Kanser—Paano Kamo Magigin Mapagsuportar?

“Nasa pinakaugat nin arin man na pagbolong an pangangaipo na an doktor makatao nin pagmate nin pakikidamay asin tabangan an pasyente na masabotan an saiyang helang.”​—Holistic Medicine.

AN PAG-ATAMAN sa mga pasyenteng may kanser dakulang angat, nangorogna para sa mga doktor asin nars na may direktang koneksion sa pasyente. Sinda nasa pag-oltanan nin duwang masakit na pagpipilian​—an pangangaipo na magpaheling nin pakikidamay saka ipamate an paglaom sa pagrahay asin kadungan kaiyan an pangangaipo na likayan an bakong realistiko asin sentimental na pagtratar sa may helang. Ano an boot sabihon kaini sa aktuwal?

An mga doktor asin nars na perming may kanser an mga pasyente dai puwedeng togotan an saindang sadiri na magsakit kadamay kan lambang pasyente, ta kun iyo magigin dakolon an manluluya sa sainda sa emosyonal. Hinapot kan Magmata! an dating parmaseutiko sa ospital manongod sa bagay na ini. Sia nagsabi: “Gabos na klaseng doktor asin espesyalista an kaiba ko sa ospital. An mga perming garo baga nanluluya an boot o mamondo iyo an mga espesyalista sa kanser.”

Kadungan kaiyan, an mga doktor asin nars dai man puwedeng magin impersonal asin harayo, ta sinda an linalaoman kan pasyente. Arog kan isinurat ni Maurice Finkel sa Fresh Hope in Cancer: “Orog sa gabos, an kaipuhan kan may kanser iyo an paglaom. Paglaom na magtatao saiya kan kosog na labanan an saiyang helang​—dawa kun masudya an saiyang pakikipaglaban. . . . An minasuko perming nagagadan, an nakikipaglaban may paglaom na mabuhay.”

An kabtang kan doktor delikado, garo paglakaw sa ibabaw nin pisi. Kaipuhan na turotimbangon nia kun guranong impormasyon manongod sa helang an makatatabang sa pasyente na paglabanan iyan. Kun sobra an sasabihon nia, aakoon na sana daw kan pasyente an pagkadaog? An mga bagay na ini nagkakalaenlaen man depende sa kultura.

Ininterbio kan Magmata! si Tomoyoshi Hirano na taga-Hapon na bago pa sanang nagadanan kan saiyang mga panugangan huli sa kanser. Sia nagpaliwanag: “An kultura mi sa Hapon may tendensia na dai ipahayag an mga bagay na makamomondo. Habong sabihan kan doktor an panugangan kong lalaki na sia may kanser. An totoo, habo ngani niang sabihan an mga aki kaining babae. Sako sana, ‘na luwas sa pamilya,’ nia gustong sabihon an makolog na mga katunayan sa kaso. Ako daa an gumibo kan gabos na desisyon na dai pinaaaram an sakong agom o an saiyang ama. Minsan siring, inisip ko na bilang Kristiano, may paninimbagan ako na isabi an katotoohan sa sarong mataktikang paagi asin dai itago an katotoohan.”

Sa ibong na kampi, sa kultura sa Solnopan, kun dai lilinawon nin igo kan doktor an kamugtakan, babasolon daw sia sa huri ta an pasyente guminibo nin mga desisyon basado sa impormasyon na bakong supisyente? An totoo, ini dependeng gayo sa kun ano an boot na maaraman kan pasyente asin kun noarin nia boot na maaraman iyan. Arog kan sabi ni Dr. Charles F. McKhann: “Narealisar ko na kun an mga tawo nakapaghahapot nin depisil na mga hapot, an pinakasadit na maninigo nindang akoon iyo an pagigin andam asin may kakayahan kan saindang doktor na tumao nin rasonableng mga simbag.”​—The Facts About Cancer.

