin mga tawong magkakanigo, ibugtak mo sinda bilang pagkukuyugon sa sakuyang kahayupan.” 7 Asin ta ipinamidbid ni Jose an saiyang ama, asin ipinahiling niya sa atubangan ni Faraon. Asin ta binendisyunan ni Jacob si Faraon. 8 Asin suminabi si Faraon ki Jacob: “Pira an mga aldaw kan mga taon nin saimong buhay?” 9 Asin si Jacob suminimbag ki Faraon: “An mga aldaw kan sakuyang mga taon kan sakuyang paglakaw sanggatos may tulong pulong taon. Kadikit asin maraot an mga aldaw nin mga taon kan sakong buhay, asin dai nakaabot sa mga aldaw kan mga taon kan buhay nin sakuyang mga magurang kan mga aldaw nin saindang paglakaw.” 10 Asin binendisyunan ni Jacob si Faraon, asin ta siya huminali sa atubangan ni Faraon. 11 Kaya pinapag-irok ni Jose an saiyang ama asin an saiyang mga tugang, asin ta pinapagsadiri sinda sa daga kan Ehipto, sa urog karahay kan daga, ni Rameses siring sa ipinagbuot ni Faraon. 12 Asin tinawan ni Jose an saiyang ama asin an saiyang mga tugang, asin an bilog na harong kan saiyang ama, nin tinapay, sagkod sa nguso kan aki. 13 Asin mayo nin tinapay sa bilog na daga, asin an gutom makuri, nin huli kaidto pinanluya sa gutom an daga sa Ehipto asin an daga sa Canaan. 14 Asin sinaray ni Jose an gabos na pirak na nakua sa daga kan Ehipto asin sa daga nin Canaan, manunungod sa mga kakanon na pinagbabakal saiya, asin ilinaog ni Jose an pirak sa harong ni Faraon. 15 Asin kan ubos na si pirak duman sa daga kan Ehipto asin sa daga kan Canaan, puminaduman an bilog na Ehipto ki Jose, na an ulay: “Tawi kami nin tinapay! Taano ta magadan kami sa atubangan mo huli ta naubos na an pirak?” 16 Asin si Jose suminabi: “Itao nindo an saindong kahayupan kun naubos na an pirak.” 17 Asin dinara ninda an saindang kahayupan duman ki Jose, asin si Jose tinawan sinda nin kakanon karibay kan mga kabayo, asin kan mga oveja, asin kan baka, patin kan mga asno. Asin tinawan sinda nin tinapay karibay kan saindang gabos na kahayupan kan taon na iyan.
HUNYO 15-21
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 48-50
“Dakul Pa an Magigibo kan mga May Edad Na”
it-1 1246 ¶8
Jacob
Kan madali nang magadan si Jacob, binendisyunan niya an saiyang mga makuapong lalaki na mga aki ni Jose, asin, sa paggiya nin Diyos, ginibo niyang mas urog an nguhod na si Efraim kisa sa matuang si Manases. Dangan ki Jose, na iyo an mag-aako kan dobleng kabtang kan mana na para sa panganay, sinabi ni Jacob: “Mas dakul nin sarong porsiyon kan daga an itinatao ko saimo kisa sa saimong mga tugang, sa daga na kinua ko sa kamot kan mga Amorita paagi sa sakong espada asin pana.” (Ge 48:1-22, NWT; 1Cr 5:1) Huling matuninong man na nabakal ni Jacob sa mga aki ni Hamor an sarong parte nin daga na harani sa Sikem (Ge 33:19, 20), masasabing an panugang ini ki Jose sarong kapahayagan kan pagtubod ni Jacob, na diyan sinasabi niya an propesiya dapit sa mangyayaring pananakop kan saiyang mga gikan sa Canaan sa paaging garo baga nagibo na ini kan saiya mismong espada saka busog. (Hilingon an AMORITA.) An dobleng porsiyon ni Jose sa nasakop na dagang iyan iyo an duwang kabtang na itinao sa mga tribo ni Efraim saka Manases.
