An Ley kan Cristo
“Ako . . . sakop kan ley ki Cristo.”—1 CORINTO 9:21.
1, 2. (a) Paano kutana nalikayan an dakol na sala nin katawohan? (b) Ano an dai nanodan na leksion kan Kakristianohan sa kasaysayan nin Judaismo?
“NUNGKA na nakanood nin ano man sa kasaysayan an mga banwaan asin gobyerno, o guminawe oyon sa mga prinsipyong nahaman sa isip gikan dian.” Iyan an sabi nin sarong pilosopong Aleman kan ika-19 siglo. Tunay nanggad, an dalagan kan kasaysayan nin tawo ilinadawan bilang “sunod-sunod na karungawan,” serye nin maraoton na mga grabeng katontohan asin krisis, na an dakol nalikayan kutana kun an katawohan nagin sanang andam na makanood sa nakaaging mga sala.
2 An kaparehong pagsayuma na makanood sa nakaaging mga sala lataw na marhay sa paliwanag na ini sa ley nin Dios. An Ley ni Moises sinalidahan ni Jehova Dios nin mas marahay pa—an ley kan Cristo. Pero, an mga namomoon sa Kakristianohan, na naghihingakong nagtotokdo asin namumuhay sono sa ley na ini, dai nakanood nin leksion sa grabeng karungawan kan mga Fariseo. Kaya an ley kan Cristo biniribid kan Kakristianohan asin ginamit sa ikararaot arog kan ginibo kan Judaismo sa Ley ni Moises. Paano iyan nangyari? Enot, pag-olayan niato an mismong ley na ini—kun ano iyan, kun siisay an pinamamahalaan kaiyan saka kun paano, asin kun ano an ikinalaen kaiyan sa Ley ni Moises. Dangan sisiyasaton niato kun paano iyan ginamit sa ikararaot kan Kakristianohan. Sa siring makanood logod kita nin leksion sa kasaysayan asin makinabang dian!
An Bagong Tipan
3. Ano an ipinanuga ni Jehova mapadapit sa sarong bagong tipan?
3 Siisay baga apuera ki Jehova Dios an mapaooswag pa an sarong sangkap na Ley? An tipan kan Ley ni Moises sangkap. (Salmo 19:7) Apisar kaiyan, si Jehova nanuga: “Uya! May maabot na mga aldaw, . . . asin magibo ako nin bagong tipan sa harong ni Israel asin sa harong ni Juda; bakong arog kan tipan na ginibo ko sa saindang mga apoon.” An Sampulong Togon—an pinakasentro kan Ley ni Moises—isinurat sa mga tabla nin gapo. Alagad manongod sa bagong tipan, si Jehova nagsabi: “Ibubugtak ko an sakong ley sa sainda, asin sa saindang puso iyan isusurat ko.”—Jeremias 31:31-34.
4. (a) Arin na Israel an kalabot sa bagong tipan? (b) Sairisay pa apuera sa espirituwal na mga Israelita an sakop kan ley kan Cristo?
4 Siisay an ilalaog sa bagong tipan na ini? Tunay na bakong an literal na “harong ni Israel,” na nagsikwal sa Parapangoltanan kan tipan na ini. (Hebreo 9:15) Dai, an bagong “Israel” na ini iyo an “Israel nin Dios,” sarong nasyon nin espirituwal na mga Israelita. (Galacia 6:16; Roma 2:28, 29) An sadit, linahidan nin espiritung grupong ini nin mga Kristiano sa huri may makakaibang “sarong dakulang kadaklan” hale sa gabos na nasyon na maghihingoa man na sumamba ki Jehova. (Kapahayagan 7:9, 10; Zacarias 8:23) Minsan ngani mayong kabtang sa bagong tipan, an mga ini man masasakop nin ley. (Ikomparar an Levitico 24:22; Bilang 15:15.) Bilang “sarong aripompon” na sakop nin “sarong pastor,” an gabos magigin “sakop kan ley ki Cristo,” arog kan isinurat ni apostol Pablo. (Juan 10:16; 1 Corinto 9:21) Inapod ni Pablo an bagong tipan na ini na “orog karahay na tipan.” Taano? Primero, iyan basado sa naotob na mga panuga imbes na sa mga anino nin mga bagay na madatong.—Hebreo 8:6; 9:11-14.