Kaya, nakapakokosog nanggad nin boot kun an mga doktor asin nars tunay na maheherakon sa saindang mga pasyente. Ini nagdodoon kan halaga nin pagpili nin doktor na puwede nindong makaamigo. Idinugang ni Dr. McKhann: “An doktor na talagang sinasarigan nindo nagigibong mas madaling tioson an gabos. An saindong doktor maninigong maheherakon, mapagsabot, asin interesado sa saindo bilang persona saka bilang pasyente.”

Sa pagparisa na bakong gabos na doktor asin nars perming sensitibo sa mga pangangaipo kan pasyente, an sarong nars sa mga may kanser nagsurat sa The New York Times: “An pinakaipinagngangalas ko iyo an mga pasyente asin pamilya na nakatatagal, bakong sa kanser, kundi sa mga propesyonal asin pasilidad sa pagbolong, na an organisasyon asin estruktura garo baga ginibo tanganing papanluyahon an boot, papagmondoon asin sayumahan sinda kan mga kasangkapan asin pagsuportar na kaipuhan na gayo sa saindang kamugtakan.” Tinapos nia an saiyang surat sa pagsuhestion na “kaipuhan na tandaan niato na an pagigin sensitibo, ordinaryong kortesiya, pagngisi asin pagmakolog sa tawo ‘mga armas’ man sa pakikipaglaban tumang sa kanser.”

An iba, arog nin hararaning paryente asin katood, igwa man nin mahalagang kabtang sa pagsuportar sa naghehelang. Ini nangorognang totoo sa kaso kan agom na lalaki, agom na babae, o mga aki kan pasyente. Tanganing ikailustrar an pagsuportar na ikatatao nin iba, ininterbio kan Magmata! an nagkapirang mapagsuportar na agom asin an nagkapirang may kanser na nabuhay.

“Kinaipuhan Kong Liwaton an Sakong mga Ipinaoorog”

An mahalagang kabtang kan mapagsuportar na pamilya ipinag-iilustrar kan nangyari ki Terry. 28 anyos sia kan madiskobre nia sa ultimong aldaw nin 1982 na sia may “agresibong” kanser na ikagagadan. Tinawan sia kan mga doktor nin poon 6 sagkod 12 bulan na ilalawig nin buhay. Paano nia inatubang asin kan saiyang agom na si Paul an kamugtakan?

Si Paul nagpaliwanag sa Magmata!: “Nasaboot ko na kaipuhan na atubangon mi an katotoohan. Pipira na sanang bulan an ilalawig kan saiyang buhay, asin an boot ko sana gibohon na may dignidad sagkod sa mapupuwede an saiyang kagadanan. Aram mo, an chemotherapy treatment puwedeng makaraot na gayo, na nakauupaw asin ginigikanan nin daing ontok na pagkalula asin nin pagsuka.”

Magmata!: Paano ini nakaapektar sa saindong buhay bilang agom na lalaki?

“Idto nangahulogan na kinaipuhan kong liwaton an sakong mga ipinaoorog sa buhay. An mga rogaring asin kuwarta bako nang gayong mahalaga. Narealisar ko na kaipuhan na ako magin haros bilog na panahon na nars tanganing maataman sia. Nakanood man akong magpasensia asin dai intindihon an pagkasopog kun sia nagsusuka sa publiko o inaatake. Marahay sana ta sia realistiko nanggad asin dai naherak sa sadiri. Iyan nakatabang na magin mas pasil an sakong kabtang.”

Magmata!: Ano pang ibang suhestion an itatao mo sa mga paryentes asin katood nin mga may kanser?

“Dai nindo noarin man ipamate sa saindong namomotan na sia pagabat sa saindo. Ipaheling an pakikidamay. Pag-adalan na marorop an saindang mga saboot tanganing maaraman nindo kun ano an ipakikipag-olay asin kun noarin. Kun beses gusto nindang iluwas an gabat sa saindang boot, asin sa iba man na panahon iyan an ultimong bagay na gusto nindang pag-olayan.”

Magmata!: Ano an nakatabang ki Terry na matagalan an pagbalo sa saiya?

“An mga kapwa niamo Saksi nagin mapagsuportar na gayo sa saindang mga pagsongko asin sa pagtabang samo sa pagkakan. Sa mas permanenteng punto-de-vista, an pag-adal nia sa Biblia nagtao saiya nin malinaw na pananaw sa paglaom sa pagkabuhay liwat asin sa panahon na mawawara na an kagadanan o helang sa daga.”