it-2 206 ¶1
Huring mga Aldaw
Propesiya ni Jacob Bago Magadan. Kan sabihon ni Jacob sa saiyang mga aki, ‘Magtiripon kamo asin ta isasabi ko sa saindo an mangyayari sa mga huring aldaw’ o “sa maabot na aldaw” (BPV), pinapanungdan niya an maabot na panahon kun nuarin mauutob na an saiyang mga tataramon. (Ge 49:1) Labing duwang siglo bago kaini, sinabi ni Jehova sa lolo ni Jacob na si Abram (Abraham) na an saiyang mga gikan makakaeksperyensiya nin pagsakit sa laog nin 400 na taon. (Ge 15:13) Kun siring, sa sitwasyon na ini, an maabot na panahon na sinambit ni Jacob bilang ‘mga huring aldaw’ mapuon pakatapos kan 400 na taon nin pagsakit. (Para sa mga detalye sa Genesis 49, hilingon an mga artikulo manungod sa mga aki ni Jacob sa irarom kan kanya-kanya nindang pangaran.) Magkakaigwa man nin saro pang kautuban an propesiyang ini na may koneksiyon man sa espirituwal na “Israel nin Diyos.”—Ga 6:16; Ro 9:6.
Mga May Edad Na—Sarong Bendisyon Para sa mga Hoben
10 An mga may edad na puede man na magkaigwa nin marahay na impluwensia sa mga kapagtubod. Kan sia may edad na, an aki ni Jacob na si Jose naggibo nin simpleng akto nin pagtubod na nagkaigwa nin dakulang epekto sa minilyon na tunay na parasamba na nabuhay pagkagadan nia. Sia kaidto 110 anyos na kan “sia nagtao nin pagboot manongod sa saiyang mga tolang,” arin na baga, na kun sa katapustapusi magharale an mga Israelita sa Egipto, kaipuhan nindang darahon an saiyang mga tolang paghale ninda. (Hebreo 11:22; Genesis 50:25) An pagboot na iyan nagtao nin dahelan na maglaom an Israel durante kan dakol na taon nin masakit na pagkaoripon pagkagadan ni Jose, na nagtatao nin garantiya na maabot an saindang pagkakalda.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
Maogma an mga Nagpapamuraway sa Dios
4 Bago naglaog sa Dagang Panuga, hinagad kan mga miembro kan tribo ni Gad sa Israel na togotan sindang mag-istar sa sabsaban na lugar sa sirangan kan Jordan. (Bilang 32:1-5) An pag-erok duman mangangahulogan nin pag-atubang sa masakit na mga angat. An mga tribo duman sa solnopan protektado kan Kababan nin Jordan—sarong natural na depensa sa militar na pagsakyada. (Josue 3:13-17) Minsan siring, mapadapit sa mga lugar sa sirangan kan Jordan, an The Historical Geography of the Holy Land, ni George Adam Smith, nagsasabi: “[An mga iyan] deretsong patag, na haros mayo nin olang sa tahaw, sa ibabaw kan dakulang buklod nin Arabia. Bilang resulta, pirme sindang bukas sa pagsalakay kan gutom na mga parabaklay, na an nagkapira minadaragsa sa sainda kada taon tanganing humanap nin pasabsaban.”
5 Ano an mangyayari sa tribo ni Gad sa siring na daing ontok na pananalakay? Mga siglo bago kaini, sa saiyang hula kan naghihingagdan na, an apoon nindang si Jacob nagsabi: “Kun dapit ki Gad, sarong grupo nin mga parasalakat an masalakay sa saiya, alagad sasalakayon nia an pinakahurihan.” (Genesis 49:19) Sa enot na heling, an mga tataramon na iyan tibaad garo mamondo an ibubunga. Pero an totoo, iyan nangahulogan nin sarong pagboot para sa mga taga Gad na lumaban. Sinierto sa sainda ni Jacob na kun gigibohon ninda iyan, an mga nagsasalakay maatras sa makasusupog na paagi, na lalapagon kan mga taga Gad an pinakahurihan ninda.
