Mga Paratinda nin Kagadanan—Parokyano daw Kamo?

“An parasigarilyo sinabihan na kan gabos na patanid sa ibabaw kan daga na iyan magadan sa saimo, asin iyo man an paghona ko. Paghona ko iyan magadan saimo. Paghona ko an siisay man na rungaw na pinalalaog an aso sa saiyang tulak magtitios. Nungka akong nagsigarilyo sa bilog kong buhay. Nagyaman ako huli dian. . . . An solamenteng paagi na itinogdok niato an nasyon na ini iyo an pagpabakal nin tabako sa mga rungaw sa kinaban.”—Si James Sharp, haloy nang paratanom nin tabako sa Kentucky, sa “Merchants of Death—The American Tobacco Industry,” ni Larry C. White.

AN PRANGKANG simbag na iyan kadakol na sinasabi pero dai minasimbag sa pirang hapot. Taano ta nagsisigarilyo an labing sarong bilyon katawo sa bilog na kinaban? Ano an nagtutulod sa sainda na magpadagos sa sarong bisyo na aram na nakagagadan? Total, an estorya nin tabako sa pundamental kapareho kan estorya nin droga—suplay asin pangangaipo. Kun mayo nin maganansiang mapapabakalan, nawawara an suplay. Kun siring taano ta nagsisigarilyo an mga tawo?

Adiksion an terminong nagpapaliwanag. Oras na makalaog an nikotina sa hawak, yaon na an aroaldaw na pangangaipo para sa regular na dosis nin nikotina. Kapadis kan adiksion an ugale. An pirang situwasyon, na nakaugalean na, minapukaw kan kamawotan na magsigarilyo. Tibaad iyan oras na an saro bumangon o kadungan kan enot na tasa nin kape pagkaaga, kan inomon pagkapangodto, an kagipitan asin sosyal na pag-iribaiba sa trabaho, o sa pag-aling-aling. An dinosenang garo baga saradit na kaugalean puwedeng magin garo an swits sa pagpoon nin pagsigarilyo.

Taano Sinda ta Nagsigarilyo?

Ininterbio kan Magmata! an pirang dating parasigarilyo tanganing masabotan an motibasyon sa likod nin pagsisigarilyo. Halimbawa, yaon si Ray, na mga 50 na an edad, dating quartermaster sa U.S. Navy. Sia nagpaliwanag: “Mga 9 anyos ako kan enot akong magsigarilyo, pero isinaboot ko na iyan kan ako mag-12 anyos. Nagigirumdoman ko na pinahale ako sa Boy Scouts huli sa pagsigarilyo.”

Magmata!: “Ano an nagpainteres sa saimo sa pagsisigarilyo?”

Ray: “Macho idto. Aram mo na, tanda nin tunay na lalaki an pagsigarilyo. Nagigirumdoman ko na an mga anunsio kaidto ipinaheheling na nagsisigarilyo an mga bombero asin pulis. Dangan sa Navy, nagkaigwa ako nin trabahong may grabeng tension sa nabigasyon, asin an paghona ko nakatatabang sako an pagsigarilyo na mapangganahan an tension.

“Kaidto mga saro may kabangang pakete an nauubos ko kada aldaw [30 sigarilyo] asin dai ko pinoponan an aldaw na mayo kan sakong sigarilyo. Siyempre, sinasangab ko iyan. Mayo nin kamanungdanan an pagsigarilyo kun dai mo iyan sangabon.”

Si Bill, na propesyonal na pintor sa Nueva York, na mga 50 anyos naman, nagsasaysay nin nakaaagid na estorya:

“Nagpoon ako kan 13 anyos pa sana ako. Gusto kong makapareho kan mga nasa edad na. Kan ako nasa kapangyarihan na kaiyan, dai na ako makapondo. An pagkaigwa nin sigarilyo garo pagkaigwa nin amigo. An totoo, kun ako matotorog na asin narealisar ko na mayo nin sigarilyo sa harong, mabulos giraray ako asin, minsan ano an panahon, maluwas ako asin mabakal nin sarong pakete para sa masunod na aldaw. Saro sagkod duwang pakete an nauubos ko kada aldaw. Inaadmitir ko na adikto na ako. Asin makosog man akong parainom kadungan kaiyan. An duwa garo baga magkapadis, nangorogna sa mga bar na duman nauubos an dakol kong panahon.”