Arog kan sabi kan mga doktor, bago natapos an taon, si Terry nagadan, kan Oktubre 1983.

An Kuwalidad nin Buhay Asin mga Pasohan

Kun an saro tinatamaan nin helang na nakagagadan, minalataw an hapot, Gurano pa an ilalawig kan sakong buhay? Mga semana? Mga bulan? Mga taon? Sa puntong iyan, nagigin mas mahalaga an kuwalidad nin buhay. An mga nagigibo, minsan saradit, arog baga kan paggibo nin surat asin pagbasa nin libro, nagigin makahulogan asin ginigibong kapakipakinabang an buhay. Sagkod sa grado na posible an aktibidad, iyan bolong.

An punto-de-vistang ini sinusuportaran kan 46 anyos na si Barbara na taga-Inglaterra. Kan 1980 nadiskobre nia na sia may kanser sa suso. Poon kaidto iyan naglakop sa ibang parte kan saiyang hawak. Minsan siring, an chemotherapy asin radiation therapy nakatabang sa saiya. Paano sia nakapagpapadagos? “Narisa ko na marahay para sa sako an pagkaigwa nin mga pasohan na panhalipot na panahon. Nagpaplano ako para sa madaling maotob na mga pasohan sa haraning ngapit. Dangan narisa ko na ako puwedeng magin maogma asin kontento.

“An paggirumdom sa iba asin pagmakolog sa sainda tunay na nakatatabang sa sako. Kaya ginigibo kong sibot an sadiri ko sa pagpadara nin mga card tanganing rangahon an iba na may maraot na pagmate. Ikinaoogma ko man an paggibo nin mga surat sa iba.”

Asin paano sia sinusuportaran kan agom niang si Stephen? “An pagpaheling ko nin tunay na interes sa kamugtakan ni Barbara nakatatabang man saiya. Magkadamay ming inaatubang an gabos. Halimbawa, minsan ngani pareho kaming apisyonadong magbasa, narisa ming marahay na magbinasahan nin makosog asin sa siring napaghihirasan mi an eksperyensiang iyan.”

Atake sa Puso, Dangan Kanser

An agom ni Dode na si Charles, sarong mabagsik na lalaki na nasa sisenta na an edad, inatake nin grabe sa puso kan 1985. Sia nasa intensive care sa laog nin siyam na aldaw pero nagluwas sa inagihan niang iyan na may makosogon na determinasyon kaya sa laog sana nin anom na semana sia nakapagtrabaho na. Dangan kan Setyembre kan taon na idto, nagpoon siang magparasinok kun nagkakakan. Pakaeksamina ipinamugtak na sia may kanser sa tulak. Inoperaran sia kan Disyembre. Pakalihis nin apat na semana balik na sia sa trabaho!

Paano hiningoa ni Dode na suportaran an saiyang agom sa masakit na mga bulan na ini? Sia nagsimbag: “Dai niamo sinayang an panahon asin kosog sa negatibong mga pagpamugtak. Hinalat mi na akoon an mga katunayan manongod sa kaso bago iyan pag-olayan o pagdesisyonan an samong gigibohon.

“Huling inako an rekomendasyon kan samong mga doktor asin kan siruhano manongod sa kinakaipuhan na pagbolong, kami nagpadagos na may bilog na kompiansa. Pinapagdanay ming positibo an samong orolay asin an isip mi nasa pagkarahay. An agom ko may espiritu sa pakikilaban, asin determinado akong tabangan sia.”

Magmata!: Ano pa an ginibo mo tanganing mapagdanay sia sa positibong kaisipan?

Dode: “Dai ko isinadol o linimitaran ko an mga pagsongko kan sia nasa ospital. An mga pagsongko kaipuhan na may pakipagtrato asin kaipuhan na madali sana. Paagi kaiyan puwede kong pilion an may marahay na intension na mga tawo na tibaad nakapapagal sa saiya. An totoo, mas marahay kisa mga pagsongko an ginatos na card na naresibi nia.”