it-1 289 ¶2
Benjamin
An kakayahan sa pakikipaglaban kan mga gikan ni Benjamin ilinadawan sa propesiya ni Jacob kan madali na siyang magadan kun sain sinabi niya sa namumutan niyang aki: “Si Benjamin padagos na maniniba siring sa lobo. Pagkaaga, kakakanon niya an saiyang nadakop, asin pagkabanggi, babaranga-bangaon niya an samsam.” (Ge 49:27, NWT) An mga parapakilaban na Benjaminita bistado sa pagigin matibay sa paggamit nin lagpitaw, na kayang maglagpitaw nin gapo gamit an tuo o walang kamot asin dai nagsasalto dawa “gabuhok.” (Ho 20:16, NWT; 1Cr 12:2) An walahon na si Hukom Ehud, na naggadan sa mapang-aping si Hading Eglon, sarong Benjaminita. (Ho 3:15-21) Maririsa man na sa “pagkaaga” kan kahadian kan Israel an tribo ni Benjamin, dawa ngani saro sa ‘pinakasadit sa mga tribo,’ an pinaghalian kan inot na hadi kan Israel, si Saul na aki ni Kis, na nagin matibay na parapakilaban laban sa mga Filisteo. (1Sa 9:15-17, 21) Siring man sa “pagkabanggi” sa kasaysayan kan nasyon nin Israel, sa tribo ni Benjamin naghali si Reyna Ester saka an Primer Ministro na si Mardokeo, na nagin instrumento para mailigtas an mga Israelita sa pagkapuho sa irarom kan Imperyo nin Persia.—Es 2:5-7.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 49:8-26) “Juda, uumawon ka kan saimong mga tugang. An saimong kamot sa luong kan saimong mga kaiwal. An mga aki kan saimong ama mahuruhod sa saimo. 9 Si Juda sarong ugbon nin leon. Tuminindog ka aki ko, paghali, sa pandadakop. Ika buminulukob, luminukmo siring sa leon, na siring baga sa magurang sa leon, siisay an mapukaw saiya? 10 Dai hahalion an setro ki Juda, asin ta an nagigibo kan mga pagbuot nasa saiyang mga bitis, sagkod sa umabot si Shiloh; asin ta makikisumaro saiya an mga banwaan. 11 Igagakod niya sa ubas an saiyang asno, asin sa pungo an ugbon kan saiyang asnong babayi, lininigan niya sa arak an saiyang gubing asin sa tagok kan ubas an saiyang pang-alikboy. 12 An saiyang mga mata mapupula sa arak, asin an saiyang ngipon mapuputi sa gatas. 13 “Si Zebulon mag-iirok sa mga duungan nin dagat asin magigin siya duungan nin mga sakayan, asin an saiyang kasagkuran abot sa Sidon. 14 “Si Isacar, na asnong makusog na nagluluko sa tahaw nin duwang karga. 15 Asin ta nahiling niya an pagpahingalo na marahay asin an daga makauugma. Asin ibinaba niya an saiyang mga abaga ta mapasan, asin naglingkod sa buhis. 16 “Huhukuman ni Dan an saiyang banwaan, siring sa saro kan mga tribo sa Israel. 17 Magigin si Dan halas sa gilid kan dalan, asin rimuranon sa dana, na makagat kan mga buol kan mga kabayo tanganing mapahulog sa hurihan an nangangabayo sa sainda. 18 Hinalat ko an saimong kaligtasan, O Jehova. 19 “Si Gad, iiwalon siya nin sarong ejercito, alagad mananagasa siya sa kahuri-hurihi. 20 “An tinapay ni Aser magigin mahibog, asin tatawan niya nin mga kakanon an hadi. 21 “Si Neftali an babaying usang pinabayaan, na mangungusip nin maugmang usipon. 22 “Si Jose magigin sangang magbubunga sa gilid kan burabod, na an saiyang mga sanga makaranap sa ibabaw nin kuta. 23 Asin nagin sinda saiya mapait asin pinagparana siya, asin nagkaaranggot sa saiya an mga parapana. 24 Alagad ta an saiyang pana nawalat sa kasarigan, asin an mga takyag kan saiyang mga kamot pinakarigon kan mga kamot kan Makusog ni Jacob, (magikan diyan an paraataman nin hayop, asin an gapo nin Israel). 25 Sa Diyos nin saimong ama, na masurog saimo, asin sa Makakamhan sa Gabos na mabendisyon saimo kan mga bendisyon kan kalangitan sa itaas, mga bendisyon nin kantil na yaon sa irarom, mga bendisyon kan tulak asin kan suso. 26 An mga bendisyon nin saimong ama magin urog kisa mga bendisyon kan sakuyang mga kag-anak. Sagkod sa kasagkuran kan mga kalangkawan na daing katapusan mamumugtak sa ibabaw kan payo ni Jose, asin sa ampupuro kan pinalain sa saiyang mga tugang.
