Pagmamasid sa Kinaban

Nakagagadan na Bulkan

An pagtuga kan bulkan sa Nevado del Ruiz kan nakaaging Nobyembre nagwalat nin kagadanan asin kalaglagan sa bilog na tanoman nin kapeng parte nin Colombia, mga 85 milyas (140 km) sa solnopan nin Bogota. An pagtuga kan bulkan nakatunaw sa yelo na nasa alitoktok kan bukid asin nagpabulos nin nakagagadan na salog nin laboy asin tubig na nakagadan sa labing 22,000 katawo asin hinalean nin harong an mga 8,000. An Armero, sarong banwaan na may populasyon na 25,000, poon kaidto nagin nang saro sa pinakamahiwas na lagduan na lolobngan sa kinaban, na may 21,000 katawo na ikinalobong sa rarom na sagkod sa 30 piye (9 m) sa kolor abong laboy. An sarong banwaan na mas harani sa bulkan, an Chinchiná (na an populasyon 70,000), may nagadan na 1,000. An nagkapira sa mga Saksi ni Jehova asin an saindang kairiba kabilang sa mga nabiktima kan bulkan. Kan isinusurat ini, an Kongregasyon nin Armero nagbareta na may 16 na natadang buhay, may sarong aram na nagadan, asin 42 an nawawara; An Kongregasyon nin Chinchiná nagbabareta na may 38 na natadang buhay asin 3 nagadan. Sinasabi nin mga sientista na an pagtugang ini iyo an pinakamapangadan saen man poon kan 1902.

Krimen Tumang sa mga Gurang

An pagpatakot sa mga gurang iyo an krimen na pinakamarikas an paglakop sa Brisbane, Australia, sono sa peryodiko kan siudad na The Courier Mail. Kabilang sa mga krimen an paghabon, pisikal na kadahasan, bandalismo, asin pandadaya nin mga manloloko na binibiktima an mga nagsosolo paagi sa pagsagin mga ahente. An dakol na gurang nasasakitan na atubangon an posibilidad na sinda mahabonan. “Kun an mga tawo pinababayaan na bukas an mga tata asin bintana sa sarong harong na 60 anyos na nindang iniistaran,” sabi nin sarong pulis sa Brisbane, “masakit na sabihan sinda na dai na ninda iyan puwedeng gibohon ngonyan.”

Tumindog sa Paghalon

An pagtindog, o kisuerra pagtukaw, asin paghalon sa sarong tableta na may kisuerra pano sa ngosong tubig makatatabang na an tableta makaagi sa saindong halunan sa laog nin sampulong segundo. Iyan mas kadikit nanggad na panahon ki sa kun kamo naghihigda, an bareta kan The Drugs and Therapeutic Bulletin nin Britania. An peligro sa paggibo kaiyan sa ibang posisyon iyo na may nagkapirang bolong na puwedeng matunaw bago makaabot sa saindong tulak, asin iyan puwedeng magin causa na an delikadong gilid kan halunan mamula asin gumatok, na nagbubunga nin kolog na nakakaagid sa grabeng angina. Minsan an pagpopoon kan kapakipakinabang na epekto kan bolong tibaad maatraso sagkod sa kabangang oras huli sa mas maluway na pagkasagom hale sa halunan. Kabilang sa pinakagrabeng nakakapagatok iyo an mga tabletang iron asin potassium asin an nonsteroid na mga bolong na kontra sa paggatok.

An Mabahang Droga sa Ngapit?

An crack, bagong porma nin cocaine na nauuso sa Siudad nin Nueva York, “iyo an mabaha sa ngapit” para sa mga paraabuso sa droga, an patanid ni William Hopkins, direktor kan New York State Division of Substance Abuse Services. An crack klase nin cocaine na ginibong puro. Kaya, kun iyan sinisinghot o iiniiniksion an epekto kan paggamit kaiyan mas makosog ki sa cocaine kun sa kalidad asin kadakolan. An free-basing, o pagsigarilyo nin crack, nagtatao kan pinakamadaling pagkaburat sa droga. “Bakong arog nin normal na [paggamit] nin cocaine, an mga tawo na nagsisigarilyo nin crack dai puwedeng pumondo,” sabi ni Hopkins sa The New York Times. “Sinda nagsisigarilyo nin crack sagkod na maubos an gabos nindang kuwarta.”