Magmata!: Aram mi na ika nars asin nagtrabaho kaiba nin dakol na doktor. Pero ngonyan, bilang agom nin sarong pasyente, paano sa paghona mo puwedeng magin mapagsuportar an mga doktor?

Dode: “Arog kan ginibo kan doktor sa kaso mi, naniniwala ako na sia maninigong magtao nin positibong punto-de-vista sa pasyente. Maninigo na an isabi nia sa pasyente sagkod sana sa boot kaining maaraman asin sono sa mga hapot kaini. Siyempre, linaoman ko an mga doktor na magin prangka sa sako. Pero sa agom ko, boot ko na sinda magtanom nin banhi nin paglaom, bakong panluluya nin boot. Kaya apuwera sana kun naghahagad nin simbag an sarong pasyente, sa paghona ko dai maninigong sabihan an saro na sia pira na sanang bulan na mabubuhay. Pabayaan na iyan magdepende sa kamugtakan asin determinasyon kan pasyente.”

Magmata!: Ano an nakatatabang saindo na makapagpadagos sa aroaldaw?

Dode: “An simpatiya! An mapagsuportar na agom perming nasa irarom nin tension sa paghihingoa na magmapuso. Kaya marahayon kun may naghahapot, ‘Kumusta ka Dode?’ Sa siring naaaraman ko na nasasabotan man ninda an pagbalo sa sako.

“Narisa ko man na nakatatabang samo an pagigin masoba. Mantang pareho kami gusto nin golf asin nagpaparaniwang na sia, sarong aldaw sinabihan ko sia, ‘Dai ko aram kun an mga tabay mo ngonyan numero tres na kahoy o numero kuwatrong metal!’ Nagngisi sia. Asin aram nindo, pakalihis sana nin anom na semana poon kan operasyon, nagkawat sia nin 18 holes na golf kaiba ko!”

Ano sa pagmate ni Charles an nagin pinakanakapakokosog na mga bagay para sa saiya bilang sarong pasyente?

“May masasabi akong tolo​—an agom ko, an mga nasa ospital, asin an gabos niamong katood. Pambihira an pagsuportar na inako mi hale sa mga doktor asin nars. Ipinaliwanag ninda nin patienot sa samo an lambang tangga kan operasyon asin trinatar kami bilang mga indibiduwal, bakong bilang numero. Bilang resulta, bilog an samong pagsarig sa sainda, asin iyan nakatabang samo na magkaigwa nin marahay na paglaom.

“Siyempre, an pinakamarahay na parasuportar sako iyo an sakong agom. Asin an saiyang pagigin dating nars mas nakarahay para sa sako. An pamibi nagin man dakulang karangahan asin kosog para sa sako. Namibi ako na makapagpadagos logod ako sa pagtatrabaho . . . asin uya maheheling nindo ako sa sakong opisina!”

Pag-atubang sa Katotoohan, Pamumuhay na May Paglaom

Ininterbio kan Magmata! si Ethel, na an agom na si Stan bago pa sanang magadan huli sa kanser sa edad na 65.

Magmata!: Anong klaseng pagbolong an inagihan ni Stan?

Ethel: “An kanser nia sa piad enot na nadiskobre kan Enero 1985. Dai nahaloy, nadiskobre mi na igwa man sia nin mga tumor sa sarong pulmon, sa sarong mata, asin sa hotok. Tinawan sia nin chemotherapy para sa pulmon dangan nin mga sesyon nin radiation para sa ibang parte. Sa kadikit na panahon garo baga sia nararahayan asin nagpaplano na sia para sa sarong pagbiyahe. Dangan sarong aldaw nagsuka sia nin grabe, asin aram mi na idto pagkabaghat. Poko mas o menus poon kaidto, aram mi nang duwa na dai sia mabubuhay.”

Magmata!: Kun siring ano an reaksion nindong duwa sa katotoohan na iyan?

Ethel: “Pinag-olayan mi nin prangkahan an samong kamugtakan, asin inatubang ni Stan an katotoohan. Katunayan, huli sa saiyang gawe tinabangan nia ako na atubangon an katotoohan kan kamugtakan.

