Guerra—Taano?

NAPAG-ISIP-ISIP na daw nindo kun taano ta naggeguerra an mga nasyon? Kun maaraman niato an simbag sa hapot na iyan, tibaad maaraman man niato an liyabe sa katoninongan.

Tibaad an reaksion nindo nakakaagid ki John Stoessinger, propesor nin siensia politikal: “Nababasa ko na an mga guerra dahelan sa nasyonalismo, militarismo, mga sistema nin pagkaalyansa, mga dahelan sa ekonomiya, o iba pang daing dugong mga ideya na dai ko nasasabotan. . . . Iniisip ko kun baga ini totoo. . . . Total, an mga guerra pinonan nin mga tawo. Alagad an elementong ini nin personalidad [sa tawo] bihirang tawan nin tamang halaga sa tradisyonal na mga libro manongod sa guerra.” (Samo an italiko.) Maliwanag na an elementong tawo sa guerra dai puwedeng lingawan.

Sa saiyang librong The Evolution of War, si Propesor Otterbein nakaabot man sa kaagid na konklusyon, na sinasabi na “an mga guerra dahelan sa mga desisyon nin mga tawo bilang mga miembro nin mga organisasyon, baga man iyan mga organisasyon militar o mga grupong namamahala.” Alagad ano an mga motibo sa guerra? Sono sa saiyang pagsiyasat, sa pundamental iyan an mga: politikal na pamomogol, teritoryo, pananalakat, kabantugan, pagdepensa, asin pagbalos.

Guerra—Minana Na Niatong Ugale?

Dakol na teoriya an itinatao tanganing ipaliwanag an mga dahelan nin guerra. Halimbawa, an mga nagtutubod sa ebolusyon ibinibilang an tawo na saro sanang mas halangkaw na porma nin hayop na igwa pa kan agresibo asin mapagdepensang reaksion kan mga hayop. Sinda nangangatanosan na an pananalakay nasa erensia nin tawo, na iyan nasa saiyang minanang ugale. An zoologong si Irenäus Eibl-Eibesfeldt nagsurat sa The Biology of Peace and War: “An pinakaharani niatong mga paryente, an darakulang kabalang, igwa nin dakulang potensial sa pananalakay asin mapagdepensa man sa teritoryo. . . . Ini nagsusuherir na gayo na an pagkaagresibo niatong mga tawo tibaad minana niato sa suanoy na mga kabalang.”

Si Konrad Lorenz, an Austrianong kagpundar sa modernong ethology (an pag-adal sa ugale nin hayop) nagsasabi na an tawo igwa nin pagkaagresibo na iyo an saiyang “pinakamakosog na nagmomotibar na tendensia [na] nagtutulod sa saiya na makipagguerra.”—On Aggression.

Sa ibong na kampi, si Sue Mansfield, sarong propesor sa kasaysayan, inaangat an konklusyon na iyan, na sinasabi: “Minsan ngani an mayoriya sa mga kultura kan suanoy na mga panahon nakipagguerra, an mayoriya sa mga tawo dai nakikabtang.” An bagay na an mga gobyerno kinakaipuhan na gumamit nin obligadong pagsoldados nagsusuherir man na an pananalakay asin pangadan dai pinagheheling kan mga tawo sa kadaklan na may dakulang entusiasmo, ni ikakabilang man iyan na mga reaksion na nasa dugo. Idinugang pa ni Propesor Mansfield: “An totoo, isinusuherir kan kasaysayan na an pakikiguerra parate na eksperyensia kan minoriya.”

Sa nakakaagi pa sanang mga panahon an minoriyang iyan nagin eksperto nanggad asin patienot na namolde. Apuwera kaiyan, huli sa pag-abot nin mga badil asin kanyon, mga bomba, asin misil, an guerra asin paggadan nagin man mas bakong personal. Bakong arog kan mga guerra kan nakaaging mga panahon, an napapalaen na minoriya puwedeng mangadan na dai aktuwal na naheheling, asin namimidbid, an saindang mga biktima. Alagad kun dai ninda midbid an kaiwal, paano madadagka an mga tawo na makipaglaban?

An Kabtang kan Propaganda

Kun beses an magkataraed nag-iiriwal. Alagad bihira iyan na magbunga nin pagpabolos nin dugo. Primero, an ley kan nasyon nangangalad nin pagsalakay asin paggadan tumang sa mga kapwa siudadano. Alagad sa panahon nin guerra, an pangangalad na iyan dai minaaplikar sa mga siudadano nin kalaban na nasyon, minsan ngani an mga tawo sa kadaklan dai man talaga midbid an saindang “mga kaiwal.” An naaaraman sana ninda manongod sa kaiwal iyo an ipinatubod sa sainda paagi sa itinatao kan saindang mga ahensia nin komunikasyon na kontrolado nin politika.

