Singkuentang Taon nin Nasudyang mga Paghihingoa
“KAMI NA MGA TAGA-NACIONES UNIDAS NAGDESISYON na iligtas an masurunod na kapag-arakian sa damat nin guerra, na sa panahon kan satong buhay duwang beses na nagdara nin dai masabing kamondoan sa katawohan, asin pakosogon an pagtubod sa pundamental na mga diretso nin tawo, sa dignidad asin halaga kan tawo, sa pantay-pantay na mga diretso nin mga lalaki asin babae saka nin darakula asin saradit na nasyon, . . . ”
AN Oktubre 24, 1995, iyo an ika-50 anibersaryo kan Naciones Unidas. An gabos na 185 miembrong Estado sa presente kometido sa orihinal na mga prinsipyo asin pasohan kan organisasyon na ipinahayag sa cartang iyan: papagdanayon an internasyonal na katoninongan asin katiwasayan; pogolan an mga akto nin pakipag-iwal na nagsasapeligro sa katoninongan kan kinaban; dagkahon an makikatood na relasyon sa tahaw nin mga nasyon; protehiran an pundamental na mga katalingkasan kan gabos na tawo na mayo nin diskriminasyon basado sa rasa, sekso, tataramon, o relihion; asin kamtan an internasyonal na kooperasyon sa pagresolber sa mga problema sa ekonomiya, sosyal, asin sa kultura.
Sa laog nin 50 taon an organisasyon nin Naciones Unidas naggibo nin mahalagang mga paghihingoa na magpangyari nin katoninongan asin katiwasayan sa kinaban. Sa paaging puedeng diskutiron, tibaad naolang kaiyan an sarong ikatolong guerra mundial, asin dai na naotro an lagduan na paglaglag sa buhay nin tawo paagi sa paggamit nin mga bomba nuklear. An Naciones Unidas nakatao nin kakanon asin medisina sa minilyon na aki. Iyan nakakontribwir sa pagpakarhay sa mga kamugtakan nin salud sa dakol na nasyon, na nagtatao, kabilang sa iba pang bagay, nin mas malinig na inomon na tubig asin bakuna tumang sa peligrosong mga helang. Minilyon na dulag an nag-ako nin humanitaryong tabang.
Bilang pagmidbid sa mga naginibo kaiyan, an organisasyon nin Naciones Unidas limang beses nang tinawan kan Pankatoninongan na Premyong Nobel. Pero, an mamondong katunayan nin buhay iyo na sagkod ngonyan dai pa kita nabubuhay sa sarong kinaban na mayo nin guerra.
Katoninongan Asin Katiwasayan—Mga Pasohan na Dai Naaabot
Pakalihis nin 50 taon nin mga paghihingoa, an katoninongan asin katiwasayan mga pasohan na sagkod ngonyan dai pa naaabot. Sa sarong nakaagi pa sanang diskurso sa Pankagabsan na Asamblea kan Naciones Unidas, an presidente kan Estados Unidos nagpahayag kan saiyang pagkadisganar paagi sa pagsabi na “an siglong ini na pano-pano nin paglaom asin oportunidad patin nahaman nagin man panahon nin grabeng kalaglagan asin kawaran nin paglaom.”
Sa paghinanapos kan 1994, an The New York Times nagkomento: “Haros 150 guerra o karambula an nangyayari na dian rinibong tawo an nagagadan—mas dakol na sibilyan kisa sa mga soldados sa kadaklan na pagbilang—asin ginatos na ribo an nagigin dulag.” An Department of Public Information kan Naciones Unidas nagreport na poon kan 1945 labing 20 milyones na tawo an nagadan bilang resulta nin armadong iriwal. An embahador kan E.U. sa Naciones Unidas, si Madeleine Albright, nagsabi na “an rehional na iriwal mas maringis ngonyan sa dakol na paagi.” An pagbalga sa mga diretso nin tawo asin diskriminasyon aroaldaw na nababareta. An dakol na nasyon garo baga nagpapabaya na sana sa iba imbes na mag-inaramigohan.
Si Sir David Hannay, an embahador kan Britania sa Naciones Unidas, nag-admitir na “an Naciones Unidas, sagkod kan mga taon nin 1980, haros nagin kasudyaanan na marahay an intension.” An sekretaryo-heneral kan Naciones Unidas, si Boutros Boutros-Ghali, nanambitan na igwa nin nag-oorog na pagkaindiperente asin kapagalan sa tahaw kan mga miembrong Estado pag-abot sa mga pagpapadanay nin katoninongan. Ikinonklusyon nia na para sa dakol na miembro, “an Naciones Unidas bakong numero unong ipinaoorog.”
