An Pagkatakot sa mga Gadan Lakop na Gayo
An aldaw haloy nang nagsolnop. Papuli kamo sa harong na medyo banggi na kisa sa gusto nindo. Mantang kamo naglalakaw parani sa lokal na sementeryo, an saindong puso nagpoon na magkutabkutab nin mas marikas. An katoninongan kan madiklom na banggi pinangyayari kamong madangog an pinakamaluyang ribok. Bigla na sanang nakadangog kamo sa harayo nin sarong matiling, nakakukubhan na tanog. Naghidale kamo sa paglakaw—an saindong pulso nagririkas man—mantang pasiring kamo sa proteksion nin harong.
NAKAEKSPERYENSIA na daw kamo nin makatatakot na pagmate kan kamo yaon sa o harani sa sarong sementeryo? Kun iyo, puwedeng naimpluwensiahan na kamo nin sarong relihiyosong ideya na lakop sa bilog na kinaban—na an espiritu kan mga gadan puwedeng makatabang o makakolog sa mga buhay.
Dakol na superstisyosong kaugalean an luminakop bilang resulta kan paniniwala na an mga gadan nangangaipo nin tabang kan mga buhay o na puwede nindang kologan an mga buhay kun dai mapatoninong. Sa nagkapirang nasyon sa Latin-Amerika, halimbawa, dakol an igwang kaugalean na pagtogdok nin sadit na erokan na may krus kun saen nagadan an saro huli sa aksidente. An mga tawo nagpapatente nin mga kandila asin nagbubugtak nin mga burak dian sa paghihingoa na ipaheling an interes sa o na tabangan an kalag o espiritu kan gadan na tawo. Sa nagkapirang kamugtakan, ipinapalakop an mga bareta manongod sa “milagrosong” mga simbag sa mga pamibi, tanganing an mga tawo magpoon na dumanan an lugar kan animita, an sadit na erokan kan kalag o espiritu kan gadan na indibiduwal. Dian minagibo sinda nin mandas, o mga panuga, na kun tatabangan sinda kan gadan na tawo na magibo an o mag-ako nin sarong bagay—tibaad nin milagrosong pagpaomay—ipaheheling ninda an saindang pagpasalamat sa sarong espesyal na paagi. Sa ibong na lado, puwedeng ibareta na an kalag nin sarong tawo nagpapaheling sa kadikloman nin banggi, na nananakot sa mga yaon duman. Lakop an kasabihan na an siring na mga kalag mga penando, na nan-iistorbo sa mga buhay huli sa nakaaging mga pangyayari.
Sa dakol na kadagaan an mga tawo naghihingoang gayo na patoninongon an “mga espiritu” kan mga gadan. Naggigibo nin magayon na mga kapiyestahan, nagdodolot nin mga atang, nagtataram nin mga panranga—gabos sa pagprobar na malikayan an padusa hale sa espiritu kan gadan na tawo. An pagranga sa espiritu, hinohonang magbubunga nin mga balos asin bendisyon para sa mga nabayaan.
“Dakol an naniniwala na mayong nangyayari sa ‘ordinaryo o natural na paagi,’” an sabi nin sarong bareta gikan sa Aprika. “Ano man na pangyayari—magin man iyan helang, kalamidad, pagkabakong mainaki, kadepisilan sa ekonomiya, sobrang pag-oran o pag-init, mga aksidente, dai nagkakasararong pamilya, kagadanan—hinohonang causa nin dai naheheling na mga espiritu na igwa nin lihis sa tawong kapangyarihan.” Nagsasabi an saro pang bareta: “Nagtutubod an mga tawo na an espiritu kan saindang mga apoon yaon sa sarong lugar sa langit asin padagos na nagbabantay sa saindang buhay pang mga paryentes digdi sa daga. An mga apoon pinaniniwalaan na igwa nin lihis sa naturalesang kapangyarihan, na puwede nindang gamiton sa pagbendisyon asin pagprotehir sa saindang mga paryentes digdi sa daga o sa pagpadusa sainda, na minadepende sa pagtaong onra o pagpapabaya kan mga paryentes sa mga gadan.”
Alagad an siring daw kaoyon kan Tataramon nin Dios? Ano an saindong opinyon?
[Ritrato sa pahina 4]
Sarong “Animita” sa Chile