Paglilingkod Kaiba kan Pinakamaoswag na Organisasyon
ISINAYSAY NI ROBERT HATZFELD
Ngonyan kadakoldakol na tawo an binubuksan an telebisyon paagi sa remote control tanganing dalanon an de-kolor na mga baretang pambanggi, na dai nanggad iyan ibinibilang na sarong bagay na pambihira. Minsan siring, garo baga kasuodma sana na ako sarong inosenteng 12 anyos na aki na nagdadalan nin pelikula na darodakula sana sa ladawan nin tawo, asin ini nagtataram!
BAKO nanggad importanteng bareta, an tibaad isipon nindo. Alagad siertong garo baga siring sa milagro sa modernong aldaw para sa sako kun babalikan an 1915, kan mga enot na aldaw nin silensiong bakong de-kolor na pelikula. Luminataw sa tilon an kagalanggalang na barabason na lalaki asin nagsabi: “An Photo-Drama of Creation ipinaheheling kan I.B.S.A., an Internasyonal na Kasararoan nin mga Estudyante sa Biblia.” Sa suminunod na duwang oras, an estorya kan Biblia ihinayag sa atubangan niamo. An Makakasuratan na mensahe kaiyan klaro asin nakakarepresko. Alagad, an pelikula, na sinasarosaliotan nin de-kolor na mga slide, asin an kadungan na pagtaram an talagang nakakua kan sakong atension.
Dai ko iyan nasabotan kaidto, pero an sakong makosog na entusiasmo para sa pag-oswag na iyan sa teknolohiya kapinonan pasiring sa sarong pambilog na buhay na karera kaiba kan pinakamaoswag na organisasyon digdi sa daga.
Enot na mga Aldaw
Kan 1891 an sakong ama nag-abot hale sa Dillenburg, Alemania, sa komunidad nin mga Aleman sa Allegheny, Pennsylvania, E.U.A. Dai nahaloy namidbid nia an sarong daraga sa sarong pamilyang Aleman duman, asin nagpakasal sinda. Namundag ako kan Hulyo 7, 1903, asin pinadakula na nakakataram pareho nin Aleman asin Ingles. Bago pa pumoon an Guerra Mundial I kan 1914, ginadan kan epidemya nin tuberkulosis an mga magurang ko asin iwinalat akong ilo. An sakong lolo nagadan sa helang sa puso haros kan panahon man sanang idto.
An sakong tiyaon, si Minna Boemer, maboot na dinara ako sa saiyang pamilya. “Igwa ako nin limang aki,” sabi nia. “Tibaad marahay na magkaigwa nin saro pa.” Dawa ngani napupungaw ako sa sakong mga magurang, tinawan ako ni Tiya Minna nin marahay na harong.
An sakong tiyaon haloy nang miembro kan Kongregasyon nin mga Estudyante sa Biblia sa Allegheny (bilang pag-apod sa mga Saksi ni Jehova kan mga aldaw na idto). Bago kan 1909, si Tugang na C. T. Russell, an presidente kaidto kan Watch Tower Society, nag-aatender man sa kongregasyon na iyan. Iiniiba ako ni Tiya Minna sa mga pagtiripon. Minsan ngani an samong pamilya dai nakagibo nin sararong paghihingoa na mag-adal o maghulit kan panahon na idto, ano man an samong nadadangog sa mga pagtiripon, ihinihiras mi sa impormal na paagi sa mga tawo na midbid niamo.
Durante kan panahon na ini na an “Photo-Drama” pinano ako nin pagngalas. Mantang may hilig ako sa mga makina, an bagong mga paagi sa potograpiya asin magkadungan na tanog asin eksena nakaoogma sa sako, siring kan time-lapse na potograpiya. Makawiliwili an pag-obserbar sa pagbukad nin mga burak!