5. Ano an katuyohan kan bagong tipan, asin taano ta magigin mapanggana iyan?
5 Ano an katuyohan kan tipan na ini? Iyan para sa pagpaluwas nin sarong nasyon nin mga hade asin saserdote na mabendisyon sa bilog na katawohan. (Exodo 19:6; 1 Pedro 2:9; Kapahayagan 5:10) An tipan kan Ley ni Moises nungka na nakapaluwas kan nasyon na ini sa pinakalubos na sentido, huli ta an Israel sa kabilogan nagrebelde asin nawaran kan saindang oportunidad. (Ikomparar an Roma 11:17-21.) Minsan siring, an bagong tipan seguradong magigin mapanggana, huli ta iyan konektado sa napapalaen na marhay na klase nin ley. Napapalaen sa anong mga paagi?
An Ley na Para sa Katalingkasan
6, 7. Paano an ley kan Cristo nag-oopresir nin orog na katalingkasan kisa sa iinopresir kan Ley ni Moises?
6 An ley kan Cristo paorootrong iinaasosyar sa katalingkasan. (Juan 8:31, 32) Iyan inaapod na “ley nin sarong talingkas na banwaan” asin “sangkap na ley para sa katalingkasan.” (Santiago 1:25; 2:12) Siempre, an gabos na katalingkasan sa tahaw nin mga tawo limitado. Pero, an ley na ini nag-oopresir nin mas dakula nanggad na katalingkasan kisa sa sinusundan kaiyan, an Ley ni Moises. Taano man?
7 Bilang sarong halimbawa, mayo nin siisay man na namumundag na sakop kan ley kan Cristo. An mga bagay na arog kan rasa asin lugar na namundagan daing koneksion. An tunay na mga Kristiano boluntad na pinipili sa saindang puso na akoon an sakal nin pagkuyog sa ley na ini. Sa paggibo kaiyan, nadidiskobre ninda na iyan maboot na sakal, magian na pasan. (Mateo 11:28-30) Kun iisipon, an Ley ni Moises ginibo man na magtokdo sa tawo na sia makasalan asin nagkakaipong marhay nin sarong pantubos na atang na mabalukat sa saiya. (Galacia 3:19) An ley kan Cristo nagtotokdo na an Mesiyas duminatong na, binayadan kan saiyang buhay an pantubos, asin binukasan an dalan na kita makatalingkas sa teribleng pagpasakit nin kasalan asin kagadanan! (Roma 5:20, 21) Tanganing makinabang, kaipuhan kitang ‘gumibo nin pagtubod’ sa atang na iyan.—Juan 3:16.
8. Ano an kabale sa ley kan Cristo, alagad taano an pamumuhay sono dian ta dai naghahagad nin pagtuom sa ginatos na legal na reglamento?