Si Amy, hoben asin makiamiga, nagpoon na magsigarilyo kan sia 12 anyos. “Sa primero idto huli sa impluwensia nin kairiba. Dangan, nagadan an ama ko kan ako 15 anyos, asin orog pa akong itinulod kan tension na bunga kaiyan. Pero kan ako nagkakaedad na, naimpluwensiahan ako kan mga anunsio, nangorogna kan saro na, ‘Asensada ka nang marhay, ne.’ De karera ako kaidto, na nag-aadal na magin nars sa operasyon. Dai nahaloy tolong pakete na an nauubos ko kada aldaw. An paborito kong oras sa pagsigarilyo pakapamanggi asin kun ako may kaolay sa telepono, na parate nanggad.” May narisa daw siang maraot na mga epekto? “Nag-aabo ako kun aga asin nagkokolog an sakong payo, asin maluya na an lawas ko. Naghahangos na ako magsakat sana ako sa hagyan pasiring sa sakong apartment. Asin 19 anyos pa sana ako!”

Si Harley, dating piloto sa Navy, na ngonyan nasa mga 60 anyos na, nagpoon na magsigarilyo kan panahon nin Krisis sa edad na 5! Taano ta ginibo nia iyan? “An gabos na aki nagsisigarilyo sa Aberdeen, South Dakota, na pinaghalean ko. Kun ika nagsisigarilyo, siga ka.”

Prangka si Harley sa pagtaram kun taano ta nagsigarilyo sia. “Idto kaalingan nanggad para sa sako. Sinasangab ko an aso sagkod sa kairairaromi kan sakong pulmon asin itinitener ko iyan dian. Dangan gustong-gusto kong magbuga nin pabilog na mga aso. Uminabot ako sa punto na dai na ako mabubuhay kun mayo nin sigarilyo. Pinoponan ko asin tinatapos an aldaw nin sigarilyo. Sa Navy, duwa sagkod tolong pakete an nauubos ko kada aldaw asin sarong kahon na tabako kada bulan.”

Si Bill, Ray, Amy, asin Harley puminondo sa pagsigarilyo. Siring man an minilyon pang iba—labing 43 milyones sa Estados Unidos sana. Alagad ta dai minasuko an mga ahente nin tabako. Permi sindang may pinupunteriyang bagong mapapabakalan.

Punteriya daw KAMO?

Huling dakol na lalaking parasigarilyo an minapondo sa pagsigarilyo sa industriyalisadong mga nasyon, saka may nawawara man na mga parokyano huli sa natural asin gikan sa pagsisigarilyong kagadanan, an mga kompaniya nin tabako kaipuhan na humanap nin bagong mga mapapabakalan. Sa pirang kaso liniwat ninda an saindang mga estratehiya sa pag-anunsio sa paghihingoa na kumosog an saindang benta. An pag-isponsor nin mga karawat, arog baga kan mga torneo sa tenis asin golf, epektibong paagi na matawan nin malinig daang ladawan an pagsigarilyo. An saro pang pagliliwat sa estratehiya iyo an pinupunteriyang mapapabakalan. Saro daw kamo sa saindang potensial na mga parokyano?

Punteriya numero uno: Mga babae. May minoriya nin mga babae na haloy nang nagsisigarilyo, na tinatabangan asin naeengganyar kan halimbawa nin mga artista arog ni Gloria Swanson, na kaidtong 1917 nagsisigarilyo bilang sarong 18 anyos. An totoo, nakua nia an saro sa enot niang papel sa pelikula ta, arog kan paliwanag kan direktor: “An saimong buhok, an saimong lalauogon, an pagtukaw mo, an pagsigarilyo mo . . . Ika an eksaktong gusto ko.”

Kan mga taon nin 1940 si Lauren Bacall, na nagluwas sa mga pelikula kaiba kan saiyang agom, an makosog na parasigarilyong si Humphrey Bogart, nagtao man nin nakaaakit na arogan sa pagsisigarilyo. Alagad ta an lado nin mga babae sa negosyo sa sigarilyo perming harayoon an distansia sa negosyo sa mga lalaki. Iyo man an estadistika sa kanser para sa mga babae. Ngonyan marikas sindang nakalalapag—sa pagsigarilyo asin sa kanser sa pulmon.

