Tabang—Para sa mga Igwa nin Espesyal na mga Pangangaipo

AN MGA tawong daing danyos sa sentido sa pankagabsan dai gayong nag-iintindi sa mga igwang danyos an sentido, apuwera kun sinda mga miembro kan saindang pamilya. Alagad, an bagay na ini nangangaipo nin atension. Sa Britania, igwa nin debate manongod sa kun idtong mga may danyos sa sentido puwedeng iiba sa komunidad.

Si Jack Ashley, sarong Britanong Miembro kan Parliamento na bongog, nagtotokdo sa pangangaipo nin pagigin mapagsabot. “Kadaklan na tawo dai nin kaaraman sa mga problema kan bongog,” an paliwanag nia. “Orog sa gabos, [an bongog] nangangaipo nin pagigin mapagsabot hale sa nakadadangog na mga tawo, pagpahalaga sa kadakulaan kan saindang kakulangan, asin paggalang para sa saindang indibiduwal na mga kuwalidad na daing danyos, apuwera sa paghonahona nin iba.”—Samuya an italiko.

Huli sana ta an mga tawo bongog dai nangangahulogan na an saindang mental na mga pakultad sa ano man na paagi may danyos. Alagad, sarong madonong na hoben na babae na dai nakadadangog an nagsasabi na an nagkapirang tawo garo minamansay sia bilang kulang-kulang. Kan ininterbio sinda mag-agom kan sarong ahente nin seguro, naghapot sia kun taano ta nagtotohorok sinda sa saiya. Kan maaraman na pareho sindang bongog asin nagmamaigot na magbasa paagi kan paghiro kan saiyang ngabil, nasabotan nia tolos.

Sa kaagid na paagi, ordinaryo sana para sa nagkapira na dai mapamugtak kun may kaibang buta. Kaya mantang an kadaklan tibaad nagmamawot na makatabang kun an tawong buta naghahalat sa pagbalyo sa tinampo, an gabos dai minaontok tanganing gibohon iyan. Taano? Parate huli ta dai nasisierto an magigin reaksion nin tawong buta sa inalok na tabang. Alagad an buta, sa pankagabsan minaako nin tabang kun ini inalok sa natural, magalang na paagi, minsan pa kun an tabang inalok sa saro na mas gurang o sa saro na tibaad nangangaipo nin tabang sa pagdara nin magabat na pasan. Gurano karahay kun siring, na daogon an mga kamatean na dai mapamugtak asin maboot na mag-alok nin tabang!

Kun kaipuhan mong haboan an saro kan saimong limang pangenot na sentido, tibaad pipilion mong mawara an saimong sentido nin pagparong. Kinokonsiderar ini na bakong gayong mahalaga kisa sa iba pang sentido. Alagad sarong babaeng nawaran nin abilidad na makaparong an nag-agrangay: “Nakamate ako na naolang sa gabos na klaseng paagi. Permi kong nagugustohan an pagluluto alagad imposible na ini. Magsalang sobra an timpla ko o kulang an timpla.”

Kaya minsan an pagkawara kaining garo bakong gayong mahalagang sentido puwedeng magin makaturotriste. Si Ellis Douek kan Guy’s Hospital, sa Londres, nagsasabi: “Maninigo mong ibilang [an pagkawara kan sentido nin pagparong] na seryosong gayo. An mayoriya kan mga nagsasakit nahahadit nin labi-labi asin an nagkapira aktuwal na nagkakaigwa nin tension. Namamatean nindang sinda nabubuhay sa nakapopongot na kinaban. An pagparong puwedeng magkaigwa nin mas hararom na emosyonal na pagkakontento kisa sa narerealisar nin mga tawo.”

An grado nin danyos sa sentido nagkakalaenlaen na gayo sa lambang tawo. An saro tibaad biyong bongog, na mayo nin natatadang paghinanyog, mantang an iba tibaad masakit maghinanyog sa nagkapirang kamugtakan, tibaad kun igwa nin grabeng karibokan. Sa katunayan, an kadaklan sa mga tawong bongog puwedeng makadangog nin nagkapirang tanog, minsan siring na dai ninda madangog an pagtataram. Kaagid ini kan pagheling. An nagkapirang tawo biyong buta. Alagad sa Estados Unidos, an sarong tawo kinokonsiderar na legal na buta kun nakaheheling sana sia sa rayong 20 piye (na may salming sa mata o contact lenses) na naheheling nin saro na may normal na pagheling sa rayong 200 piye.