Ini katotoohan sa buhay sa lambang nasyon. Arog kan isinurat ni Irenäus Eibl-Eibesfeldt: “An opinyon kan publiko pinoporma nin mga grupong may interes (mga politiko, mga paragibo nin armas, militar) na dinadaya an publiko paagi sa pagtao sa sainda nin falso o may kinakampihan na impormasyon.” Kaagid kaiyan, an historyador na si H. E. Barnes nagsurat: “Poon kan mga guerra kan Pranses na Rebolusyon . . . an kadakoldakol asin nakadadarang propaganda ipinagpadagos asin dinugangan na gayo tanganing protehiran an guerra tumang sa pagrebelde nin kadaklan, pagtumang, asin may katotoohan na pag-analisar sa mga isyu.”

Bilang resulta, “haros gabos puwedeng makombensir asin maimpluwensiahan sa paagi na sia poko mas o menus boluntad na malaog sa sarong situwasyon na dian sia kaipuhan na gumadan asin tibaad magadan.” (War, ni Gwynne Dyer) Kaya, huli sa saindang politikal asin ekonomikong kapangyarihan, kayang pamogolan kan “mga piling tawo na nasa posisyon” an mga ahensia nin komunikasyon tanganing andamon an mga kadaklan sa paggaradanan.

Si Adolf Hitler asin Joseph Goebbels, mga namomoon sa mga namamahalang Nazi, nakakaaram na gayo kan halaga nin pagkontrol sa isip asin pandadaya sa kadaklan. Kan Agosto 24, 1939, ipinaliwanag ni Hitler sa sarong grupo nin haralangkaw na opisyales an plano nia na salakayon an Polandia: “Matao ako nin sarong causang propagandista para sa pagpopoon kan guerra. Dai bale kun iyan mapaniniwalaan o bako. . . . Sa pagpopoon asin pakikilaban sa guerra, an mahalaga bakong an Tama kundi an Kapangganahan.”

Kaya maliwanag na kaipuhan na gibohon an motibasyon tanganing mahimo na an sarong nasyon lumaban sa saro. Alagad ano an pangenot na mga elemento tanganing maponan an pagkabangkag sa guerra?

Siisay an Nagdedesisyon?

An Austrianong ekonomista na si Schumpeter nagsurat: “An tendensia pasiring sa guerra sa pangenot kinukultibar kan mga intereses domestiko nin mga namamahala alagad siring man kan impluwensia nin gabos na may pakikinabangon sa guerra, baga man sa paaging ekonomiko o sosyal.” An mga grupong namamahalang ini inapod na “mga piling tawo [na] sa gabos na panahon naghihingoa na impluwensiahan an ibang elemento kan populasyon, o an gawe mismo kan publiko, tanganing makapagdanay sinda sa kapangyarihan.”—Why War? ni Propesor Nelson asin Olin.

An lambang nasyon igwa nin grupong namamahala, minsan ngani an grupong iyan tibaad baranga sa laen-laen na politikal na partido. Minsan siring, dakol an nagkokomento na an kapangyarihan kan mga nasa posisyon sa militar sa lambang nasyon dai maninigong pagmenuson. An dating Embahador John K. Galbraith kan E.U. ilinaladawan an establisimiento militar bilang “an pinakamakapangyarihan sa independienteng mga palakaw nin gobyerno.” Sia nagpapadagos: “An kapangyarihan kan militar sakop bako sanang an mahahalagang ginigikanan nin kapangyarihan kundi . . . an gabos na instrumento sa pagpaotob kaiyan. . . . Labi ki sa ano pa man na ibang paggamit nin kapangyarihan sa satong panahon iyan an ikinahahadit na gayo kan publiko.”

Ipinag-ilustrar ni Galbraith an punto nia paagi sa pagsambit sa institusyon militar kan Estados Unidos, na igwa nin mga rogaring na “labing gayo sa arin man na kaagid na gikanan nin kapangyarihan; sakop kaiyan bako sanang an nasa mga hukbong armado asin an sibilyan na establisimiento militar kundi siring man an napapaduman sa mga industriya nin armas.” Sierto na arog man kaiyan an kamugtakan sa Unyon Sobyet asin sa dakol pang ibang nasyon. Asin yaon dian an sarong peligro na puwedeng gumiya sa guerra nin pagtinunawan—na an kapangyarihan kan establisimiento militar sumobra na ki sa politikal.

Paano an Relihiyon Nakakaimpluwensia sa Guerra?