Sa nakaaagi pa sanang mga taon nagkaigwa nin bagong uso sa pag-anunsio, sa sarong kabtang huli sa mas nakikokompetensiang kabtang nin mga babae sa sosyedad kaiba an tusong impluwensia nin pag-anunsio nin tabako. Ano an mensahe na itinatao sa mga babae? An kompaniyang Philip Morris, na naggigibo nin laen-laen na tatak nin sigarilyo, naggibo kan “Virginia Slims,” na an punteriya an modernong babae. An sarabihon ninda iyo an nakaakit ki Amy: “Asensada ka nang marhay, ne.” An anunsio nagpapaheling nin sarong eksperyensiado sa kinaban, modernong babae na may kapot na sigarilyo sa saiyang mga moro. Alagad an ibang babae tibaad naghahapot na ngonyan sa saindang sadiri kun gurano an iinasenso ninda. Sa nakaaging duwang taon, an kanser sa pulmon nakalabi na sa kanser sa suso sa bilang nin nagagadan na mga babae.

An saro pang tatak nin sigarilyo nag-oopresir sa mga babae nin tawad: “5 libre kada pakete!” “50 libre kada karton!” An ibang magasin sa babae igwa pa ngani nin mga kupon para sa libreng pakete!

An sekso saro pang pasil na paagi na gibohon na garo nakaaakit an sigarilyo. An sarong tatak nag-aagda: “Makanompong nin Orog na Kaalingan.” An mensahe may kaibang anunsio nin pangangaipo, na nagsasabi: “KAIPUHAN—Halangkaw, maitom na estranghero para sa haloyan na relasyon. Kaipuhan na magayon, masiram. Pirmado, Galagang Naghahanap nin Satispaksion sa Pagsigarilyo.” An sigarilyong iinoopresir “halangkaw” asin napapatos nin maitom na papel. Tusong koneksion?

An koneksion sa moda saro pang banwit na ginagamit sa mga babae. An sarong tatak sinasabing “Selebrasyon nin estilo asin namit ni YVES SAINT LAURENT.” An saro pang paon ginagamit sa mga babaeng mapagrisa sa pisada. An anunsio may retrato nin sarong maniwang na modelo, asin an sigarilyo inaapod na “Ultra Lights—An pinakamagian na estilo.”

Taano ta pinupunteriya kan mga paragibo nin sigarilyo an mga babae sa kinaban? An World Health Organization nagtatao nin risang giya paagi sa karkulasyon kaiyan na “labing 50 porsiento sa mga lalaki pero limang porsiento sana sa mga babae an nagsisigarilyo sa nagpoprogresong mga nasyon kun ikokomparar sa mga 30 porsiento sa duwang sekso sa industriyalisadong kinaban.” Igwa nin dakulaon na negosyong dai pa nabubukasan sa mga lugar na iyan para sa mga ganansia sa tabako, ano man an kapierdihan sa salud na tibaad mangyari. Asin an mga ahente nin tabako nagigin mapanggana. Sono sa The New York Times, an report kan mediko mayor nin E.U., na ilinuwas kan Enero 1989, nagsabi na ‘an mga aki, nangorogna an mga babae, nagsisigarilyo sa mas hoben na edad’ asin kabale dian an mga aki na nasa elementarya. An saro pang reperensia nagsasabi na sa nakakaagi pa sanang mga taon an bilang nin mga daragitang parasigarilyo sa Estados Unidos luminangkaw nin 40 porsiento. Alagad ta an mga babae bako sanang an solamenteng punteriya kan mga ahente nin kagadanan asin helang.

An Punteriyang Rasyal

Sa saiyang librong Merchants of Death—The American Tobacco Industry, si Larry C. White nagsasabi: “An mga negro nagtatao nin marahay na negosyo sa mga paragibo nin sigarilyo. An National Center for Health Statistics nagpaheling na kan 1986, mas halangkaw na porsiento nin mga negro an nagsigarilyo kisa mga puti [sa Estados Unidos] . . . Bakong makangangalas na mas dakol na negro an nagsisigarilyo kisa mga puti, ta sinda espesyal na punteriya nin anunsio sa sigarilyo.” Taano sinda ta espesyal na punteriya? Sono sa The Wall Street Journal, sinda “grupo na nahuhuri sa pankagabsan na populasyon sa paghale sa bisyo.” Kun siring, an kliyenteng negro parateng “maimbod” na kliyente, ‘sagkod na pagsuwayon nin kagadanan.’

