Adiksion sa Crack—An Damat Kaiyan na Kadahasan
AN CRACK, na inapod na siring huli sa tanog kaiyan kun iniinit sa panahon nin paggibo o pagsigarilyo, nakaaadiktong gayo, makosogon na porma nin cocaine. Inaapod iyan nin sarong sikoparmakologo sa ospital na “an pinakanakaaadiktong droga na midbid nin tawo ngonyan. Haros tolos-tolos an adiksion dian.” Inapod iyan nin sarong opisyal sa pulisiya na “an pinakamaraot na droga. Mayo nin inaapod na nag-aaling-aling sanang paragamit nin crack cocaine.”
Mantang an crack cocaine sinisigarilyo imbes na iiniksion sa ugat o singhoton, an mga paragamit na kaidto natatakot sa peligro nin AIDS gikan sa maating mga iniksion nanompongan na tolo an “bentaha” nin crack—iyan “mas ligtas,” mas makosog an mga epekto, mas marikas magkaepekto an aso. “Iyan diretso sa payo. Iyan biglang speed,” sabi nin sarong dating adikto. “An pagmate mo garo puputok an ibabaw kan saimong payo.” An pagkaburat minalawig sana nin poon sa 5 sagkod 12 minutos pero haros perming sinusundan nin grabeng pagbagsak na puwedeng gibohon an mga paragamit na mainit an payo, mamondoon, nininerbiyos, o sobra an pagsuspetsa sa iba asin may dai mapogolan na pagmawot nin dagdag pang crack. “An mayor na peligro nin crack,” an paliwanag ni Dr. Arnold Washton, direktor kan Addiction Treatment Center sa Regent Hospital sa Nueva York, “iyo na sa laog nin pirang aldaw sagkod sa pirang semana iyan puwedeng makakontrol sa saimong hotok—asin sa saimong buhay.”
An adiksion sa crack naglalakop na garo damat sa dakol na kabtang kan kinaban. Partikularmente sa Estados Unidos, labi nanggad kisa Canada, Inglaterra, asin kabaing na mga nasyon sa Europa, an crack nakalaog na sa haros gabos na grado nin sosyedad—mayaman, pobre, asensado, haralangkaw an suweldo. Huli sa pagigin dakol asin madaling makua kaiyan saka sa mga masiram na pagmateng itinatao kaiyan, iyan masulong asin nagigin mas masulong sa kada aldaw na minaagi. An mga bagohan, potensial na mga adikto, hinahanap sa mga kanto, sa mga eskuwelahan, asin sa trabaho. An mga babae posibleng mga kandidato asin sa pirang grado nin sosyedad mas dakol sinda sa mga lalaki bilang mga paragamit. An mga akion pa—bako pang tin-edyer—na naghahanap nin madaling mga kaalingan, na dai nakasasayuma sa droga, madaling mabiktima nin mga paratinda nin crack—na parateng an sadiri nindang mga tugang o iba pang miembro nin pamilya o dayupot na mga kaamigo.
An Adiksion Nagbubunga nin Kadahasan
“An crack puwedeng magpaluwas nin maringis na kadahasan sa nag-aabuso na daing kaagid na arin pa man na ibang sustansia,” an bareta kan The Wall Street Journal nin Agosto 1, 1989. “Sa luwas nin Boston [E.U.A.] kasuarin pa sana, an sarong hoben na ina na burat sa crack isinalya nin makosogon an saiyang omboy sa lanob kaya an aki nagadan huli sa nabaring liog,” sabi kan peryodiko. An ina sinasabing hale sa “iginagalang na medyo may kayang pamilya.”
Huli sa madahas na gawe na puwedeng magin epekto nin crack sa mga paragamit, an mga sosyologo asin mga parasiyasat na espesyalista sa aki kombensido na an droga nakakokontribuwir sa marikas na pagdakol nin pagmaltrato sa aki. Puwedeng magkaigwa nin mainit na komprontasyon kun an ina na kontrolado nin crack iwalat na mag-asikaso sa purunguton, naghihibing aki. “Bakong gayong marahay na magkaigwa nin aki sa atubangan mo,” sabi nin sarong parasiyasat, “kun ika mainit an payo o mamondoon asin nagmamawot ka nin cocaine. Ano an gigibohon mo sa aki? Segurado na bakong an dapat mo kutanang gibohon.”
Makamomondo, an resulta parateng nakagagadan. Bakong pambihira na makabasa o makabareta nin hoben na mga adikto sa crack na ginadan an saindang mga magurang o nagpapadakulang mga apoon huli ta sinayumahan sindang tawan nin kuwarta na ibabakal nin crack o huli ta nadakop an mga adiktong ini na nagsisigarilyo kaiyan. Iinatribuwir nin mga pulis sa Siudad nin Nueva York an pagdakol nin maringis na mga krimen sa hoben na mga adikto na garo nakapay na sa crack.
Pero, an pinakagrabe asin pinakamaringis na kadahasan maheheling sa mga tinampo nin siudad. Mantang nakatataranta an kuwarta na makukua sa pagtinda nin crack huli sa nag-oorog na pagkamasulong kaiyan, an mga negosyante naghohona na bawi dian an paggadan. Armado nin pinakabagong mga armas—mga masinggan, assault rifle nin militar, silencer, asin tsalekong dai nalalagbas nin bala—pinapatrolya ninda an saindang mga teritoryo sa paghanap nin ibang hoben na negosyante tanganing gibohon na halimbawa sa mga naghahabon sa saindang mga parokyano o dai nag-eentrega kan gabos na kuwarta sa entrada kan aldaw. An mga negosyante preparado asin andam na husayon an dai pagkasinabotan sa negosyo paagi sa madahas na pagpabolos nin dugo. “Kun may nabadil sa tabay o sinaksak sa kamot,” sabi nin sarong direktor nin nars sa kuwartong pan-emerhensia, “iyan patanid sa sarong aki na nagtago nin kuwarta o droga sa sarong negosyante na pinagtatrabawohan nia. Kun an aki binadil sa payo o daghan, talagang intension nindang gadanon ini.”