Tabang Hale sa Teknolohiya

Sa pagtratar sa nagkakalaenlaen na grado nin mga danyos, an matitibay na mga propesyonal igwa nin gabos na klase nin kagamitan sa pagsokol kun gurano kagrabe an danyos. Bilang halimbawa, an mga teknisyan naggagamit nin kagamitan tanganing establisaron an grado nin pagdangog. Dangan pinagmamaigotan na determinaron kan mga doktor an klase kan danyos. An problema daw huli sa may deperensiang transmisyon kan elektrikal na mga ladawan sa hutok? An danyos daw puwedeng ikorehir paagi sa pag-operar?

Sa kaagid na paagi, an mga optometrist asin ophthalmic na mga konsultant nagsosokol kan mga kakayahan kan mata. An saindang mga naeksamen nakatatabang sa mga doktor na madeterminar an dahelan kan depekto sa pagheling asin an posibleng pagbolong. Mga 95 porsiento kan gabos na kaso nin pagkabuta sinasabing huli sa helang, asin an natatada paagi sa mga aksidente.

Basta maaraman an dahelan asin kadakulaan kan danyos sa sentido, puwede nang aramon kun anong tabang an ikakatao. An teknolohiya nag-aalok nin nagkapirang kasimbagan sa porma nin mga kagamitan na nagpapakosog sa may danyos na mga sentido. Para sa may danyos sa pagdangog, igwa nin mga pantabang sa pagdangog, mga kagamitan na pinaaandar kan bateriya na may mekanismo na kun minsan pinorma na tamang-tama sa laog kan talinga nin tawo. Nakatatabang ini sa may natatada pang pagdangog tanganing makatao sa bongog na tawo nin abilidad na makadangog nin pagtataram. Para sa may danyos sa pagheling, an mga salming sa mata o contact lenses parateng ihinahatol. Minsan an siring kasimpleng mga bagay arog kan nagpapadakulang mga salming napatunayan na kapakipakinabang sa dakol. An iba naman natabangan paagi sa corneal transplants.

Para sa mga nawaran nin saindang sentido sa pagparong, an problema puwedeng masusog kun minsan sa tumor sa dongo, mga problema sa sinus, pabalikbalik na sipon, mga alerdyi, asin sa rhinitis. An kadakol na kamugtakan na ini puwedeng trataron asin bolongon paagi sa medisina.

Minsan siring na an medisina asin teknolohiya nagpapaoswag sa kamugtakan kan mga tawong may danyos sa sentido, igwa pa nin ibang paghahalean nin tabang.

Pagtabang sa Sadiri

Mantang an medikal na paagi tibaad bako perming mapanggana o magugustohan, kadakol na tawong may danyos sa sentido an nagmawot na daogon an mamondong mga bunga kan saindang mga deperensia paagi sa pamumuhay sagkod sa saindang lubos na potensial. Ginibo ninda ini paagi sa pagpaoswag nin lubos kan mga abilidad asin talento na igwa sinda. An sarong tawo na naggibo kaini iyo si Helen Keller, sarong bantog na autor asin instruktor, na kapuwa buta asin bongog. Alagad igwa nin kadakol na iba pang tawong may danyos sa sentido an nangenot sa manlaenlaen na langtad.

Kun an sarong tawong may danyos nakakamate na inangat na paoswagon an saiyang abilidad, an resulta parateng mas dakulang pagsarig sa sadiri asin paggalang sa sadiri, dai pa pagsambiton an tabang nin siring na napahirong tawo sa iba. Si Janice, na kapuwa bongog asin buta, nagkomento: “Igwa nin dakulang kosog sa pagdaog sa depekto. Makangangalas na maheling kun paano kita linalang ni Jehova Dios sa siring na makangangalas na paagi tanganing puwede niatong mapanigoan an nagkapirang nawara.”

