Mga Badil—Sarong Dalan nin Kagadanan

“IGWA sinda kan imahinasyon,” sabi nin sarong prominenteng opisyal nin pulis, “na itututok ninda an badil sa sarong tawo asin nasa kontrol na ninda an situwasyon asin kun dai iyan mangyari, sinda nag-aalangan, kun paanong an dakol na pulis nag-aalangan nin kadikit na segundo, asin an ibinabayad ninda dian iyo an saindang buhay.” Uya man an komento nin sarong bantog na komisyonado sa seguridad kan publiko sa E.U.: “An dakol dai inaatubang an bagay na an pagkaigwa nin badil nangangahulogan nin pagigin andam na tioson an resulta nin pagkagadan sa sarong tawo. Kun ika dai mapaputok asin paputokan ka nin kriminal, mas peligroso na magkaigwa nin armas kisa mayo.”

Ultimo, uya an saro pa: “Minsan an kadikit na imahinasyon dapat na magsabi sato na an gabos na mamahalon na armas na ini magdadara sa mas dakol, bakong mas kadikit, na problema,” an isinurat nin sarong reporter na babae—miembro nin pamilya nin pulis asin sia mismo asintada. “An mga babae daw na nagbabakal nin ‘magagayon’ na badil napaatubang na sa itsura nin pinaputokan na hotok? Bakong magayon an resulta. Nakaheling na daw kamo nin tawo na pinaputokan an lalauogon?” O, an hapot nia, “kaya daw nindong patamaan an puso?”

Gurano nindo kalistong makukua an saindong natatagong badil kun kamo bigla na sanang dolokon nin sarong mangongolog? Helinga an sadiri niang eksperyensia: “Kan ako hipaan—nin sarong rungaw na adikto na may kapot na kutsilyo—nasa halonan ko na an tarom bago ko naheling o nadangog an tawo. Kun nagkua ako nin badil, siisay daw an makakaenot?” Dangan idinugang nia: “Dai ko man lamang iisipon na magkaigwa nin badil para sa personal na proteksion. Ini bakong huli sa moralidad; iyan huli sa pagkapraktikal.”

Ngonyan konsiderara an pirang makosogon na katunayan. Sa “pambihira sanang baradilan nin mga kagsadiri nin harong asin parahabon na nangyayari, posible nanggad na an parahabon an mapatunayan na eksperto sa pagkapot kan saiyang badil asin an kagsadiri kan harong iyo an mamugtak sa morge,” an bareta kan magasin na Time kan Pebrero 6, 1989. Ano man na pan-olang sa krimen an itinao nin badil, iyan natatahoban nin ibang kapahapahamak na bagay. Halimbawa, horophoropa an mga paghuhugot. Sa Estados Unidos sana, sa sarong 12-bulan na peryodo, labing 18,000 katawo an binadil an sadiri.

Dai madeterminaran kun pira kaini an mga bigla sanang akto na tibaad dai nagibo kun mayo nin badil sa bag o sulong-sulong. Minsan siring, segurado na an madaling pakakua kaiyan nakaolang sa pirang biktima na magkaigwa nin bastanteng oras na makapag-isip-isip nin toltol asin tibaad ikaligtas an saindang buhay. Idugang mo an bilang nin mga naghuhugot sa E.U. paagi sa badil sa mga nasa iba pang kabtang kan kinaban asin sierto na makakukubhan an total.

An magasin na Time kan Hulyo 17, 1989, nagbareta na kan enot na semana nin Mayo 1989, 464 katawo an binadil sa Estados Unidos sana. “Ngonyan na taon labing 30,000 pa an magigin arog ninda,” sabi kan Time. Ibinareta kan magasin na “mas dakol na Amerikano an nagagadan sa tama nin bala kada duwang taon kisa gabos na nagadan sa AIDS sagkod ngonyan. Siring man, an badil minakua nin mas dakol na Amerikanong buhay sa laog nin duwang taon kisa kinua kan bilog na Guerra sa Viet Nam.”

An mga magurang na may mga badil dapat na isaabaga an paninimbagan para sa saindang mga aki na ginagamit iyan sa pagkua sa sadiri nindang buhay o sa buhay nin iba. “An pagdakol nin mga paghuhugot nin mga hobenes kan 1988,” an surat nin sarong peryodiko, “sa sarong lado ikakokonektar sa mas madaling pakakua nin badil mantang mas dakol na kagharong an nagtatambak nin armas sa pagprotehir sa saindang harong, sabi nin pulis. . . . Kun kamo may armas sa harong, may posibilidad na iyan kuanon nin sarong aki pag-abot nin panahon.” “Kan sarong taon [1988], labing 3,000 na aki an binadil an ibang aki,” an bareta sa telebisyon sa E.U. kan Hunyo 1989.