“Mas maringis ngonyan an mga paggadan,” sabi nin sarong sosyologo sa Siudad nin Nueva York. “Bako nang igo an paggadan. Memenuson mo an bangkay. Gadan na sia sa duwang bala, kaya babadilon mo sia nin anom. Pupugotan mo sia, o iba pa.” “Minilyon an aki na mayo nin ibang abilidad kundi an makilaban,” sabi nin sarong beteranong pulis. “Dai sinda natatakot sa pulis o preso o pagkagadan,” ni nagmamakolog man sinda sa kaligtasan asin buhay nin inosenteng mga miron na natamaan sa baradilan. An magasin na Time nagbabareta na sa 387 konektado sa gang na mga paggadan sa Los Angeles County sa laog nin sarong taon, an kabanga inosenteng mga miron.
Mga Kuwintas na Bulawan, Mamahalon na mga Kotse
Huli sa kadahasan na konektado sa adiksion sa crack, an hoben na mga negosyante nin crack dai nakalalaom na magpadagos an saindang buhay. An totoo, hoben pa nagagadan na sinda. “Magpapasiramsiram ako sa buhay bago ako mawara” an nagin pilosopiya ninda. Dakol an iyan nanggad an ginigibo. “Aroaldaw puwede kang sumongko sa sarong haiskul asin makakaheling ka nin bagong mga Mercedes asin Jeep asin Cadillac patin Volvo,” sabi nin sarong opisyal sa narkotiko sa Detroit. “An mga kotseng ini sadiri kan mga aki, bakong kan mga magurang.” An mga aki na dai pa puwedeng magmaneho nagsusuweldo nin iba na imaneho sinda. An iba nag-aalasuwerte asin nagmamaneho na mayong lisensia sa pagmaneho. Nababayadan ninda nin alkontado an saindang kotse. Kun sinda maaksidente, binabayaan na sana ninda an kotse asin minadulag.
“An mga estudyante nagsusulot nin mga gubing sa arin man na aldaw na tibaad nagkakantidad nin $2,000,” sabi nin sarong maestra. “May maheheling kang dakol na hobenes na may sulot na mga fur coat asin mahibog na mga kuwintas na bulawan,” sabi nia. “An totoo, an bulawan lakop na nababangkagan nin mga hobenes na mga tagasentro kan siudad,” an bareta kan magasin na Time kan Mayo 9, 1988. “An magagabat na kuwintas na bulawan na nagkakahalaga nin sagkod sa $20,000 iyo an nababangkagan na uso.” An mga parapakyaw marahay an bayad sa saindang hoben pang mga negosyante. An mga siyam asin dies anyos, halimbawa, puwedeng makakua nin $100 kada aldaw sa pagpatanid sa mga negosyante kun may pulis. An sumunod na ranggo iyo an mensahero, an naghahatod kan droga hale sa laboratoryo pasiring sa negosyante, trabahong puwedeng magsuweldo saiya nin labing $300 kada aldaw. An mga bantay asin mensahero pareho naghihingoa na maabot an pinakahalangkaw na ranggo na kaya ninda—negosyante. Maiimahinar daw nindo an sarong tin-edyer, na tibaad hababaon an inadalan, na nakakakua nin $3,000 kada aldaw? Tunay nanggad, halangkaw an gaganahon pero halipot an ngapit.
Parate nanggad an mga karatan sa pagpabakal nin crack kan mga hobenes doble an tarom. Sa sarong tarom, sinda nagtitinda nin nakagagadan na droga na makalalaglag sa buhay kan mga naggagamit saka nakakokontribuwir sa kadahasan, na parateng sinda an nagigin biktima mismo. Sa ibong na tarom, sa dakol na kaso, an mga magurang dinadagka an saindang mga aki na magnegosyo nin crack. Parate, an hoben na negosyante iyo an solamenteng naghahanapbuhay para sa pamilya, na ginagamit an dakulang kabtang kan mga ganansia sa pagsustento sa nasasakitan na pamilya. Kun an mga magurang nagsasayumang itanos an situwasyon asin imbes lihislihisan iyan nin pagheling, nagigin sindang mga kadamay sa pag-engganyar sa kriminal na dalan.
An pinakagrabe kun an pagkamoot sa crack nakalalabi sa pagkamoot nin ina sa saiyang mga aki, pati sa dara-dara niang aki na dai pa namumundag. Konsideraron an kamugtakan kan mga dai pa namumundag sa minasunod na artikulo.
[Kahon/Ritrato sa pahina 18]
“An Crack Biyong Bagong Situwasyon”
Mantang an crack ginibo na makaakit sa mga hoben asin sa pobre, an enot na presyo kaiyan tibaad garo barato. An mga paratinda nagpapabakal nin mga garo perdigones kadarakula sa saradit na ampolyang plastik sa halaga sanang singko sagkod dies dolyares. Pero, an halipot sana pero makuring pagkaburat naghahagad nin haros daing pondong pag-otro. “An crack biyong bagong situwasyon,” sabi nin sarong direktor ehekutibo nin sarong drug-information center sa Florida. “Iyan dai nanggad makontrol na droga, labing marhay kisa ordinaryong cocaine. Makosogon an pagkaburat asin grabe an pagbagsak kaya an mga paragamit kaiyan—pati an primero pa sanang naggamit—dai nang ibang iniisip kundi an masunod nindang pagsigarilyo.”