Nakatatabang na mga Relasyon

Kadakol na tawong buta asin bongog an nagigin mamondo. Kulang sinda nin pakikiiba. Paano puwedeng mapanigoan an mahalagang pangangaipong ini?

Kun minsan puwedeng makatabang an ataman na mga hayop. An kapakipakinabang na pagtatabangan sa pag-oltanan nin tawo asin hayop tibaad pinakamarahay na maheheling sa mga giyang ayam para sa mga buta. An parapatood sa mga giyang ayam na si Michael Tucker, an autor kan The Eyes That Lead, nagtutubod na an buhay kairiba nin giyang ayam nagbubukas nin bagong kinaban para sa mga buta, nagtatao nin “pagkabutas, pagsarig sa sadiri, paghiro, asin nin pakikiiba.” An katimbang kan mga ayam para sa buta iyo an ‘naghihinanyog na talingang’ mga ayam para sa bongog.

Alagad, an mga ataman na hayop nakatabang sa kadakol pang ibang tawong may danyos. Sarong organisador nin sarong programa na magtao nin ataman na mga hayop para sa may helang asin sa mga gurang na an nagkomento: “Kaipuhan nindong maheling an kagayagayahan na nakamtan ninda. An mga tawong masosopgon na gayo na masakit nganing makipag-olay sa iba magpapaheling nin marahay na reaksion sa sarong hayop.” Siyempre pa, an mga bentaha sa pakikiiba sa sarong ataman na hayop kaipuhan na sokolon tumang sa paninimbagan sa pag-ataman kaini.

Minsan siring na an pambihirang bogkos tibaad magtalubo sa pag-oltanan nin may danyos na tawo asin sa sarong hayop, paagi sa komunikasyon sa ibang tawo an magtatao nin mas dakulang tabang.

Marahay na Komunikasyon

Tanganing mapaoswag an mas marahay na pakasabot sa pag-oltanan kaidtong an saindang mga sentido may danyos asin mga tawo na mawot na tumabang, kaipuhan na igwa nin marahay na komunikasyon. Alagad paano magigin posible ini kun an mismong mga sentido na normal na ginagamit sa paaging ini an may danyos? Dian an Braille, lenguahe paagi sa senyal, asin pagbabasa paagi sa paghiro kan ngabil napatunayan na nakatatabang sa dakol.

Kan 1824 si Louis Braille, sarong 15 anyos an edad na butang estudyante hale sa Pransia, an nakagibo nin sistema nin pagbasa basado sa serye nin oldot na mga punto asin kurit. Limang taon pakatapos ipinublikar nia an bantog na ngonyan na sistema nin punto basado sa selyo nin anom na punto, na may 63 na posibleng areglo na nagrerepresentar sa alpabeto siring man sa pagpronunsiar asin sa mga numero. Para sa may danyar sa pagheling, an pakanood nin Braille nagrerepresentar nin pagbugtak nin dakol na panahon asin paghihingoa. Imbes na mansayon ini na dakulaon na gayong angat, an UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) na tomong Working With Braille nag-aalok nin kasegurohan na ini: “Kaipuhan na idoon na an pakanood kan mga letra nin Braille kayang-kaya kan satong mga sentido nin pakamate.”

An pag-adal kan mga paagi sa pagbasa nin Braille nagpapaheling na idtong nagkaigwa nin pinakahalangkaw na rikas asin pinakamatibay na paagi nin pagbasa nin Braille iyo idtong naggagamit kan pantukdong guramoy kan duwang kamot. Pulido nindang hinihiro an saindang mga guramoy sa oldot na mga punto, na nagkakaigwa nin rikas sa pagbasa sagkod sa kabanga kan nababasa nin tawong nagbabasa paagi sa mata.

An nag-oorog na madaling makuang mga publikasyon sa Braille, siring man sa audiocassettes, nagtatao sa may danyar sa pagheling nin paagi tanganing makinabang sa kadakol na kayamanan sa literatura. Nangongorog sa mga ini an Biblia, na puwede nang makua kapuwa sa Braille asin sa cassette tapes hale sa mga nagpublikar kan magasin na ini. Kami man an nagtao kan mga librong Paghihinanyog sa Dakulang Paratokdo asin My Book of Bible Stories, siring man an samuyang kairibang magasin, an The Watchtower, sa tape. Asin sa pagpopoon kan masunod na taon, an Awake! makukua na man sa tape.