Kan 1916 namondo kami sa kagadanan ni Tugang na Russell. Mantang nag-iistar mismo kami sa Allegheny, nag-atender kami kan lubong nia sa Carnegie Hall. Ini an hall kun saen si Tugang na Russell nakidebate ki E. L. Eaton kan 1903. Nakadangog ako nin mga estorya manongod sa ministrong ini nin Episkopalianong Metodista na inaangat si C. T. Russell na makidebate sa laog nin anom na aldaw, na naglalaom na pawaran nin dangog an pagigin madonong ni Tugang na Russell sa Biblia. Imbes, may nagsabi, ‘binomba [ni Russell] nin tubig an impierno.’ Si Sara Kaelin, sarong bantog na kolporteur sa Pittsburgh, midbid nin personal an mga Russell. Sa lubong naheling nia si Maria Russell na nagbubugtak nin nagkapirang burak sa lungon na may surat na, “Sa Sakong Namomotan na Agom.” Minsan ngani buminulag sia saiya pirang taon na an nakalihis, minimidbid pa man giraray sia ni Maria bilang saiyang agom.
Mantang nag-aagi an mga taon, nagkaigwa ako nin dakol na oportunidad na makatipon nin teknikal na mga abilidad na kapakipakinabang sa sakong karera sa ngapit. An tiyoon na nag-aataman sa sako kontratista sa pagtogdok. Durante kan sakong mga bakasyon sa eskuwelahan, pinapatrabaho nia ako kaiba kan saiyang mga elektrisista, na kinokombertir an daan nang mga mansion sa paggamit nin ilaw na de-gas na magin de-koryente. Kan 1918 an mga estudyante sa samong eskuwelahan naggibo nin pan-apisyon na kasangkapan na radio-telegraph. Nagtitiripon kami barobanggi tanganing mag-adal asin gumibo nin mga eksperimento sa luwas manongod sa elektrisidad asin magnetismo. Kan 1926 an sarong katood asin ako nagdesisyon na ipadagos an pangarap poon na aki pa—na magtrabaho sa mga barko asin magbiyahe sa bilog na kinaban. Nagpalista kami sa eskuwelahan kan Korporasyon nin Radyo sa Amerika para sa mga makinista nin radio-telegraph.
Sarong Bagong Buhay sa Bethel
An eskuwelahan nin radyo na inatenderan niamo yaon sa Siudad nin Nueva York, kaya nagbiyahe ako paibong sa salog pasiring sa Brooklyn para sa mga pagtiripon kan mga Estudyante sa Biblia, na ginigibo sa arkiladong auditorium kan daan nang Templo nin Mason. Kan panahon na idto, igwa nin saro sanang kongregasyon para sa bilog na lugar kan dakulang siudad nin Nueva York. Kan maaraman kan mga tugang sa Bethel (an harong kan pamilya sa opisina prinsipal kan mga Estudyante sa Biblia) na nag-aadal ako para sa lisensia sa komersial na radyo, nagsabi sinda: “Taano ta maduman ka sa dagat? Igwa kami nin istasyon nin radyo digdi mismo asin nangangaipo nin sarong makinista.” Inagda ninda akong magduman sa opisina para sa sarong interbio. Mayo akong aram dapit sa Bethel apuwera na iyan an opisina prinsipal kan mga Estudyante sa Biblia.
Ininterbio ako kan mga tugang asin irinekomendar na tapuson ko an sakong pag-eskuwela, kumua nin lisensia, dangan dumuman sa Bethel. Pakagraduwar, imbes na maglunad sa barko pasiring sa dagat na nasa luwas kan teritoryo, iinandam ko an sakong nagkapirang gubing asin naglunad sa tren na nasa irarom nin daga pasiring sa Bethel. Dawa ngani nagdusay na ako ki Jehova asin nakikikabtang na sa paghuhulit sa laog nin dakol na taon, bako pa akong bautisado sagkod kan Disyembre 1926, duwang semana pakaabot sa Bethel. Bako iyan bihira kan panahon na idto.
May 150 miembro, surusuan sa Bethel kan mga aldaw na idto. Apat kaming lalaki sa kada kuwarto. Dai nahaloy namidbid ko an kadaklan sainda, mantang kami gabos nagkakakan, nagtatrabaho, asin nagtotorog sa sarong edipisyo, asin siyempre, kami gabos nag-aatender sa solamenteng kongregasyon sa Siudad nin Nueva York. An bagong Erokan na Bethel nahaman kan 1927 sa 124 Columbia Heights, asin nagpangyaring nakaistar kami na duwa sa sarong kuwarto.
Siring man kan 1927 binuksan an bagong pabrika sa 117 Adams Street. Nagtabang ako sa pagbalyo kan mga kasangkapan hale sa lumang pabrika sa 55 Concord Street. Bilang dagdag sa mga kasangkapan sa radyo, sa pabrika igwa nin mga elevator, imprentahan, kasangkapan sa paglaba, lutuan na de-gas—kun iyan de-koryente, tinatrabaho ko iyan.