HUNYO 22-28
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 1-3
“Ako Magigin Kun Ano an Gusto Kong Magin”
Tawan nin Onra an Dakulang Ngaran ni Jehova
4 Basahon an Exodo 3:10-15. Kan si Moises 80 anyos na, tinawan siya nin Diyos nin masakit na pagbuot: ‘Kuon mo an sakuyang banwaan, an mga aki ni Israel, sa Ehipto.’ Si Moises magalang na nagsimbag paagi sa sarong hapot, na may hararom na kahulugan. Garo man sana naghapot si Moises: ‘Siisay po ika?’ Mantang haloy nang aram an ngaran nin Diyos, ano an buot sabihon ni Moises? Malinaw na gusto niyang makaaram pa nin urog dapit sa persona na irinerepresentar kan ngaran na iyan—mga katunayan na makakakumbinsir sa banwaan nin Diyos na talagang ililigtas Niya sinda. May dahilan si Moises na mahadit, huling an mga Israelita haloy nang nagin mga uripon. Posibleng marhay na mag-isip sinda kun baga kaya sindang iligtas kan Diyos kan saindang mga apuon. Sa katunayan, may mga Israelita na nagsasamba na ngani sa mga diyos kan mga Ehipsiyo!—Ezeq. 20:7, 8.
kr 43, kahon
AN KAHULUGAN KAN PANGARAN NIN DIYOS
AN PANGARAN na Jehova hali sa Hebreong pandiwa na nangangahulugan na “magin.” May mga iskolar sa Bibliya na naniniwala na an pandiwang ginamit sa pangaran na ini nasa causative form, an buot sabihon, may nagpangyari. Huli kaini, malinaw na an pangaran nin Diyos nangangahulugan na “Pinangyayari Niyang Magin.” Angay nanggad ini sa katungdan ni Jehova bilang Kaglalang. Pinangyari niyang mag-eksister an uniberso saka an mga linalang na may intelihensiya asin padagos na pinangyayaring magin totoo an kabutan pati katuyuhan niya.
Kun siring, paano ta maninigong sabuton an simbag ni Jehova sa hapot ni Moises na nasa Exodo 3:13, 14? Naghapot si Moises: “Halimbawang magduman ako sa mga Israelita asin magsabi sa sainda, ‘Isinugo ako sa saindo kan Diyos nin saindong mga apuon,’ saka magsabi sinda sa sako, ‘Ano an pangaran niya?’ Ano an sasabihon ko sa sainda?” Nagsimbag si Jehova: “Ako Magigin Kun Ano an Gusto Kong Magin.” (NW)
Mangnuhon na dai hinahagad ni Moises na ihayag ni Jehova an pangaran Niya. Aram na niyang marhay asin kan mga Israelita an pangaran nin Diyos. Gusto ni Moises na ihayag ni Jehova an sarong bagay na nakakapakusog sa pagtubod dapit sa kun anong klaseng Diyos siya, sarong bagay na puwede man na mahiling sa kahulugan kan pangaran niya. Huli kaini, paagi sa pagsimbag ni Jehova na “Ako Magigin Kun Ano an Gusto Kong Magin,” ihinahayag niya an nakakaugmang aspekto kan saiyang personalidad: Sa kada sitwasyon, siya nagigin ano man na kaipuhan para mautob an katuyuhan niya. Halimbawa, para ki Moises asin sa mga Israelita, si Jehova nagin Paratao, Parasalbar, Paratao nin Ley—asin dakul pa. Sa siring na paagi, si Jehova nagigin ano man na kaipuhan para mautob an mga panuga niya sa saiyang banwaan. Minsan siring, dawa ngani kalabot sa pangaran na Jehova an ideyang iyan, bako sana iyan an kalabot sa pangaran niya. Kalabot man diyan an kun ano an gusto niyang mangyari dapit sa saiyang mga linalang para mautob an saiyang katuyuhan.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
g04 4/8 6 ¶5
Si Moises—Totoo o Uruistorya Sana?