Manongod sa lenguahe paagi sa senyal, an mga parasiyasat na si J. G. Kyle asin si B. Woll nagsabi na an pakasabot kaini iyo “an enot na tangga sa pagraot kan mga olang para sa gabos na nasa kinaban nin mga bongog.” Paagi kaining epektibong gayong paagi nin komunikasyon, an mga bongog nakamamate na pamugtak sa lambang saro. Sarong marahay na bagay kun idtong mga nakahihinanyog asin nakatataram maghingoang makanood kan lenguahe paagi sa senyal. Sa paaging ini an mga tawong bongog asin nakadadangog nagigin orog na sararo, sa saindang mutuwal na pakinabang. An nakadadangog na mga tawo nakakanood nin bagong lenguahe asin nagpapayaman kan saindang kultural na eksperyensia, asin an mga tawong bongog nagkakaigwa nin mas dakulang pakinabang sa kinaban nin nakahihinanyog na mga tawo.

Nakaiinteres na gayo, kadakol na tawo na bongog poon sa pagkamundag o poon sa amay na pagkaomboy an dai nagmamansay sa saindang sadiri na may deperensia. An kalaenan sa pag-oltanan ninda asin sa nakadadangog na mga tawo minamansay sana bilang kalaenan sa lenguahe asin kalaenan sa kultura. Sa ibong na lado, idtong nagin mga bongog na huri sa buhay paagi sa aksidente o helang parateng nakaeeksperyensia nin nalalaen na gayong sikolohikal na epekto—sarong hararom na pakamate nin kawaraan. Para sa kadakol sainda, an lenguahe paagi sa senyal sarong masakit na remedyo, mantang nangangaipo ini nin pakanood nin sarong bago nanggad na lenguahe. Kadakol an nagmamawot nin pagpatood sa pagbabasa paagi sa paghiro kan ngabil asin padagos na pag-ensayo sa pagpapadanay kan saindang napaoswag nang pananaram.

An pakasabot kun ano an pakamate nin saro na may danyos sa sentido siring man an pakipagkomunikar sa sainda dai naghahale kan gamot kan problema. Nagdadanay pa an saindang deperensia. Kun mahahale ini, dangan mawawara na an mga bakong pagkapantay, inhustisya, asin mga problema na tinitios kan mga may danyos sa sentido. Mangyayari daw iyan?

[Kahon sa pahina 17]

Tabangan an Saindong Sadiri

1. Kaaraman. Pagmaigotan na diskobrehon sagkod sa makakaya nindo an manongod sa saindong deperensia asin kun paano mabobolong ini.

2. Kaimbodan. Magin bukas asin akoon an saindong deperensia.

3. Empatiya. Magkaigwa nin inisyatiba na ipamugtak an iba asin ipaliwanag kun paano sinda makatatabang nin lubos.

4. Gibohon. Tanganing mapangganahan an kamondoan, magin aktibo sa nagkapirang pisikal asin mental na gibohon.

5. Kapusoan. Daogon an mga pakamate nin pag-alangan paagi sa pagbugtak kan saindong kosog sa mga gibohon na magigibo nindo nin marhay.

[Kahon sa pahina 18]

Tabang na Puwedeng Itao nin Iba

1. Pagmaigotan na helingon an mga kamugtakan hale sa punto-de-vista nin mga tawo na may danyos sa sentido.

2. Iiba sinda sa saindong regular na mga gibohon. Dai sinda ipagbulag.

3. Tawan sinda nin mga bagay na magigibo na matabang sa sainda na mamatean an saindang halaga.

4. Maghinanyog kun nagmamawot sindang makipag-olay kun ano an saindang namamatean.

5. Kun maheling nindo an sarong espesyal na pangangaipo, gibohon an gabos nindong makakaya tanganing makatabang sa sarong may deperensia sa paggibo kaini.

[Ritrato sa pahina 19]

Si Janice (sa wala) kapuwa buta asin bongog, alagad saro siang panbilog na panahon na ministro

[Ritrato sa pahina 20]

An mga ataman na hayop nag-aalok nin nagkapirang sokol nin pakikiiba