Minsan siring, an Bethel labi pa sa sarong pabrika sana. Sa likod kan gabos na libro, gabos na tract, gabos na magasin, yaon an kadaklan na mapakumbaba, mahigos na mga lingkod. Bako nindang katuyohan na magin bantog sa kinaban. Imbes, gusto sana nindang magibo an gibohon kan Kagurangnan—asin kadakol kan gigibohon!
Pakikiasosyar ki Tugang na Rutherford
Nakinabang akong gayo sa pribilehiyo na makatrabaho si Joseph F. Rutherford, an ikaduwang presidente kan Sosyedad. Dakula siang tawo, na labing anom na piye an langkaw, bakong mataba, kundi makosog. Dakol sa mas hoben na tugang na lalaki sa Bethel an medyo natatakot sa saiya sagkod na mamidbid ninda sia. Sia parateng nag-aadal, nag-aandam nin nasusurat na materyal.
Si Tugang na Rutherford may marahay na kuwalidad na magpangisi. Igwa nin duwang maedad nang tugang na babae sa pamilyang Bethel na yaon na sa Bethel poon pa kan panahon ni Tugang na Russell. Sinda talagang pormal an lalauogon asin nagtutubod na bakong angay na ngumising makosog dawa kun may nakakangisi. Paminsanminsan kun nagkakarakan maestorya si Tugang na Rutherford na makakapangisi sa gabos, na ikinauuyam kan duwang tugang na ini. Minsan siring, parateng nangengenot man sia sa seryosong mga pag-orolay sa Biblia sa oras nin pagkakan.
Si Tugang na Rutherford matibay na kusinero asin naoogmang mag-andam nin pagkakan para sa mga katood. Sarong beses nagkarurunot kan mga kusinero sa Bethel an nagkapirang tolang kan pinipidaso an mga manok. Naghidale sia pasiring sa kusina asin ipinaheling sainda an tamang paagi sa pagpidaso nin manok. Habo nia nin runot na mga tolang nin manok sa saiyang kakanon!
Parate akong kaibanan ni Tugang na Rutherford sa impormal na mga kamugtakan, siring baga sa samong istasyon nin radyo, WBBR, o sa saiyang kuwartong adalan sa Staten Island. Sia mabooton na tawo asin naggigibo kan saiyang ihinuhulit. Dai sia naglalaom nin ano man sa iba na dai nia mismo magigibo. Bakong arog sa may paninimbagan na mga indibiduwal sa dakol na iba pang relihiyosong organisasyon, si Tugang na Rutherford igwa nin pinakahalangkaw na espirituwal asin moral na karakter. Malinaw nanggad na namuhay sia para sa Kahadean ni Jehova.
Depisil sa Pinansial na mga Panahon
Pirang taon pakaabot ko sa Bethel, an kinaban luminaog sa Dakulang Depresyon. Buminagsak an pinansial na mga ahensia, siring man an presyo nin mga produkto. Kakadikit kan trabaho, asin limitado an mga pondo. An Bethel nagpunsionar paagi sa ikinontribuwir na mga pondo, asin perming sinisierto ni Jehova na igwa nin igo tanganing mapangatamanan an trabaho. Nungka kaming nawaran nin kakanon, maski ngani tibaad bako talaga iyan an gusto nin kada saro. Namuhay kami sa tipid na paagi sagkod sa mapupuwede, asin an mga tugang na nasa luwas kan Bethel tinabangan kami mantang kaya ninda.
Kan 1932, si Tugang na Robert Martin, an maimbod na paraataman sa samong pabrika, nagadan. An beinte-siete anyos na si Nathan Knorr an ninombrahan sa saiyang puwesto. Sia kuwalipikadong marhay na soltero. Mayo akong nagigirumdoman na siisay man na nagkaigwa nin kadepisilan na akoon sia bilang paraataman sa pabrika. An iba pang maimbod na tugang, kabilang sainda si John Kurzen, George Kelly, Doug Galbraith, Ralph Leffler, asin Ed Becker—gabos sakong namomotan na katrabaho—odok na nagdusay kan saindang pagkaeksperto asin abilidad sa paglilingkod sa Kahadean.—Ikomparar an Exodo 35:34, 35.