Ipinagdepensa nin mga Obispo an Poligamya

An Iglesya Anglicano sa Aprika nasa irarom nin pagkritika huli sa pagpaluwas kan mga poligamista sa komunidad kan iglesya. Makangangalas, an kritiko iyo an Anglicanong obispo na si Dr. David Gitari na taga-Kenya, na “ginibo an sadiri na paradepensa sa lokal na poligamya,” sabi kan Kruispunt (Crossroads), sarong magasin kan Dutch Roman Catholic. “Masakit tubudon,” sabi kan obispo, “na an iglesya igwa nin mas mapagsabot na kaisipan manongod sa mga diborsiado ki sa mga poligamista.” Sia nagsasabi na “an moral nin poligamya sa Aprika mas kadikit an karatan ki sa moral nin diborsio sa Europa” huli ta “paagi sa poligamya an Aprikanong agom na lalaki inoobligar an saiyang sadiri na padagos na atamanon an gabos na babae na naagom nia ngonyan o kaidto.”

Sa sarong miting sa Kampala kan mga Anglicanong taga-Uganda, si Christopher Senyonjo, obispo sa West Buganda, sinadol man an saiyang iglesya “na helingon kun paano matatawan nin lugar an poligamya,” an bareta kan The Church Times nin Londres, Inglaterra. Sa pagsitar sa pagsenso na nagpapaheling na labing un-kuwarto nin sarong milyon an kalabihan nin mga babae ki sa lalaki sa Uganda kan 1980, an obispo nagsuhestion na an poligamya sarong paagi na maolang an dai binoot na selibasiya. Minsan ngani nagsasabi na “an monogamya iyo an tunay na pag-agoman sono sa Dios,” sia nagtutubod na an poligamya nakararahay, nangorogna sa paglikay sa diborsio kun an babae baog.

“Adikto sa Kadahasan”

“An kalaswaan sa video binasol para sa kadahasan asin salang punto-de-vista manongod sa sekso kan mga aki,” an titulo nin sarong artikulo sa The Times nin Londres. An tolong taon na pagsiyasat sa epekto nin mga pelikulang video sa mga aki naggiya sa tsirman kan pagsiyasat na si Lord Nugent na magkomento: “Napatunayan an pinakakinatatakotan niato.” Si Dr. Clifford Hill, direktor kan pagsiyasat, nagdugang pa: “An nagkapirang aki asin hobenes adikto sa kadahasan kapareho sa pagkaadikto ninda sa droga, iyo sana iyan ta ini mas grabe. Igwa nin makosog na ebidensia na inaarog nin mga aki an naheheling ninda sa pelikula.” Ini, sabi nia, totoo man kun naheheling nin mga aki an kadahasan sa mga bareta sa telebisyon. Sagkod ngonyan, an pagprohibir sa nagkapirang pelikula sa video dai nakaresolber sa problema. Sa 73 na tin-edyer na hinapot sa sarong surbey sa eskuwelahan, 63 an nakaheling sa kisuerra sarong prohibidong video.

“Mga Atang na Tawo”

Sa laog nin 15 anyos, mas dakol nin 12,000 na Australiano an nagadan sa mga aksidente sa tinampo ki sa nagadan sa puwersa armada nin Australia sa tolong guerra: an Guerra Mundial II asin an mga ralaban sa Korea asin Vietnam. An sarong surbey na ipinublikar kan Royal Australasian College of Surgeons nagpapaheling na sa laog kan 15 taon sa pag-oltanan nin 1969 asin 1983, 52,243 katawo gabos an nagadan sa mga tinampo sa Australia, asin 1.5 milyones pa an naerido. Inaapod kan surbey an “makangingirhat asin daing dahelan na pagkasayang na ini nin buhay nin tawo . . . bilang mga atang na tawo [na idinodolot] kan sarong pabaya asin mayaman na sosyedad.”