Minsan ngani an relihiyon nagluluya sa dakol na nasyon, an klero puwedeng ibilang sa piling grupo na nagdedesisyon. Saro pa, an relihiyon nagin asin sagkod ngonyan iyo an puwersang nagmomotibar sa likod nin nagkapirang guerra. An sarong maliwanag na halimbawa iyo an Shi‘ite Muslim na Iran na nakikipagguerra sa Sunni Muslim na Iraq.

Arog man kaiyan an kamugtakan sa labanan kan India asin Pakistan. Si Propesor Stoessinger nagsasabi: “An pinakamaringis na relihiyosong guerra sa kasaysayan bakong an Kristianong mga Krusada tumang sa Islam ni an Treinta Anyos na Guerra na ilinaban an Katoliko tumang sa Protestante. Iyan an guerra nin Hindu tumang sa Moslem sa ikabeinteng siglo.” Ano an ginikanan kan nagpapadagos na iriwal na iyan? An pagbanga sa India asin Pakistan na nangyari kan 1947. An enot na epekto iyo an “dakulaon na pagriribayan nin populasyon, na tibaad iyo an pinakadakula sa kasaysayan. Labing 7 milyones na Hindu, na natatakot na paglamagon sa Pakistan, an tarantang nagpaili sa India, asin an arog man kaiyan kadakol na Moslem nagdulag sa India pasiring sa kaligtasan sa Pakistan. An labi-labing kadahasan asin pagpabolos nin dugo huli sa relihiyosong pagkaongis nakadungan kan pagriribayan na ini nin populasyon.”—Why Nations Go to War.

Sa bilog na kasaysayan an grupong padi nagin boluntad na komplise kan mga namamahala. Sa panahon nin guerra, an mga namomoon sa relihiyon sagin banal na binibendisyonan an mga armas asin hukbo sa man-ibong-ibong na lado sa ngaran nin Dios, mantang sa parate naghihingako kan magkaparehong relihiyon. Huli sa paglanghad na ini dakol an nagtalikod na sa relihiyon asin sa Dios.

Nasyonalismo—An “Sagradong Pagkamoot sa Sadiri” na Nakakabanga

Kun beses an mga tawo dai oyon sa guerra. Kun siring, basado sa ano na pinakapasil na makombensir kan mga namomoon an populasyon na sumuportar sa saindang mga katuyohan? Ini an nagin problema kan Estados Unidos manongod sa Vietnam. Kaya, ano an ginibo kan mga namamahala? Si Galbraith minasimbag: “An Guerra sa Vietnam nagbunga sa Estados Unidos kan saro sa pinakamahiwas na paghihingoa sa sosyal na pagmolde [pagliwat sa opinyon kan publiko] sa modernong mga panahon. Mayo nin bagay na dai ginibo sa paghihingoa na gibohon an guerra na garo kaipuhan asin maaako kan Amerikanong publiko.” Asin itinotokdo kaiyan an pinakamadaling gamiton na instrumento sa pagmolde sa sarong nasyon para sa guerra. Ano iyan?

Itinatao giraray ni Propesor Galbraith an simbag: “An mga eskuwelahan sa gabos na nasyon itinotokdo an mga prinsipyo nin patriotismo. . . . An pagmolde na naghahagad sa gabos na magtiripon sa pagsorog sa bandera partikularmenteng mahalaga sa pakakua kan pagpasakop sa mga palakaw militar asin panluwas.” An sistematikong pagmoldeng ini nangyayari sa mga nasyon na komunista kapareho kan sa mga nasyon sa Solnopan.

Arog kaini an pagkasabi dian ni Charles Yost, sarong beterano kan U.S. Foreign Service and State Department: “An pangenot na causa kan kadaihan nin katiwasayan nin mga nasyon nagpapadagos, an mismong bagay na ipinag-oorgolyo nanggad nin mga nasyon—an saindang soberanong pagkaindependiente, an saindang ‘sagradong pagkamoot sa sadiri,’ an saindang dai pagpasakop sa ano man na interes na mas mahiwas o mas halangkaw ki sa kan sa sainda.” An “sagradong pagkamoot sa sadiri” na ini nasusuma sa nakakabangang nasyonalismo, sa mapanggadan na katokdoan na an sarong nasyon orog ki sa gabos na iba pa.

