Adiksion sa Crack—An Kamugtakan kan mga Dai Pa Namumundag
KAN an crack cocaine lumataw sa kinaban kan enot na mga taon nin 1980, pipira sana sa mga paragamit an naniwala sa magigin kapahapahamak na mga epekto kaiyan. Total, bako daw na iyan sinisigarilyo sa magayon na mga pipang salming o isinasalak sa tabako o marihuana? An bareta iyo na an crack daing peligrong droga. Iyan talagang mas barato kisa heroina o iba pang klase nin cocaine. Kaya iyan nin mga tawo na hababa sana an suweldo. Garo baga bawi sa masiram na pagmate na itinatao kan crack an ano man na kantidad kaiyan.
Minsan siring, an dramatikong ebidensia kan mga peligro nin crack nabareta sa medikal na mga babasahon kan an bados na mga paragamit mangaki nin mga omboy na apektado nin droga. An mga doktor nagpoon na magpatanid manongod sa puwedeng magin makatatakot na mga epekto nin crack cocaine sa mga dai pa namumundag. An kabilangan nin nadanyaran na mga omboy, an iba permanente na an danyos, nagpoon na lumangkaw sa kada taon na minaagi. “Kan mauso an crack cocaine,” sabi nin sarong doktor, “luminangkaw na gayo an kabilangan nin saradit, may helang na mga omboy.”
Sa mga lugar na lakop an paggamit nin crack, sinusuportaran sia nin mga estadistika. Sono sa pagsurbey sa 36 na ospital sa Estados Unidos kan 1988 kan National Association for Perinatal Addiction Research and Education, an 11 porsiento sa mga omboy na bagong mamundag sa E.U., o mga 375,000 na omboy kada taon, ngonyan naaapektaran na nin droga sa pagbabados sainda. An The New York Times nagbabareta na sa pag-oltanan nin 1986 asin 1988, “an kabilangan nin mga bagong mamundag sa Siudad nin Nueva York na naeksamen na positibo sa droga—sa kadaklan cocaine—haros nagdoble nin apat na beses, na luminangkaw poon sa 1,325 sagkod sa 5,088.”
An Grabeng mga Epekto
“An mga inang naggagamit nin crack cocaine iyo an may pinakagrabeng helang na maheheling mo,” sabi ni Dr. Richard Fulroth, espesyalista sa Stanford University. “Minalaog sinda kun talagang mangangaki na, asin haros dai ka makahangos sa paghalat kun ano an maluwas.” Parateng gayo na an nagdadakula sa matris kan paragamit nin crack bakong magayon. An crack puwedeng gikanan nin pagkiraykisay kan mga ugat kan omboy, na pinopogolan sa halawig na mga panahon an mahalagang pagbolos nin oksiheno asin mga sustansia. Puwedeng magkadiperensia an pagdakula kan omboy, pati an kadakulaan kan payo asin hotok. An mga atake parateng nangyayari, asin puwedeng madisporma an mga bato, ikinabuhay, bituka, asin udog. May peligro man na an inulnan magisi sa matris, na ginagadan an omboy asin tibaad ikagadan kan ina.
Kun namumundag an omboy na biktima nin crack, naheheling nin mga doktor asin nars an mga ebidensia kan danyos na ginibo kan droga. Ilinaladawan nin sarong bareta an siring na omboy na “kapidasong laman na may payong arog kadakula nin aranghita asin mga takyag saka tabay na garo mga bala.” Sa nagkapirang kaso, an bareta kan magasin na Discover, an mga omboy na biktima nin cocaine namundag na mayo kan duwang moro sa tahaw nin kamot.
