Pagdakol nin Maraot na Bareta

NARIPARO na daw nindo na an pangenot na mga bareta na nagpapahayag nin maraot na bareta nakapupukaw sa interes nin mas dakol na parabasa kisa duman sa mga nagpapaabot nin maogmang bareta? Baga man iyan sarong pangenot na bareta sa peryodiko manongod sa sarong natural na kalamidad o nakaeenganyar na tsismis na lataw na marhay sa tutob nin sarong kaakit-akit na magasin, garo baga an maraot na bareta mas mabenta kisa sa maogmang bareta.

Ngonyan mayo nin kakulangan nin maraot na bareta. Alagad an saro kun minsan nag-iisip-isip kun baga an maraot na bareta an itinokdo sa mga reporter asin peryodista na hanapon asin siyasaton​—na ipinagigilid an ano man na maogmang bareta.

Bastante sa Bilog na Kasaysayan

Tunay nanggad, an maraot na bareta bastante sa bilog na nag-aging mga siglo, na nakalalabi sa ano man na maogmang bareta. Sa mga rekord kan kasaysayan, mas dakol an sa lado nin pagtios, pagkadisganar, asin pagkadesesperar nin tawo, na nagin nang kamugtakan sa buhay kan katawohan.

Helingon niato an nagkapira sanang halimbawa. An librong Chronicle of the World, na isinurat ni Jacques Legrand, nagtatao nin sarong koleksion nin mga estorya, na an kada saro isinurat para sa partikular na petsa na pinangyarihan alagad garo baga isinasaysay iyan nin sarong modernong peryodista na nagrereport kan pangyayari. Hale sa siniyasat na marhay na mga report na ini, nagkakaigwa kita nin pankagabsan na punto-de-vista sa lakop na maraot na bareta na nadangog nin tawo sa bilog na maribok niang pagkabuhay digdi sa planetang Daga.

Enot, konsiderara an suanoy na report na ini hale sa Grecia kan 429 B.C.E. Nagrereport iyan kan ralaban kaidto sa pag-oltanan nin Atenas asin Sparta: “An siudad-estado nin Potidea napiritan na sumuko sa nakasalikop na mga Ateniano pakatapos na gutomon nin grabe kaya kinakakan na kan mga tawo an laman kan saindang mga gadan.” Maraot na bareta nanggad!

Sa pagbalyo sa enot na siglo bago kan satong Komon na Kapanahonan, makanonompong kita nin sarong malinaw na gayong report manongod sa pagkagadan ni Julio Cesar, na an petsa asin lugar Roma, Marso 15, 44 B.C. “Si Julio Cesar inasesinar. Sia ginadan sa saksak nin sarong grupo nin magkakasapakat, na an nagkapira sa sainda dayupot niang katood, mantang sia minatukaw sa Senado ngonyan na aldaw, petsa kinse nin Marso.”

Durante kan mga siglong suminunod, an maraot na bareta padagos na naglakop. An sarong nakasusustong halimbawa iyo an baretang ini hale sa Mejico kan 1487: “Sa pinakanakakukubhan na pag-atang na naheling kasuarin pa man sa kabisera kan mga Aztec, an Tenochtitlan, 20,000 katawo an nawaran nin puso para ki Huitzilopochtli, an dios nin ralaban.”

Bako sana na an karingisan nin tawo nagpaluwas nin maraot na bareta kundi an saiyang kadaihan nin pagmamaan nakadagdag sa halabang listahan. An dakulang kasolo sa Londres garo baga saro sa siring na kalamidad. An report hale sa Londres, Inglaterra, na may petsang Setyembre 5, 1666, nagsasabi: “Sa katapustapusi, pakalihis nin apat na aldaw asin banggi, an kasolo sa Londres nasigbo kan duke kan York, na nagsugo nin mga grupo nin marinero na may kabatidan sa pulbura tanganing paputokon an mga edipisyong aagihan kan kalayo. Mga 160 ektarya an natumtom na may 87 simbahan asin labing 13,000 na harong an naraot. Milagroso, siyam sana an nagadan.”