An historyador na si Arnold Toynbee nagsurat: “An espiritu nin nasyonalismo sarong maalsom na lebadura kan bagong arak nin demokrasya sa daan na mga bote nin pagpaorog sa sadiring tribo.” Sa Power and Immortality, si Dr. Lopez-Reyes nagsurat: “An soberaniya sarong mayor na causa nin modernong guerra; . . . kun dai liliwaton, an sistema nin soberanong mga nasyon-estado iyo an gigikanan kan Guerra Mundial III.” An pagdodoon sa nasyonalismo asin soberaniya nagninigar sa pundamental na katokdoan na kita gabos miembro nin saro sanang pamilya nin tawo, ano man an pagkakalaen sa tataramon o kultura. Asin an pagnigar na iyan nagbubunga nin mga guerra.

Iyo, an mga eksperto puwedeng makapagtao nin gabos na klase nin paliwanag kun taano an tawo ta sistematikong linalaglag an mga kapareho nia. Alagad igwa nin sarong pangenot na dahelan na dai iniintindi kan kadaklan na komentarista.

An Natatagong Causa nin Guerra

An kasaysayan nin guerra asin an mga causa kaiyan dai maninigong pag-olayan na dai kinokonsiderar an mas dakulang ralaban na nakaapektar na gayo sa katawohan. Iyan maliwanag na sinasabi sa Biblia. Ipinaheheling kan suanoy na librong ini na an sarong makapangyarihan na espiritung linalang, na impluwensiado nin paslong ambisyon, ginibo an sadiri na kaiwal nin Dios. (Job 1:6-12; 2:1-7) Pinonan nia an sarong pagrebelde sa langit asin sa daga asin, kadungan kaiyan, iinintrodusir an pagmasumbikal, kadaihan nin pagkasangkap, kasalan, asin kagadanan sa pamilya nin tawo. (Genesis 3:1-7) Kaya, kan nasa daga puwedeng apodon ni Jesus an saiyang relihiyosong mga kaiwal sa pagsabi: “Gikan kamo sa saindong ama na Diablo . . . An sarong iyan paragadan sa kapinonan, asin dai sia nagdanay sa katotoohan, huli ta mayo sa saiya an katotoohan. . . . Sia putikon asin iyo an ama kan kaputikan.”—Juan 8:44.

An rebeldeng espiritung linalang na ini, si Satanas (na an boot sabihon, Kaiwal) na Diablo (na an boot sabihon, Parasahot, Parapakaraot), pinaghadean asin binaranga an mga nasyon sa rinibo nang taon. Nakua nia an dai naheheling na pamomogol sa mga nasyon paagi sa politikal na kapangyarihan. Ano an pasisikadan niato para sa siring na kapahayagan? An bagay na kan sugotan nia si Cristo puwede niang ipaheling sa saiya “an gabos na kahadean kan kinaban asin an kamurawayan kan mga iyan” dangan magsabi: “Ini gabos itatao ko sa saimo kun ika lumuhod asin gumibo nin sarong akto nin pagsamba sa sako.” Dai pinahimutikan ni Cristo an pamomogol ni Satanas sa “gabos na kahadean kan kinaban.” Isinikwal nia an sugot, na an sabi: “Ika magsamba ki Jehova na saimong Dios, asin sa saiya ka sana magtao nin banal na paglilingkod.”—Mateo 4:1, 8-10.

Paagi sa gabos na politikal na pandadaya asin pag-aling, irinayo ni Satanas an katawohan sa solamenteng tunay na dalan pasiring sa katoninongan. An mayoriya sa katawohan maimbod sa politikal na mga sistema na, kun tatawan nin kahulogan, antagonistiko. Sinda dai nanggad asin dai puwedeng mag-establisar nin tunay na katoninongan para sa rasa nin tawo huli ta sinda nasa irarom kan impluwensia kan salang dios—an dios na “nagdadaya sa bilog na ineerokan na daga”—si Satanas. Kaya, hayag man o bako, isinisikwal ninda an solamenteng tunay na dalan pasiring sa katoninongan.—Kapahayagan 12:9; 2 Corinto 4:4.

Alagad, tibaad ihapot nindo, ‘Ano an tunay na dalan tanganing gibohon na katunayan an katoninongan? Ano an magpapangyari sa siring na pagkaliwat? Asin ano an kaipuhan na gibohon ko tanganing magmana kan katoninongan na iyan?’ An minasunod na artikulo magpapaliwanag sa mga hapot na iyan.

[Ritrato sa pahina 15]

Si Joseph Goebbels, ministro nin propaganda asin nasyonal na kaliwanagan, “ekspertong propagandista kan Gobyernong Nazi”

[Credit Line]

U.S. Library of Congress

[Ritrato sa pahina 16]

An relihiyon ginigikanan pa man giraray nin mga guerra, arog kan ipinaheheling kan ralaban nin Iran asin Iraq

[Credit Line]

I. Shateri/​Gamma-Liaison