Si Dr. Dan R. Griffith, sikologo sa pagdakula sa Northwestern University, nagsabi na an mga omboy na naapektaran nin cocaine parateng namumundag na may “maluyahon, madaling mapanong sistema nerbiyosa.” May tendensia sindang magin sobra kasensitibo asin purunguton, na dai mo na mapatahaw sa paghibi huli sa pinakasadit na dahelan. ‘An biglang ribok o pagkaliwat nin posisyon, pati an pagkaolay asin pagheling sa omboy, puwedeng ponan nin halawig na paghibi,’ sabi kan doktor. ‘An iba pang risang epekto kan danyos na ginibo kan droga sa bagong mamundag na omboy,’ sabi ni Dr. Griffith, ‘puwedeng an bagay na an mga omboy natotorog nin nanok sa laog nin 90 porsiento kan oras tanganing magtago sa panluwas na mga bagay na mapahiro sainda. Dai sinda nagmamata dawa kun hubaan, kaolayon, iduyan, o hiroon.’
An neurolohikong mga problemang ini puwedeng magpadagos nin dakol na bulan, sabi kan doktor, sa siring ginigikanan nin mental asin pisikal na panluluya kan ina sa panahon na kaipuhan na maporma an bogkos nin pagkamoot asin pagkadayupot. “An omboy may tendensia na dai intindihon an ina asin minainit an payo kun probaran kan ina na asikasohon an saiyang mga pangangaipo. An ina minarayo an boot sa omboy asin ikinaaanggot ini huli sa dai pagbalos sa atension na itinao nia,” an idinugang pa kan doktor. An gaweng ini kan omboy asin an pagkaanggot kan ina parateng nagbubunga nin pagmaltrato sa aki.
Abandonadong mga Bagong Mamundag
Huli ta delikadong marhay an kamugtakan kan siring na mga bagong mamundag, puwedeng magpirang semana sinda asin kun beses bulan pa ngani sa ospital. Alagad, parate nanggad, an paghaloy bakong gayong huli sa kamugtakan kan omboy kundi huli sa gawe kan ina sa saiyang omboy. Sa dakol na beses binabayaan na sana kan ina an omboy sa ospital, na ginigibo siang ampon kan siudad. “Dai ko maintindihan an ina na dai man lamang naghahapot manongod sa omboy, na nungka pang minabuwelta,” an reklamo nin sarong nagmamakolog na doktor. An iba dai na ngani nangangaranan an omboy. An mga nars na an minagibo kaiyan para sa sainda. “An pinakapambihira asin pinakamaraot na bagay sa paggamit nin crack cocaine,” sabi nin sarong nars sa ospital, “garo baga an pagkaraot kan naturalesa bilang ina.” An sarong ospital kinaipuhan pa nganing magtelegrama sa mga magurang na daing interes tanganing mapapirma sinda sa mga papeles pagkagadan kan omboy. Nakukubhanan daw kamo kaini?
Huli sa kadakolan nin trabaho kan mga nars sa ospital, an mga omboy na ini dai natatawan kan pagkamoot asin atension na kaipuhan na gayo ninda. Sa pirang kaso kun daing nakukuang gustong umampon, an mapagmahal na mga tawo na may pagkamoot sa mga aki nagboluntaryo kan saindang panahon, pirang oras sana kada semana, sa pag-aling sa abandonadong mga omboy na ini. “Pinasususo, kinakantahan, nakikikawat, kinakarga asin binubulusan ninda sinda,” sabi nin sarong trabahador. “An pagtrato ninda sainda garo sa sadiri nindang omboy. Marahayon iyan para sa mga aki. An iba haloyon na digdi.”
Ano an natatagama sa ngapit para sa nadanyaran nin cocaine na mga omboy na ini? An mas hababa kisa normal na grado kan saindang isip magtatao nin problema sa ngapit sa mga maestro. “Huli sa mga diperensia sa pisikal asin sa pagdakula,” sabi nin sarong eksperto sa aki, “an mga aking ini magigin problema para sa sainda man sana asin sa sosyedad sa laog nin 40 o 50 taon.” Tunay nanggad, an crack nakagibo nin dai mapaparang marka sa sosyedad.