Paano nagkokonsentrar sa mga negro an mga kompaniya nin tabako? An autor na si White nagsasabi: “An mga sigarilyo kadakol kan anunsio sa mga magasin na para sa mga negro arog baga kan Ebony, Jet, asin Essence. Kan 1985 an mga kompaniya nin sigarilyo naggasto nin $3.3 milyones sa pag-anunsio sa Ebony sana.” An sarong kompaniya nin tabako nagsusuportar man sa sarong taonan na pasale nin moda para sa mga negra. Nananao nin libreng sigarilyo. An saro pang kompaniya kaidto regular na nag-iisponsor nin jazz festival asin padagos na nagsusuportar sa mga pasaleng musikal na popular sa mga negro. Gurano kaespesyal na punteriya an mga negro? An sarong representante kan Philip Morris nagsabi: “An negosyo sa mga negro napakahalaga. Iyan makosogon.”

Alagad ta may orog pang mahalagang negosyo para sa mga higante nin tabako—bako sanang mga rasa o grupo kundi enterong mga nasyon!

[Blurb sa pahina 7]

“An pagkaigwa nin sigarilyo garo pagkaigwa nin amigo”

[Kahon sa pahina 9]

AN PAGSISIGARILYO Asin an Buerger’s Disease

An sarong bago pa sanang kaso sa Canada, na ibinareta kan Maclean’s, nagtatampok nin saro pang helang na iinaatribuwir sa pagsisigarilyo. Si Roger Perron nagpoon na magsigarilyo sa edad na 13. Pag-edad nin 27, sia igwa na kan Buerger’s disease asin kaipuhan na putolan nin sarong tabay sa may ibaba kan tuhod. Pinatanidan sia na kun sia magpapadagos na magsigarilyo, puwedeng umatake giraray an helang. An Maclean’s nagbabareta: “Alagad ta nagbinongog si Perron sa patanid, asin kan 1983 kinaipuhan na putolon nin mga doktor an sa ibong niang tabay. Pakalihis kaiyan, si Perron . . . nagpondo man giraray sa pagsisigarilyo.” Ngonyan idinemanda nia an sarong kompaniya nin tabako para sa mga danyos.

Ano an Buerger’s disease? Iyan “pinakaparateng nangyayari sa mga lalaking nagsisigarilyo. An helang ipinamimidbid nin paggatok kan mga ugat asin nerbiyos, na nagbubunga nin paghibog kan mga gilid nin ugat huli sa paglaog nin mga selulang puti. An enot na sintomas parateng panlalalata nin sarong moro sa bitis o sa kamot asin panlilipot kan apektadong kabtang. Mantang gatok man an mga nerbiyos, tibaad may makuring kolog asin pagkipot kan saradit na ugat na kontrolado kaiyan. An sobra kaaktibong kakonektar na mga nerbiyos tibaad papagganoton man nin grabe an mga bitis, minsan iyan nanlilipot. . . . An mga ulser asin gangrena gikan sa dai pakabolos nin dugo usong mga komplikasyon nin naggagrabeng Buerger’s disease.

“An causa nin Buerger’s disease dai aram, alagad mantang iyan nangyayari sa kadaklan sa mga hoben na lalaki na nagsisigarilyo, ipinamumugtak na iyan reaksion sa sarong bagay sa sigarilyo. An pinakamahalagang bolong pumondo sa pagsisigarilyo.” (Samo an italiko.)—The Columbia University College of Physicians and Surgeons Complete Home Medical Guide.

[Kahon sa pahina 9]

AN PAGSISIGARILYO Asin Atake sa Puso

“Minsan ngani an kadaklan nakaaaram kan koneksion sa pag-oltanan nin pagsisigarilyo asin nin kanser sa pulmon saka iba pang helang sa pulmon, an dakol dai pa nakakarealisar na an pagsisigarilyo saro man na mayor na nagtatao nin peligro sa atake sa puso. An totoo, an . . . report kan Mediko Mayor sa Pagsisigarilyo Asin Salud nagkakarkulo na an 225,000 na nagagadan na Amerikano [sa E.U.] huli sa mga helang sa puso kada taon direktang konektado sa pagsisigarilyo—mas dakol pa sa total na bilang nin mga nagagadan sa kanser asin helang sa pulmon na iinaatribuwir sa pagsisigarilyo.

“An mga parasigarilyo parateng naghahapot kun baga an mga sigarilyong hababa sa alkitran, hababa sa nikotina iniinaan an peligro sa puso. An simbag minalataw na ‘dai.’ An totoo, an ibang sigarilyong may filter dinudugangan an carbon monoxide na nasasangab, na ginigibo iyan na mas maraot para sa puso kisa mga tatak na daing filter.” (Samo an italiko.)—The Columbia University College of Physicians and Surgeons Complete Home Medical Guide.

[Ritrato sa pahina 8]

An mga anunsio sa tabako pinupunteriya an mga babae asin nagigin mapanggana