Pagtrabaho sa Radyo
Sa pinakalubos, an samong organisasyon idinusay sa pagpalakop kan maogmang bareta sa ano man na paaging puwede. An bilog na kinaban nangangaipong makaaram dapit sa Kahadean, pero pipirang ribo sana kami. An teknolohiya sa radyo nagpopoon pa sana pakatapos kan Guerra Mundial I. Pero, an mapagmansay na mga tugang nakamate na an paaging ini nin komunikasyon an itinao ni Jehova kan panahon na idto. Kaya kan 1923 pinonan ninda an pagtogdok kan istasyon nin radyo na WBBR sa Staten Island, saro sa limang distrito sa Siudad nin Nueva York.
Kun beses ako sana an makinista sa samong istasyon. Nag-iistar ako duman sa Staten Island alagad nagbibiyahe nin tolong oras sa baroto asin tren na nasa irarom nin daga pasiring sa pabrika sa Brooklyn tanganing gumibo nin trabahong elektrikal o mekanikal. Tanganing magibo an samong istasyon nin radyo na biyong independiente, nagbugtak kami nin generator na de-krudo. Sa Staten Island igwa man kami nin sadiri ming mga bubon nin tubig asin sarong hardin na nagsusuplay nin kakanon para sa dikit na tawohan duman, siring man para sa pamilyang Bethel sa Brooklyn.
Sagkod na kan huri dakol pang tabang an uminabot, an mga paninimbagan sa trabaho sa radyo linimitaran na gayo an sakong mga pag-atender sa pagtiripon asin paglilingkod sa langtad. Mayo na lamang nin panahon para sa sosyal na mga aktibidad o pagbiyahe kun Sabado asin Domingo apuwera sa samong taonan na bakasyon. Sarong beses may naghapot sako: “Sa siring kaeksidong iskedyul, dai daw nindo napaghorophorop an paghale sa Bethel?” Sa sadiosan na paagi, dapat akong magsabing: “Dai.” Nagin sarong pribilehiyo asin kagayagayahan na mamuhay asin magtrabaho kaiba nin kadakol na dusay na tugang na lalaki asin babae. Asin perming may trabahong kaipuhan na magibo, nagkapirang bagong proyekto na dapat gibohon.
Nagpoprodusir asin nagbobrodkast kami nin nakakapahirong mga drama sa radyo. Mayo nin makukuang mga rekord nin espesyal na mga tanog, kinaipuhan ming gumibo nin samong sadiring mga paagi. Naggibo kami nin makina na makakareprodusir sa tanog nin sarong kalmadong huyop nin doros o makosog na bagyo. An tanog kan binaraak na mga bagol nin niyog na nagtatama sa sinuruon na mga tabla nagin tanog nin nagdadalagan na mga kabayo sa mga kalyeng gibo sa gapo. An kada drama sarong magayonon na proyekto. Asin an mga tawo naghihinanyog. Kan mga aldaw na idto na dikit an nakakalingling, dakol na tawo an nakatukaw asin nag-aatento.
Kan mga taon nin 1920 asin amay na mga taon nin 1930, nakagibo an Sosyedad nin kasaysayan sa radyo, na paorootrong tinatakodtakod paagi sa telepono an pinakadakol na bilang nin istasyon para sa saro sanang programa. Kaya an bareta kan Kahadean nakaabot sa minilyon sa bilog na kinaban.
An Ponograpo
Sa kabangaan kan mga taon nin 1930 asin amay na mga taon nin 1940, nagdisenyo asin naggibo kami nin mga makina sa transkripsion, ponograpo, asin iba pang kasangkapan sa tanog. Paagi sa espesyal na lathe, minaputol kami nin mga master record hale sa mga mirror-smooth disc na gibo sa beeswax. Dangan maingat na marhay niamong sinisiyasat an kada master record sa irarom nin mikroskopyo tanganing masierto na mayo iyan nin depekto. Kun igwa nin ano man na depekto, an sesyon sa pagrerekord kaipuhan na otrohon asin ginigibo an saro pang pagputol sa lathe. Dangan ipinapadara mi an beeswax master sa sarong kompaniya nin rekord, na nagpoprodusir kan ponograpo asin mga rekord sa transkripsion.