Pero harayo daw na mangyaring ampunon kan Ehipsiyong prinsesa an siring na aki? Dai, huling itinutukdo kan relihiyon sa Ehipto na an paggibo nin marahay kaipuhan para makalaog sinda sa langit. Kun manungod sa pag-ampon, an arkeologong si Joyce Tyldesley nagsabi: “Magkapantay an mga babaying Ehipsiyo saka an mga lalaking Ehipsiyo. Pareho an saindang deretso kun manungod sa legal asin sa ekonomiya, dawa sa teoriya sana, asin . . . an mga babayi puwedeng mag-ampon.” Naidokumento ngani sa suanoy na Adoption Papyrus an pag-ampon nin sarong babaying Ehipsiyo sa saiyang mga uripon. Kun manungod sa pagkua sa ina ni Moises bilang paraaling na nagpapasuso, sinasabi kan The Anchor Bible Dictionary: “An pagbayad sa tunay na ina ni Moises para mag-ataman saiya . . . sarong komun na areglo sa mga kontrata nin pag-ampon sa Mesopotamia.”
Tampok na mga Kabtang sa Libro nin Exodo
3:1—Anong klaseng saserdote si Jetro? Kan mga panahon kan mga patriarka an payo nin pamilya nagserbing saserdote para sa saiyang pamilya. Si Jetro an minalataw na patriarkal na payo nin sarong tribo nin mga Midianita. Huling an mga Midianita gikan ni Abraham paagi ki Ketura, posibleng may aram sinda sa pagsamba ki Jehova.—Genesis 25:1, 2.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 2:11-25) Asin ta kan mga aldaw na idto nangyari na, kan dakula na si Moises, linuwas niya an saiyang mga tugang, asin nahiling niya an saindang mga pasan. Asin namasdan niya an sarong taga Ehipto na pinaglulugad an saro sa mga Hebreo, na mga tugang niya. 12 Asin huminiling siya sa palibot, asin kan mahiling niya na dai nin siisay pa man na minatunga, ginadan niya idtong taga Ehipto, asin tinambunan niya siya duman sa kabaybayan. 13 Asin luminuwas siya kan ikaduwang aldaw, asin kan makahiling siya nin duwang Hebreo na nag-iwal, suminabi duman sa may sala: “Taano ta pinaglulugad mo an saimong kasugad?” 14 Asin suminimbag siya: “Siisay an buminugtak saimo na siring sa prinsipe asin hukom digdi sa samuya? Nag-iisip ka na gadanon mo ako siring kan paggadan mo kaidtong taga Ehipto?” Sa siring si Moises natakot asin suminabi: “Totoo nanggad na an bagay na ini naiisihan na!” 15 Asin ta kan madangog ni Faraon an bagay na ini, pinaghinguwa niya na magadan si Moises; kundi si Moises nagdulag sa atubangan ni Faraon asin nag-irok sa daga nin Midian asin siya tuminukaw sa pangpang nin sarong bubon. 16 Idtong padi sa Midian igwa nin pitong aking babayi, na nagduruman na masakdo nin tubig, ta papanuon ninda an mga raraan, asin ta maparara kan mga oveja kan saindang ama. 17 Alagad ta an mga paraataman nin hayop nagduruman, asin inaralaw ninda sinda. Alagad si Moises tuminindog asin sinurog niya sinda asin pinainom niya an saindang mga oveja. 18 Asin ta kan pagbalik ninda ki Reuel na saindang ama, sinabihan niya sinda: “Taano ta nagbalik kamo ngunyan na kaniguan na dali?” 19 Asin suminimbag sinda: “Sarong lalaking taga Ehipto sinurog kami sa kamot kan mga paraataman nin hayop, asin ikinua man kami nin tubig, asin pinarara an mga oveja.” 20 Asin suminabi siya sa saiyang mga aki: “Saka, hain iyan? Taano ta binayaan nindo an tawong iyan? Hanapa nindo siya tanganing kumakan nin tinapay.” 