8 Kalabot sa ‘paggibo nin pagtubod’ an pamumuhay sono sa ley kan Cristo. Kabale dian an pagkuyog sa gabos na pagboot ni Cristo. Nangangahulogan daw ini nin pagtuom sa ginatos na ley asin reglamento? Dai. Mantang si Moises, an parapangoltanan kan daan na tipan, isinurat an Ley ni Moises, si Jesus, an Parapangoltanan kan bagong tipan, nungka na nagsurat minsan sarong ley. Imbes, sia namuhay sono sa ley na ini. Paagi sa saiyang sangkap na dalan nin buhay, sia nagtao nin modelo na susundan nin gabos. (1 Pedro 2:21) Tibaad iyan an dahelan na an pagsamba kan enot na mga Kristiano inapod na “An Dalan.” (Gibo 9:2; 19:9, 23; 22:4; 24:22) Para sa sainda, an ley kan Cristo ipinaghalimbawa kan buhay kan Cristo. An pag-arog ki Jesus pagkuyog sa ley na ini. An saindang makosogon na pagkamoot sa saiya nangahulogan na an ley na ini talagang nasusurat sa saindang puso, arog kan ihinula. (Jeremias 31:33; 1 Pedro 4:8) Asin an saro na makinuyog huli sa pagkamoot nungka na nakamamateng pinasasakitan—saro pang dahelan na an ley kan Cristo maaapod na “ley nin sarong talingkas na banwaan.”
9. Ano an pinakaubod kan ley kan Cristo, asin sa anong paagi na may kalabot na bagong pagboot an ley na ini?
9 Kun an pagkamoot importante sa Ley ni Moises, iyan an mismong pinakaubod kan Kristianong ley. Sa siring kabale sa ley kan Cristo an sarong bagong pagboot—an mga Kristiano dapat na magkaigwa nin mapagsakripisyo sa sadiri na pagkaminorootmootan. Sinda maninigong mamoot arog ni Jesus; boluntad niang itinao an saiyang buhay para sa saiyang mga katood. (Juan 13:34, 35; 15:13) Kaya masasabi na an ley kan Cristo mas halangkaw pa nganing kapahayagan nin teokrasya kisa sa Ley ni Moises. Arog kan sinabi kaidto kan babasahon na ini: “An teokrasya pamamahala nin Dios; an Dios pagkamoot; kun siring an teokrasya pamamahala paagi sa pagkamoot.”
Si Jesus Asin an mga Fariseo
10. Paano an pagtotokdo ni Jesus laen na marhay sa kan sa mga Fariseo?
10 Kun siring, dai nakasosorpresa na nakalaban ni Jesus an Judiong mga namomoon sa relihion kan saiyang kaaldawan. An “sangkap na ley para sa katalingkasan” dai man lamang naisip kan mga eskriba asin Fariseo. Pinagmaigotan nindang direhiran an mga tawo paagi sa mga regulasyon na gibo nin tawo. An saindang pagtotokdo nagin mapan-api, nagkokondenar, negatibo. Kabaliktaran, an pagtotokdo ni Jesus nakapakokosog na marhay asin positibo! Sia praktikal asin tinawan nin atension an tunay na mga pangangaipo asin kahaditan kan banwaan. Sia nagtokdo nin simple asin may tunay na pagmate, na naggagamit nin mga ilustrasyon hale sa pan-aroaldaw na buhay asin ginagamit an autoridad kan Tataramon nin Dios. Sa siring, “an mga kadaklan napangalas nin makuri sa saiyang paagi nin pagtotokdo.” (Mateo 7:28) Iyo, an pagtotokdo ni Jesus nakaantos sa saindang puso!
11. Paano ipinaheling ni Jesus na an Ley ni Moises maninigo kutanang iinaplikar na may pagkarasonable asin pagkaherak?
11 Imbes na dagdagan pa nin mga regulasyon an Ley ni Moises, ipinaheling ni Jesus kun paano kutana iinaplikar kan mga Judio an Ley na idto—may pagkarasonable asin pagkaherak. Halimbawa, girumdoma an okasyon na sia dinolok nin sarong babae na pinag-aawasan nin dugo. Sono sa Ley ni Moises, an siisay man na maduotan nia magigin maramog, kaya tunay na sia dai maninigong makisalak sa kadaklan! (Levitico 15:25-27) Alagad ta desesperado na siang maomayan kaya nakisuksukan sia sa kadaklan asin dinutaan an panluwas na gubing ni Jesus. Tolos na napondo an pagdugo. Inanggotan daw sia ni Jesus huli sa paglapas sa Ley? Dai; imbes, nasabotan ni Jesus an saiyang desesperadong kamugtakan asin ipinaheling an kadarudakulaing prinsipyo kan Ley—an pagkamoot. May pagdodoon na sinabi ni Jesus sa saiya: “Aking babae, pinaomayan ka kan saimong pagtubod. Lakaw sa katoninongan, asin magin marahay an salud gikan sa masakiton mong helang.”—Marcos 5:25-34.