An sarong nakakaogmang pangyayari na nagigirumdoman kong marhay iyo an diskurso ni Tugang na Rutherford kan 1933 na may titulong “Epekto nin Banal na Taon sa Katoninongan Asin Prosperidad.” Idineklarar kan papa an taon na iyan na “banal na taon,” asin paagi sa pagbrodkast sa radyo asin ponograpo, ibinuyagyag mi iyan asin ipinaheling na mayong banal na maabot. Bilang resulta, nagkaigwa nin kapangyarihan si Hitler kan taon na iyan paagi sa pagsuportar kan Iglesya Katolika, kaya nawara an ano man na paglaom para sa katoninongan.
Sa Estados Unidos, an organisasyon na Mobimientong Katoliko binilog tanganing gibohon an gusto kan iglesya. Ibinugtak ninda an saindang sadiring mga tawo sa mga konseho editoryal kan darakulang diaryo, magasin, asin mga parapublikar nin libro. Nakisale sinda sa politika asin hinuma na boboykoton an arin man na istasyon na nagdadara kan samong mga diskurso sa Biblia. Dakol na Saksi an pinagsururogan kan mga grupo kan Mobimientong Katoliko, nangorogna sa kataed na New Jersey. Idto maribok na mga aldaw!
Magayagayang Trabaho sa Langtad
Kan kabangaan kan mga taon nin 1950, an nagdadakol na bilang kan parahayag kan Kahadean naaabot an dakol pang tawo sa mga pinto mismo kan saindang harong. Ini napatunayan na orog pang epektibo kisa sa radyo sa pagtabang sa mga indibiduwal na masabotan an katotoohan sa Biblia. Kaya kan 1957 dinesisyonan na ipabakal an WBBR asin gamiton an samong kayamanan sa naghihiwas na gibohon na pagmimisyonero sa ibang kadagaan.
Kan 1955, iinasignar ako sa Kongregasyon nin Bedford sa Brooklyn, kun saen regular akong nagkokondukta kan Pag-adal sa Torrengbantayan. Ipinadara man ako kan Sosyedad bilang nagbibiyaheng espiker sa norteng Nueva York, Pennsylvania, Connecticut, asin New Jersey. Kan iinasignar sa Kongregasyon nin Bedford, sinabi ko sa sakong sadiri, ‘Labi na akong 50 anyos. Mas marhay pang makikabtang na ako sa paglilingkod sa langtad ngonyan mismo sagkod sa makakaya ko. Sa huri tibaad magkaigwa ako nin rayuma asin dai na maogmang gayo dian.’
Pakatrabaho sa bilog na mga taon na idto sa teknikal na kabtang nin pagbrodkast sa banhi nin Kahadean paagi sa radyo, nanompongan kong tunay na kaogmahan na magtanom asin magbaribi kan katotoohan sa Biblia nin direkta sa mga indibiduwal. Talagang naogma akong magtrabaho kaiba kan kongregasyon. Manlaenlaen na tugang an nag-ampon sako, na pinapamate akong komportable. An iba sa saradit na kaakian na idto, na ngonyan darakula na, inaapod pa akong lolo. Sa laog nin 30 taon nagkaigwa kami nin maoogmang pag-iribanan sa ministeryo sa langtad, sagkod na an mga problema sa sakong mga tabay asin bitis pinangyari akong dai makalakaw sa mga hagyanan o makabiyahe sa tren na nasa irarom nin daga. Kan 1985, nagbalyo ako sa Kongregasyon nin Brooklyn Heights, na nagtitiripon mismo sa Bethel.
Mantang an organisasyon ni Jehova naoogma sa dakulang pag-oswag, personal akong nagkapribilehiyo na maheling an saiyang bendisyon sa ibang nasyon mantang nag-aatender sa darakulang kombension kan mga Saksi ni Jehova sa hararayong kadagaan. Minsan paano nakabiyahe ako sa bilog na kinaban! Poon kan mga taon nin 1950, an ibang taga-Bethel naheling an mga tanawon sa Londres, Paris, Roma, Nuremberg, asin Copenhagen. Nagbiyahe kami lunad sa dati pambombang mga eroplano, baroto, asin tren. Siyempre, magagayon an mga tanawon sa biyahe, pero an pinakanakaoogmang mga tanawon sa gabos iyo an mga kadaklan nin samong mainit, mapagpadagos na mga tugang. An huring mga dekada nagdara nin mga pagbiyahe sa Oriente, Solnopan na Europa sa giraray, asin sa pinakadai pa sana nahahaloy sa Sirangan na Europa. An magagayon na kombension sa Polandia, Alemania, asin Czechoslovakia nakaoogmang gayo. Kanigoan an itinalubo kan samong teokratikong pamilya poon kan enot na magin kabtang ako kaiyan!