Mga magurang, aram daw nindo kun haen an saindong mga badil? Aram iyan nin sarong magurang, pero aram man kan saiyang aking dies anyos. “Kinargahan nia an riple kan saiyang ama sa pangangayam,” an bareta kan Agosto 26, 1989 na New York Times, “asin ginadan an sarong daragita na naghambog na daog nia sia sa video games.” Aram daw nindo kun ano an laog kan babalonan kan saindong aki apuwera sa sandwich asin biskuwit kun ihinahatod sia nindo sa eskuwelahan? Maniniwala daw kamo na posibleng an laog kaiyan an saindong badil? Ano an iisipon kan mga magurang nin sarong singko anyos na nasa kindergarten kan paaramon sinda nin mga opisyales sa eskuwelahan na kinua ninda sa saindang aki an may kargang .25-kalibreng pistola sa sarong panong kapeteriya, mantang ginatos na estudyante an nagkakakan kan saindang sandwich, gatas, asin biskuwit?

Sa paghinanapos kan 1989, an sarong sais anyos na nasa primerong grado nadakop na ipinagpapasikat an sarong kargadong pistola. Kan bulan man sanang idto an sarong 12-anyos naarestar huli sa pagdara sa eskuwelahan nin kargadong pistola. Ini gabos sa iyo man sanang distrito kan eskuwelahan. Sa Florida, an sarong estudyante dai nagin mapalad na malikayan an kalamidad gikan sa sarong kargadong badil sa kamot nin sarong aki. Nabadil sia sa likod kan an 11-anyos na daragita aksidenteng napaputok an badil na dinara nia sa eskuwelahan tanganing ipaheling sa saiyang mga katood.

“An satong mga aking sais anyos minapuli asin haros gabos nakaaaram na may badil sa harong ninda,” sabi nin sarong prinsipal. “An dakol sa sainda nakaheling na sa resulta nin badil,” sabi nin sarong maestro sa sarong klase nin ikatolong grado. “Tibaad an ama, sarong amaon o tugang mayo na sa harong bilang resulta nin badil,” sabi nia. An iba nganing eskuwelahan nagkaipong magbugtak nin mga metal detector tanganing madiskobre an mga badil na dara nin mga akion pa, dai na baga sabihon an mas may edad nang mga estudyante! Bako daw na an mga magurang dapat na manimbag sa gibo kan saindang mga aki, nangorogna an mga magurang na naghohonang maninigo na magkaigwa nin badil sa saindang harong sa lugar na iyan makukua kan saindang mga aki?

Tibaad rangahon nin mga magurang an saindang sadiri na an saindang badil natatago sa lugar na dai iyan makukua kan saindang mga aki o nin iba. Alagad ta makamomondo, an gadan na mga aki nagpatunay na nasasala an saindang mga magurang. Siring man, horophoropa an lataw na bagay. “Bueno, dai mo puwedeng magibo pareho,” sabi nin sarong hepe de pulisiya. “Kun talagang iingatan mo an saimong badil tanganing an mga inosenteng tawo sa saindong harong, an saindong mga aki o bisita o iba pa, dai maano kaiyan, kun siring dai [mo] makukua an badil na iyan para sa emerhensia na dahelan kan pagbakal [mo] kaiyan.”

Kinakarkulo nin mga pulis na kun gamiton man an badil sa harong, “anom na beses na mas posibleng iyan paputokon sa sarong miembro kan pamilya o amigo kisa sa nanlaog,” an bareta kan magasin na Time. “An sarong agom na babae o ina naghohona na may nadangog siang parahabon asin an nababadil nia agom o aki na minatanga,” sabi nin sarong komisyonado sa seguridad kan publiko. ‘Kun siring, paano poprotehiran nin mga tawo an saindang harong?’ an hapot saiya. “Seguro an pinakamarahay na paagi na maprotehiran an saimong sadiri iyo an pagsapeligro kan saimong mga rogaring imbes na kan saimong buhay. An kadaklan na parahabon asin parasalakat yaon sa paghabon, bakong sa paggadan. An kadaklan na pagkagadan sa tama nin badil sa mga harong nakokomitir paagi sa badil kan kagsadiri kan harong. Minsan siring, an mga nag-iistar sa siudad maninigong maghingoa na dugangan an proteksion paagi sa pagporma nin mga grupong ‘bantay’ tumang sa krimen.” Asin, ultimo, dapat na ihapot nin mga may badil sa saindang sadiri kun andam sindang gumadan tanganing protehiran an laog nin sarong bag o pitaka o an pirang mahahalagang bagay sa harong.

Kun kamo madonong, dai nindo lalabanan an saro na nag-uumang gadanon kamo tanganing makua an saindong mga kayamanan. An saindong buhay mas mahalaga kisa kaini.