21 Asin ta pinagmarhay ni Moises na makipag-irok duman sa lalaking idto, asin ta itinao ki Moises an saiyang aking si Zipora. 22 Siya uminaki saiya nin sarong lalaki, asin ta binugtakan niya siya nin ngaran na si Gersom, huli ta siya nagsabi, “Nakikihimanwa ako sa dagang bako kong sadiri.” 23 Asin nangyari na pakaagi nin dakul na aldaw, nagadan an hadi sa Ehipto, asin ta an mga aki ni Israel nag-aagrangay huli kan kauripnan, asin nagkurahaw, asin nag-abot sa Diyos an kinurahaw ninda huli kan saindang kauripnan. 24 Asin dinangog nin Diyos an saindang agrangay, asin ta siya nakagirumdom kan saiyang pakipagtipan ki Abraham, ki Isaac, patin ki Jacob. 25 Asin ta hiniling nin Diyos an mga aki ni Israel, asin namidbid sinda nin Diyos.
HUNYO 29–HULYO 5
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | EXODO 4-5
“Masasakaibanan Mo Ako sa Panahon na Ika Mataram”
Mga Pagrason—Ano an Pagmansay Dian ni Jehova?
“Kulang an kakayahan ko.” Tibaad sa heling mo bako kang kualipikado na magin ministro kan maogmang bareta. Namatean nin nagkapirang maimbod na lingkod ni Jehova kan mga panahon kan Biblia na kulang an kakayahan ninda na gibohon an iinasignar sa sainda ni Jehova. Halimbawa baga si Moises. Kan si Jehova may espesipikong isugo sa saiya, si Moises nagsabi: “Dispensara ako, Jehova, alagad bako akong matibay magtaram, poon man kasuodma ni poon pa bago kaiyan ni poon pa kan makipag-olay ka sa saimong lingkod, huli ta maluya an sakong ngoso asin maluya an sakong dila.” Minsan ngani pinarigon sia ni Jehova, si Moises nagsimbag: “Dispensara ako, Jehova, alagad magsugo ka na sana tabi nin iba na gusto mong sugoon.” (Ex. 4:10-13) Ano an nagin reaksion ni Jehova?
Nahihiling Mo Daw an Saro na “Dai Nahihiling”?
5 Bago magbalik si Moises sa Ehipto, itinukdo sa saiya nin Diyos an sarong mahalagang marhay na prinsipyo, an iyo man sanang prinsipyo na irinekord ni Moises kan huri sa libro nin Job: ‘An pagkatakot [ki Jehova] iyo an kadunungan.’ (Job 28:28) Tanganing matabangan si Moises na magkaigwa nin tamang pagkatakot asin maghiro na may kadunungan, ipinahiling ni Jehova an pagkakalain kan mga tawo sa Diyos na Makakamhan sa Gabos. Naghapot siya: ‘Siisay an tuminao kan nguso sa tawo? Siisay man an guminibo kan pula asin kan bungog, asin kan nakakahiling asin kan buta? Bakong ako, si Jehova?’—Ex. 4:11.
6 Ano an leksiyon? Dai kaipuhan na matakot si Moises. Isinugo siya ni Jehova, na iyo an matao ki Moises kan ano man na kaipuhan niya tanganing ipaabot ki Faraon an mensahe nin Diyos. Apuwera kaiyan, daing kalaban-laban ki Jehova si Faraon. Kun sa bagay, bako ini an inot na pagkakataon na nameligro an mga lingkod nin Diyos sa irarom kan pamamahala kan Ehipto. Tibaad naiisip-isip ni Moises kun paano prinotektaran ni Jehova si Abraham, Jose, saka si Moises mismo durante kan pagreynar kan nakaaging mga Faraon. (Gen. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ex. 1:22–2:10) Huling may pagtubod ki Jehova, an Saro na “dai nahihiling,” makusog an buot na uminatubang si Moises ki Faraon asin ipinahayag an lambang tataramon na ipinagbuot ni Jehova na sabihon ni Moises.