Sobra daw na Magpasunod an Ley kan Cristo?
12. (a) Taano ta dai niato maninigong ipamugtak na si Cristo sobrang magpasunod? (b) Ano an nagpapaheling na an paggibo nin dakol na ley nagbubunga nin paggibo nin dakol na malulusotan?
12 Kun siring, maninigo daw niatong isipon na huli ta an ley kan Cristo “para sa katalingkasan,” iyan sobrang magpasunod, mantang an mga Fariseo, paagi sa gabos nindang berbal na tradisyon, kisuerra napagdanay an paggawe nin mga tawo sa laog nin estriktong mga sagkodan? Dai. An legal na mga sistema ngonyan nag-iilustrar na sa parate mientras na mas dakol an ley, mas dakol man na malulusotan an nakukua dian nin mga tawo.a Kan kaaldawan ni Jesus an kadakolan kan mga ipinasusunod kan mga Fariseo nakadagka sa paghanap nin mga malulusotan, sa mekanikal na pag-otob sa mga gibo na mayo nin pagkamoot, asin sa pagkultibar nin panluwas na pagpakangmatanos sa sadiri tanganing itago an karatan sa laog.—Mateo 23:23, 24.
13. Taano an ley kan Cristo ta nagreresulta sa mas halangkaw na pamantayan nin paggawe kisa sa ano man na nasusurat na kodigo nin mga ley?
13 Kabaliktaran, an ley kan Cristo dai nagpapatalubo nin siring na mga aktitud. Sa katunayan, an pagkuyog sa ley na basado sa pagkamoot ki Jehova asin kinukuyog paagi sa pag-arog sa mapagsakripisyo sa sadiring pagkamoot ni Cristo sa iba nagbubunga nin mas halangkaw nanggad na pamantayan nin paggawe kisa sa pagsunod sa pormal na kodigo legal. An pagkamoot dai naghahanap nin mga malulusotan; inoolang kita kaiyan sa paggibo nin mga bagay na nakadadanyar na tibaad dai malinaw na ipinagbabawal nin sarong kodigo nin ley. (Helingon an Mateo 5:27, 28.) Sa siring, an ley kan Cristo mapahiro sa sato na gumibo nin mga bagay para sa iba—magpaheling nin pagkabuka kan palad, pagkamapagpasakat, asin pagkamoot—sa mga paagi na dai ikapagigibo sa sato nin pormal na ley.—Gibo 20:35; 2 Corinto 9:7; Hebreo 13:16.
14. Ano an nagin epekto kan pamumuhay sono sa ley kan Cristo sa Kristianong kongregasyon kan enot na siglo?
14 Sagkod na an mga miembro kaiyan namumuhay sono sa ley kan Cristo, an enot na Kristianong kongregasyon nagkamit nin mainit, mamomoton na kamugtakan, na sa limitadong sokol talingkas sa dai mababago, parahusgar, asin mapagsaginsagin na mga aktitud na lakop na marhay sa mga sinagoga kaidto. An mga miembro kan bagong mga kongregasyon na ini seguradong nakamate na sinda namumuhay sono sa “ley nin sarong talingkas na banwaan”!