“Mga Minasbad na May Duwang Tarom”

An mga air conditioner sa sakayan tibaad bakong ligtas para sa mga igwa nin usol o hay fever siring sa boot nindang paniwalaan. An American Medical News nagbabareta na an sarong grupo nin mga parasiyasat sa Louisiana State University Medical Center may naheling na mga mikroorganismo na nabubuhay sa laog kan mga air conditioner na puwedeng gikanan nin problema sa paghangos. An mga parasiyasat nakakua nin walong klase nin alamag na nasa laog kan 22 sa 25 air conditioner sa sakayan. “An nadiskobre nagsusuherir,” sabi kan artikulo, “na an mga air conditioner sa sakayan mga minasbad na may duwang tarom: Minsan ngani iyan puwedeng magpagrabe sa nagkapirang kamatean, iyan nakasasara man sa pollen asin talbo hale sa aire.”

Mga Pag-anunsio kan Iglesya

An mga iglesya sa Estados Unidos nagdodolok ngonyan sa darakulang ahensia nin pag-anunsio tanganing ianunsio an saindang relihiyon, an bareta kan The Wall Street Journal. Sinda naglalaom na makakombertir sa mas dakol paagi sa mga anunsiong mas mapagpasikat asin mas tuso. “Kaipuhan na gumibo ka nin pag-alasuerte asin magin nakaaagyat tanganing makua ngonyan an atension kan parokyano,” sabi kan klerigong si George Martin, executive director kan Episcopal Ad Project sa Minneapolis, Minnesota. An saro sa mga anunsio kan iglesya nagpapaheling ki Henry VIII nin Inglaterra na may arog kaining mga tataramon: “Sa iglesya na pinonan nin sarong lalaki na may anom na agom, siyempre may kapatawadan.”

“Kurahaw nin Pagkatakot”

“An Kurahaw nin Pagkatakot kan Iglesya Tumang sa mga Saksi ni Jehova,” an pangenot na bareta sa peryodikong La Repubblica kan Roma, Italia. An peryodiko nagbabareta manongod sa kombension kan Iglesya Katolika na ginibo sa Bologna kan Nobyembre. An tema kaiyan: “Si Cristo an Satong Dios asin an Satong Paglaom: Mga Kristiano sa atubang kan mga Saksi ni Jehova.” An artikulo nagpapaliwanag: “May pag-oyon ni Papa Wojtyla [Juan Paulo II], ginigibo an mga pag-andam tanganing mobilisaron an mga diosesis, parokya, asin mga miembro tumang sa” mga Saksi. Taano ta may siring na kahaditan an Iglesya Katolika? “An mga kahaditan sa pangenot,” sabi pa kan bareta, “huli ta taon-taon sinda ‘naghahabon’ nin kisuerra 10,000 na miembro sa Iglesya Katolika, na sarong rekord.”

An presenteng pagdakol kan mga Saksi sa Italia—sagkod sa 10 porsiento poon 1984 sa labing 127,000—tunay na tanda kan pagkagutom kan mga Italiano para sa pakasabot sa nasusurat na Tataramon nin Dios na an Biblia. Helinga an isinabi kan bulanan na babasahon na Katoliko, an Piccolo Missionario kan Nobyembre 1984 manongod sa interes kan Katoliko sa mga Saksi: “An pagkaestrikto ninda manongod sa moralidad maninigong omawon. Ihinuhulit ninda an pagsayuma sa pagsambay, pagpakua sa aki, pagdiborsio, pagdodorog bago ikasal . . . Kita bilang mga Kristiano maninigong masopog: kakadikit kan interes na ipinaheheling niato para sa Tataramon nin Dios!”