“Bako akong parahibi, asin pinagmaigotan ko na dai maghibi sa atubangan nia. Alagad nagigirumdoman ko na sarong aldaw naheling ko siang naghihibi, asin idto an nakapahibi sako. Sabi ko saiya, ‘Kun gusto mong maghibi, marahay pang maghibi kitang magkaibanan asin tapuson na iyan.’ Kaya naghibi kaming magkaibanan, asin sa paghona ko nagtao idto samo nin kaginhawahan. Pakatapos medyo nasosopog siang naghuyom, pero aram ko na nakarahay idto samo.

“An saro pang mahalagang bagay iyo an samong sono sa Bibliang paglaom sa pagkabuhay liwat. Parate mi iyan na pinag-oolayan. Sabi nia: ‘Matotorog sana ako nin kadikit na panahon. Dangan mabuwelta ako kun an bagong palakaw na an namamahala sa dagang ini.’ An samong pagtubod an nakatao nin dakulang kalaenan.”

An Kanser Asin an Pagtubod

Mantang an kanser personal na gayong pakikilaban, makatatabang an marigon na pagtubod. An pamibi, na pakikikomunikar sa Dios, puwedeng makatao nin nakapakakalmang impluwensia. Arog kan sabi kan Biblia: “Dai kamo maghadit sa ano man na bagay, kundi sa gabos na bagay paagi sa pamibi asin pagngayongayo na may pasalamat ipahayag nindo sa Dios an saindong mga kahagadan; asin an katoninongan nin Dios na minalampas sa gabos na kaisipan mag-iingat kan saindong puso asin kan saindong mga pag-isip sa paagi ni Cristo Jesus.”​—Filipos 4:​6, 7.

Sono sa naotob nang hula sa Biblia, harani na an panahon na an Dios “papahidon an gabos na luha sa saindang mga mata, asin an kagadanan mawawara na, dai na sagkod magkakaigwa nin pagmondo ni pagtangis ni kolog. An enot na mga bagay nakalihis na.” Iyo, sa pagsakop kan Kahadean, an kanser, kaiba an gabos na ibang damat, hahaleon. Harani na an panahon na iyan.​—Kapahayagan 21:​3, 4; Lucas 21:​29-33.

[Kahon sa pahina 14]

Positibong mga Pantabang sa Sadiri Para sa mga May Helang nin Kanser

1. Dai padaog sa pagnigar. Magin realistiko asin atubangon an isyu. Sa paaging iyan magagamit nindo sa pinakakapakipakinabang na paagi an panahon.

2. Magkaigwa nin makakayang mga plano o pasohan para sa mga boot nindong mahaman. Papagdanayon na may katuyohan an saindong buhay. An buhay na daing kahulogan daing kamanungdanan. Dai kaipuhan na magin siring​—iyan depende sa saindo.

3. Sagkod sa mapupuwede, magdanay na aktibo. Dawa kun limitado sa pisikal, an saindong intelektuwal na buhay dai man natapos. Kaya taano ta tatapuson iyan nin mayo pa sa panahon? Papagdanayon na aktibo an saindong buhay​—nagbabasa, nagsusurat, nagpipinta, nag-aadal. Iiba pati an bagong mga proyekto.

4. Pataluboon an positibong kaisipan tanganing magamit nin madonong an saindong mga kakayahan. An pagkaherak sa sadiri sadiri sana an inaasikaso asin nakararaot sa sadiri. Isipon kun ano an magigibo nindo para sa iba. An saindong mga katood asin paryentes mapakokosog kan saindong positibong kaisipan.

5. Pagmaigotan na mapagdanay an pagkamasobahon asin an kakayahan na ngisihan an sadiri. Helingon an mga rosa, bako sanang an mga tonok. Pahalagahan an katotoohan na kamo nabubuhay, bako sanang an ideya na, kapareho nin gabos, kamo magagadan.

[Ritrato sa pahina 13]

An mga doktor asin nars, an mga namomotan, asin mga katood gabos puwedeng magin mapagsuportar