15. Ano an nagkapira sa enot na mga paghihingoa ni Satanas na raoton an Kristianong kongregasyon?
15 Minsan siring, gustong-gusto ni Satanas na raoton an Kristianong kongregasyon hale sa mismong laog, kun paanong rinaot nia an nasyon nin Israel. Si apostol Pablo nagpatanid manongod sa mga tawong arog-lobo na “mataram nin biribid na mga bagay” asin pasasakitan an aripompon nin Dios. (Gibo 20:29, 30) Sia kinaipuhan na makidiskutiran sa mga Judaisador, na naghingoang iribay an limitadong katalingkasan kan ley kan Cristo sa pagkaoripon sa Ley ni Moises, na inotob na dian ki Cristo. (Mateo 5:17; Gibo 15:1; Roma 10:4) Pagkagadan kan ultimo sa mga apostol, mayo na nin pan-olang tumang sa apostasiya. Kaya luminakop an karatan.—2 Tesalonica 2:6, 7.
Dinigtaan kan Kakristianohan an Ley kan Cristo
16, 17. (a) Ano an nagin mga kapahayagan nin karatan sa Kakristianohan? (b) Paano an mga ley kan Iglesya Katolika nagpalakop nin biribid na pagmansay sa seksuwal na pagdodorog?
16 Kapareho nin Judaismo, an karatan bako sanang sa sarong paagi nahayag sa Kakristianohan. Sia nabiktima man nin falsong mga doktrina asin malaswang moral. Asin an mga paghihingoa nia na protehiran an saiyang aripompon tumang sa mga impluwensia sa luwas parate na sa kahaloyan nakaraot sa ano man na natatada pa sa dalisay na pagsamba. Marikas na nagdakol an dai mababago asin bakong Makakasuratan na mga ley.
17 An Iglesya Katolika nagin pangenot sa paggibo nin kadakoldakol na ley kan iglesya. An mga ley na ini partikularmenteng biniribid sa mga bagay dapit sa sekso. Sono sa librong Sexuality and Catholicism, inako kan iglesya an Griegong pilosopiya nin Estoicismo, na suspetsoso sa gabos na klase nin kasiraman. Itinokdo kan iglesya na an gabos na kasiraman sa seksuwal na pagdodorog, kaiba an sa normal na relasyon nin mag-agom, makasalan. (Ipaheling an kalaenan kan Talinhaga 5:18, 19.) An seksuwal na pagdodorog hiningako na para sana sa pangangaki, mayo na nin iba. Sa siring kinondenar kan ley kan iglesya an ano man na klase nin pangontra sa pagbabados bilang magabaton na kasalan, na kun beses nagkakaipo nin pagpenitensia sa dakol na taon. Dugang pa, an mga padi pinangaladan na mangagom, sarong edikto na nagpalataw nin grabeng salang seksuwal na pagdodorog, pati an seksuwal na pagmaltrato sa mga aki.—1 Timoteo 4:1-3.
18. Ano an ibinunga kan pagdakol nin mga ley kan iglesya?
18 Mantang nagdadakol an mga ley kan iglesya, pinagsararo iyan sa mga libro. An mga ini nagpoon na tahoban asin salidahan an Biblia. (Ikomparar an Mateo 15:3, 9.) Arog nin Judaismo, an Katolisismo daing tiwala sa sekular na mga kasuratan asin ibinilang na peligroso an dakol dian. An punto-de-vistang ini dai nahaloy luminabing marhay sa rasonableng patanid kan Biblia sa bagay. (Eclesiastes 12:12; Colosas 2:8) Si Jeronimo, sarong parasurat kan iglesya kaidtong ikaapat na siglo C.E., napakagrit: “O Kagurangnan, kun ako magkaigwa pa liwat nin kinabanon na mga libro o magbasa kaiyan, pinaindahan taka.” Pag-abot nin panahon, an iglesya nagsesensura na sa mga libro—pati an mga manongod sa mga temang sekular. Sa siring an astronomong si Galileo kan ika-17 siglo sinensura huli sa pagsurat na an daga naglilibot sa aldaw. An pag-insister kan iglesya na iyo an magin ultimong autoridad sa gabos na bagay—minsan dapit sa mga hapot sa astronomiya—sa kahaloyan nakapaluya sa pagtubod sa Biblia.