Mga Pagrason—Ano an Pagmansay Dian ni Jehova?
Si Moises dai pinalibre ni Jehova sa paggibo kan asignasyon. Minsan siring, si Aaron ninombrahan ni Jehova tanganing tabangan si Moises sa paggibo kaiyan. (Ex. 4:14-17) Dugang pa, kan suminunod na mga taon, si Moises sinuportaran ni Jehova asin tinawan nin ano man na kaipuhan nia tanganing maotob an mga asignasyon sa saiya nin Dios. Ngonyan, makakasarig ka na papahiroon ni Jehova an eksperyensiadong mga kapagtubod na tabangan ka man sa pag-otob kan saimong ministeryo. Orog sa gabos, sinisierto sa sato kan Tataramon nin Dios na gigibohon kita ni Jehova na magin kualipikado sa gibohon na ipinagboot nia sa sato.—2 Cor. 3:5; helingon an kahon na “An Pinakamaogmang mga Taon sa Buhay Ko.”
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
Mga Hapot Hale sa mga Parabasa
Pambihira an sinabi ni Zipora na “ika sarong nobyo nin dugo sa sako.” Ano an ipinaririsa kaiyan manongod sa saiya? Paagi sa pagkuyog nia sa mga kahagadan kan tipan nin pagturi, rinekonoser ni Zipora an sarong pakipagtipan ki Jehova. An tipan nin Ley na kan huri ginibo sa mga Israelita nagpaheling na sa sarong pakipagtipan, puedeng isipon na si Jehova sarong agom na lalaki asin an katipan sarong agom na babae. (Jeremias 31:32) Huli kaini, sa pag-apod ki Jehova (paagi sa saiyang representanteng anghel) na “sarong nobyo nin dugo,” minalataw na rinerekonoser ni Zipora an saiya mismong pagpasakop sa mga kondisyon kan tipan na iyan. Garo man sana inako nia an sarong posisyon nin sarong agom na babae sa tipan nin pagturi, na si Jehova Dios an nagseserbing agom na lalaki. Sa paano man, huli sa saiyang desididong akto nin pagkuyog sa kahagadan nin Dios, dai na nameligro an buhay kan saiyang aking lalaki.
it-2 12 ¶5
Jehova
Kun siring, an ‘pagmidbid’ dai man nangangahulugan na basta sana pagbisto o pagkakaigwa nin aram sa sarong bagay o sarong tawo. Aram man kan mangmang na si Nabal kun siisay si David, pero naghapot pa man giraray siya, “Siisay man an David na iyan?” na an buot niyang sabihon, “Siisay man siya?” (1Sa 25:9-11, NWT; ikumparar an 2Sa 8:13.) Kaya arog man kaiyan an buot sabihon ni Faraon kan sabihon niya ki Moises: “Siisay man si Jehova, para sunudon ko siya asin tugutan kong maghali an Israel? Dai ko lamang midbid si Jehova, saka saro pa, dai ako matugot na maghali an Israel.” (Ex 5:1, 2, NWT) Sa mga sinabing iyan ni Faraon, malinaw na an buot niyang sabihon dai niya talaga midbid si Jehova bilang an tunay na Diyos o saro na may awtoridad sa hadi kan Ehipto asin sa saiyang mga ginigibo, ni saro na may kapangyarihan para ipautob an Saiyang kabutan arog kan ipinaisi ni Moises asin Aaron. Pero ngunyan maaaraman ni Faraon asin kan gabos na taga Ehipto, pati kan mga Israelita, an mismong kahulugan kan pangaran na iyan, an personang irinerepresentar kaiyan. Arog kan ipinahiling ni Jehova ki Moises, ini an magigin resulta pag inutob nin Diyos an Saiyang katuyuhan para sa Israel, patalingkason sinda, asin itao an Dagang Panuga, na kautuban kan Saiyang tipan sa saindang mga apuon. Paagi kaini, arog kan sinabi nin Diyos, “Mamimidbid nanggad nindo na ako si Jehova na saindong Diyos.”—Ex 6:4-8, NWT; hilingon an MAKAPANGYARIHAN-SA-LAHAT.