Paggiya nin Dios
An garo baga arog sa halipot na mga lakad na ginibo kan organisasyon sa huri nagin darakulang lakad. Kan kami nagtatrabaho sa bagong mga proyekto, mga kasangkapan sana tanganing tabangan kami na gibohon an pagpatotoo, siisay an patienot na nakaheling sa dakulaon na pag-oswag? Uminabante kami na may pagtubod, na naghihimate sa paggiya ni Jehova.
An maoswag na organisasyon na ini dai natakot na gamiton an pinakabagong teknolohiya na makukua o na gumibo nin sadiri kaiyan sa pagtabang na maasikaso an pambilog na kinaban na langtad. Kaiba sa mga paagi na ginagamit sa pagpalakop kan pagbalangibog kan Kahadean iyo an paghuhulit sa harong-harong, an paggamit sa mga organisasyon nin istasyon nin radyo, pagpatotoo paagi sa ponograpo, asin an programa nin pagkondukta nin mga pag-adal sa Biblia sa harong kan mga tawo. An pag-establisar nin sadiri ming imprentahan kan enot na mga aldaw asin ngonyan an paggamit nin computerized phototypesetting asin offset printing sa dakol na lenguahe bakong sadit na naginibohan. An Paadalan sa Biblia kan Watchtower sa Gilead, an Teokratikong Paadalan sa Pagmiministro, asin an regular na mga kombension gabos nagkaigwa nin kabtang sa pagdara nin kamurawayan ki Jehova Dios asin sa saiyang Aki. Nagkapribilehiyo ako na personal na maobserbaran asin makapakikabtang sa gabos na ining pangyayari.
Malinaw sa sako na an organisasyon na ginigiyahan kan espiritu ni Jehova digdi sa daga nag-aako nin paggiya sa kun ano an dapat na gibohon asin kun paano. An saiyang bilog na unibersal na organisasyon, naheheling asin dai naheheling, nagtatarabangan.
Nungka akong nagbasol sa pagsuko kan sakong mga plano bilang soltero na magbiyahe sa kadagatan. Tara, an pinakanakaoogma, makahulogan na mga pangyayari sa kinaban nangyayari digdi mismo sa laog kan organisasyon ni Jehova! Kaya an sakong pagbiyahe sa dalan pasiring sa “pag-apod sa itaas” tinandaan nin kadakoldakol na kagayagayahan asin bendisyon patin mayong pagbasol.—Filipos 3:13, 14.
Permi kong sinasabihan an mga hobenes na girumdomon an 1914—an boot sabihon, an Salmo 19:14, na nagsasabing: “Logod an mga tataramon kan sakong ngoso asin an paghorophorop kan sakong puso magin nakaoogma sa saimo, O Jehova na sakong Gapo asin sakong Paratubos.” Boot niatong paogmahon si Jehova sa gabos na bagay asin mamibi arog ki David: “Paarama sa sako an saimong mga dalan, O Jehova; tokdoi ako kan saimong mga dana. Palakawa ako sa saimong katotoohan asin tokdoi ako, huli ta ika an sakuyang Dios nin kaligtasan. Sa saimo ako naglaom sa bilog na aldaw.” (Salmo 25:4, 5) Igwa nin kadakol na kahulogan sa mga tataramon na iyan. An paggirumdom kaiyan makakatabang sa sato na magdanay na nasa tamang dalan, paduman sa tamang direksion, kadungan kan maoswag na organisasyon ni Jehova.
[Ritrato sa pahina 23]
Si Tugang na Rutherford naoogmang mag-andam nin kakanon para sa mga katood
[Ritrato sa pahina 25]
Si Tugang na Hatzfeld sa mga kontrol kan istasyon nin radyo WBBR
[Ritrato sa pahina 26]
An dai pa sana nahahaloy na retrato ni Tugang na Hatzfeld