An Impluwensia kan Media
Minsan garo makapangyarihan an Naciones Unidas, an mga paghihingoa kaiyan parateng naoolang nin politika asin media. Daing kapangyarihan an Naciones Unidas kun mayo iyan kan pagsuportar kan mga miembro kaiyan. Alagad kun mayo kan pag-aprobar kan publiko, an dakol na miembro kan NU dai masuportar sa Naciones Unidas. Halimbawa, sono sa The Wall Street Journal, an “risang marhay na mga pagkasudya sa Somalia asin Bosnia nakakombensir sa dakol na Amerikano na an organisasyon bako sanang waga, kundi an totoo peligroso.” An kaisipan na ini kan publiko nakakombensir man sa nagkapirang Amerikanong politiko na iproponer na inaan an pinansial na pagsuportar kan E.U. sa Naciones Unidas.
An mga organisasyon sa pagbareta dai nag-aalangan pag-abot sa makosog na pagkritika sa Naciones Unidas. An mga termino na arog nin “biyong kadaihan nin kakayahan,” “pagabat,” “maluya,” asin “paralisado” daing pag-alangan na ginagamit kun ilinaladawan an manlaenlaen na kabtang nin mga pagpunsionar kan NU. An The Washington Post National Weekly Edition dai pa sana nahaloy na nagsabi na “an Naciones Unidas nagdadanay na sarong maluway maghirong burokrasiya na nasasakitan na makibagay sa totoong kinaban.”
An saro pang diaryo kinotar si Sekretaryo-Heneral Boutros Boutros-Ghali na nagpapahayag kan saiyang pagkadisganar sa lagduan na mga paggadan sa Rwanda. Sia nagsabi: “Iyan pagkasudya bako sanang kan Naciones Unidas; iyan pagkasudya kan internasyonal na komunidad. Asin kita gabos may paninimbagan sa pagkasudyang ini.” An sarong popular na espesyal na programa nin bareta sa telebisyon kan 1993 nagsabi na an Naciones Unidas “nasudyang pogolan an pinakadakulang peligro sa katoninongan—an paglakop nin mga armas nuklear.” An programa sa TV nagtaram dapit sa sarong Naciones Unidas na “sa laog nin dakol na dekada puro sana taram.”
An lakop na saboot na ini nin pagkadisganar nakapahahadit na marhay sa isip kan mga opisyal kan Naciones Unidas asin nakadadagdag sa saindang pagkasudya. Pero, sa ibong kan mga pagkasudya, sa ika-50 anibersaryo kan Naciones Unidas, dakol an garo nagkaigwa liwat nin marahay na paglaom asin naglalaom sinda sa sarong bagong pagpoon. Minsan ngani minimidbid an mga pagkukulang kan Naciones Unidas, ipinahayag ni Embahador Albright an mga saboot nin dakol kan sia magsabi: “Kaipuhan na dai na niato pagparaorolayan an manongod sa satong inagihan, asin kaipuhan niatong pag-orolayan an manongod sa satong dudumanan.”
Iyo, saen paduman an kinaban? Magkakaigwa pa daw nin sarong kinaban na mayo nin guerra? Kun iyo, ano an magigin kabtang dian kan Naciones Unidas? Saro pa, kun kamo matatakton sa Dios, maninigo nindong ihapot, ‘Ano an magigin kabtang dian nin Dios?’
[Kahon sa pahina 4]
NASUDYANG MGA PAGHIHINGOA
Dai puedeng magkaigwa nin katoninongan asin katiwasayan sagkod na igwa nin guerra, kadukhaan, krimen, asin karatan. Dai pa sana nahahaloy ilinuwas kan Naciones Unidas an minasunod na mga estadistika.
Mga Guerra: “Sa 82 na armadong iriwal sa pag-oltanan nin 1989 asin 1992, 79 an panlaog, na an dakol etniko; an 90 porsiento kan mga nagadan sibilyan.”—United Nations Department of Public Information (UNDPI)
Mga Armas: “Kinakarkulo kan ICRC [International Committee of the Red Cross] na an labing 95 pabrika sa 48 nasyon nagpoprodusir kada taon nin poon sa 5 sagkod 10 milyon na minang ginagamit tumang sa mga militar.”—United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)
“Sa Aprika, mga 30 milyones na mina an wararak sa labing 18 nasyon.”—UNHCR
Kadukhaan: “Sa bilog na kinaban, saro sa kada limang tawo—labing sarong bilyon gabos—an nasa kadukhaan, asin may kinakarkulong 13 milyones sagkod sa 18 milyones na nagagadan taon-taon huli sa mga causa na konektado sa kadukhaan.”—UNDPI
Krimen: “An ibinaretang krimen nag-orog sa pambilog na kinaban na promedyong 5 porsiento kada taon poon kan mga taon nin 1980; sa EUA sana, 35 milyones na krimen an nagigibo taon-taon.”—UNDPI
Karatan: “Nagigin ordinaryo na sana an karatan sa gobyerno. Sa ibang nasyon an pinansial na mga pandadaya kinakarkulong nagkakakantidad nin katimbang sa 10 porsiento kan taonan na pankagabsan na produkto kan nasyon.”—UNDPI