Pagbasa sa Bibliya
(Exodo 4:1-17) Kun siring si Moises suminimbag asin suminabi: “Alagad ta sinda dai sakuya matubod, dai sinda madangog kan sakuyang tingog, huli ta masarabi, ‘Dai saimo nagpahiling si Jehova’?” 2 Asin si Jehova suminabi: “Ano iyan na yaon sa saimong kamot?” Asin siya suminimbag: “Sarong sugkod.” 3 Asin suminabi siya saiya: “Iapon mo iyan sa daga.” Asin siya inapon niya idto sa daga, asin nagin sarong halas; asin si Moises nagdudulag saiya . 4 Kun siring sinabihan ni Jehova si Moises: “Unata an saimong kamot asin kapti siya sa ikog.” Asin inunat niya an saiyang kamot, asin kinaptan niya siya asin nagin sugkod idto sa saiyang kamot. 5 “Nin huli kaini maturubod sinda na tuminunga saimo si Jehova, an Diyos nin saimong mga magurang, an Diyos ni Abraham, an Diyos ni Jacob.” 6 Asin sinabihan pa siya ni Jehova: “Ilaog mo ngunyan an saimong kamot sa saimong daghan.” Asin ilinaog niya an saiyang kamot sa saiyang daghan. Asin huli ta kinua niya iyan, nagin dauton si saiyang kamot siring kan bilog na ambon! 7 Asin siya suminabi: “Ibalik mong ilaog an saimong kamot sa saimong daghan.” Asin ta ibinalik niyang ilaog an saiyang kamot sa saiyang daghan. Asin ta huli ta kinua niya giraray duman sa daghan, idto nagsulit sa dating laman siring kaidtong saro! 8 “Asin mangyayari na kun dai sinda tumubod saimo ni magdangog kan tingog kan inot na tanda, na matubod sinda kan tingog kan huring tanda. 9 Asin mangyayari, na kun dai sinda magtubod minsan kaining duwang tanda, ni magdangog kan saimong tingog, na kumua ka nin tubig diyan sa salog asin iula mo sa marang daga, asin an tubig na kinua mo sa salog magigin dugo diyan sa marang daga.” 10 Kun siring sinabihan ni Moises si Jehova: “Ay Kagurangnan bako akong tawo na may tataramon na siring kan kasuudma minsan kan kasusarong aldaw, minsan kan pagpuon mo nin pakipag-ulay sa saimong uripon; huli ta ako bilot asin matagas an sakuyang dila.” 11 Asin sinimbag siya ni Jehova: “Siisay an tuminao kan nguso sa tawo, siisay man an guminibo kan púla, asin kan bungog, asin kan nakakahiling asin kan buta? Bakong ako, si Jehova? 12 Tara ngunyan, lumakaw ka, ta ako yaon sa saimong nguso, asin tutukduan taka kan saimong itataram.” 13 Asin suminabi siya: “Ay Kagurangnan, sumugo ka sa kamot kan saimong isinusubol.” 14 Sa siring si Jehova naanggot ki Moises, asin suminabi: “Nag-aano an saimong tugang na si Aaron na Levita? Asin siya matibay magtaram. Asin ta siya pa ngani an masabat saimo, asin ta pagkahiling saimo, mag-uugma an saiyang puso. 15 Pakiulayan mo siya, asin ibugtak mo sa saiyang nguso an mga tataramon, asin ta ako madiyan sa nguso mo asin sa nguso niya, asin tutukduan ko kamo kan saindong gigibuhon. 16 Asin ta siya makikiulay sa ngaran mo sa banwaan, asin siya an magigin nguso, asin ika sa saiya an magigin kasalihid nin Diyos. 17 Asin kaptan mo an sugkod na ini sa saimong kamot, na gibuhon mo kaiyan an mga tanda.”