Kaipuhan niatong idugang sa mga halimbawang ini nin maraot na bareta an mga epidemya na nandamat sa dakol na kontinente​—halimbawa, an epidemya nin kolera sa pagpopoon kan mga taon nin 1830. An inimprentang titulo na nagrereport kaini nagsasabi: “An kinatatakotan na kolera nagpapadagos sa Europa.” An realistikong report na suminunod ilinaladawan an maraot na bareta sa pinakamakatatakot na paagi: “An kolera, na dai midbid sa Europa sagkod kan 1817, naglalakop pasiring sa solnopan hale sa Asia. An Rusong mga siudad na siring sa Moscow asin St. Petersburg nagadanan na nin dakol​—an mayoriya kan mga biktima hale sa mga dukha na nasa siudad.”

Pagdakol sa Dai Pa Sana Nahahaloy na mga Taon

Kaya mantang totoo na an maraot na bareta nagin nang sarong katunayan sa bilog na nakarekord na kasaysayan, an dai pa sana nahahaloy na mga dekada kan ika-20 siglong ini nagtatao nin ebidensia na nagdadakol an maraot na bareta, an totoo iyan marikas na nagdadakol.

Daing duwa-duwa, an bareta dapit sa guerra iyo na an pinakagrabeng klase nin maraot na bareta na nadangog sa presente niatong siglo. An duwang pinakadakulang guerra sa kasaysayan​—na angay na inapod na Guerra Mundial I asin Guerra Mundial II—​seguradong nakapaluwas nin maraot na bareta na irineport sa makatatakot na sokol. Alagad sa totoo iyan saro sanang sadit na kabtang kan maraot na bareta na ikinapaluwas kan mamondong siglo na ini.

Helinga an nagkapira sanang pangenot na bareta na napili sana:

Setyembre 1, 1923: An sarong linog nangaba sa Tokyo​—300,000 an gadan; Setyembre 20, 1931: Krisis​—An Britania dinedebalwar an libra; Hunyo 25, 1950: An Korea del Norte nagmamartsa pasiring sa Sur; Oktubre 26, 1956: An mga Hungario nagrerebelde tumang sa pamamahalang Sobyet; Nobyembre 22, 1963: Si John Kennedy binadil asin nagadan sa Dallas; Agosto 21, 1968: An mga tangke kan Rusya nag-aabante tanganing paontokon an rebelyon sa Prague; Setyembre 12, 1970: An na-hijack na mga eroplano pinaputok sa disyerto; Disyembre 25, 1974: An Buwawing Tracy nangaba sa Darwin​—66 an nagadan; Abril 17, 1975: An Cambodia nadaog kan mga hukbong Komunista; Nobyembre 18, 1978: Lagduan na paghugot sa Guyana; Oktubre 31, 1984: Si Mrs. Gandhi binadil asin nagadan; Enero 28, 1986: An sakayan na ida y buelta sa espasyo puminutok mantang palayog; Abril 26, 1986: An reaktor na Sobyet nasosolo; Oktubre 19, 1987: Buminagsak an stock market; Marso 25, 1989: An Alaska naapektaran na marhay nin naulang krudo; Hunyo 4, 1989: Ginaradan kan mga soldados an mga nagpoprotesta sa Plasa nin Tiananmen.

Iyo, ipinaheheling kan kasaysayan na an maraot na bareta bastante na kaidto pa, mantang an maogmang bareta kakadikit kun ikokomparar. Mantang an maraot na bareta nagdakol sa dai pa sana nahahaloy na mga dekada, an maogmang bareta nagdidikit mantang minaagi an kada taon.

Taano ta ini an maninigong mangyari? Permi na sana daw na magigin siring?

An sunod na artikulo magpapaliwanag kan duwang hapot na ini.

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 3]

WHO/League of Red Cross