19. Paano pinalakop kan mga monasteryo an dai mababagong autoritaryanismo?
19 An paggibo kan iglesya nin mga susundon uminoswag sa mga monasteryo, kun saen isiniblag kan mga monghe an saindang sadiri sa kinaban na ini tanganing mamuhay na may pagpainda sa sadiri. An kadaklan na monasteryong Katoliko nagsusog sa “Susundon ni San Benedicto.” An padre superyor namahala na may absolutong autoridad. (Ikomparar an Mateo 23:9.) Kun an sarong monghe makaresibi nin regalo hale sa saiyang mga magurang, an padre superyor magdedesisyon kun baga an mongheng iyan o an iba an maninigong mag-ako kaiyan. Apuera sa pagkondenar sa rapsak na mga tataramon, an sarong susundon ipinangalad an gabos na estoryahan asin sorobahan, na nagsasabi: “Mayo nin disipulo na mataram kan siring na mga bagay.”
20. Ano an nagpapaheling na an Protestantismo nagin man eksperto sa bakong Makakasuratan na autoritaryanismo?
20 An Protestantismo, na naghingoang repormaron an bakong Makakasuratan na mga pagpalabilabi kan Katolisismo, dai nahaloy nagin eksperto na man sa paggibo nin autoritaryong mga susundon na mayo nin basehan sa ley kan Cristo. Halimbawa, an pangenot na repormador na si John Calvin inapod na “an lehislador kan hinirahay na Iglesya.” Pinamahalaan nia an Geneva paagi sa kadakol na estriktong susundon na ipinaootob nin mga “Magurang” na an “katongdan,” sabi ni Calvin, “pangatamanan an buhay nin gabos.” (Ipaheling an kalaenan kan 2 Corinto 1:24.) Kontrolado kan iglesya an mga harong na dadagusan asin dinirehiran kun arin na mga tema nin orolay an itotogot. May estriktong mga penalidad para sa mga kasalan na arog baga kan pagkanta nin daing galang na mga awit o pagbayle.b
Pakanood nin Leksion sa mga Sala nin Kakristianohan
21. Ano an nagin pankagabsan na mga epekto kan tendensia kan Kakristianohan na ‘lumihis sa mga bagay na nasusurat’?
21 An gabos daw na susundon asin ley na ini nagin epektibo sa pagprotehir kan Kakristianohan sa karatan? Al kontraryo! Ngonyan an Kakristianohan nagkaburulagbulag sa ginatos na sekta, magpoon sa sobra kaestrikto sagkod sa grabe kakonsintidor. Sinda gabos, sa manlaenlaen na paagi, ‘luminihis sa mga bagay na nasusurat,’ na tinogotan an kaisipan nin tawo na mamahala sa aripompon asin makiaram sa ley nin Dios.—1 Corinto 4:6.
22. Taano an pagtalikod kan Kakristianohan ta dai nangahulogan kan pagkatapos kan ley kan Cristo?
22 Minsan siring, an kasaysayan kan ley kan Cristo bakong kapahapahamak an nasagkodan. Nungka na totogotan ni Jehova Dios an ordinaryong mga tawo na paraon an ley nin Dios. An Kristianong ley inootob na marhay ngonyan sa tahaw nin tunay na mga Kristiano, asin sinda may dakulang pribilehio na mamuhay sono dian. Alagad pakasiyasata sa ginibo kan Judaismo asin Kakristianohan sa ley nin Dios, tama na isip-isipon niato, ‘Paano kita namumuhay sono sa ley kan Cristo mantang linilikayan an siod na ramogan an Tataramon nin Dios nin mga pangangatanosan asin susundon nin tawo na nakapaluluya sa mismong tunay na kahulogan kan ley nin Dios? Anong timbang na punto-de-vista an maninigong itadom sa sato ngonyan kan ley kan Cristo?’ Tatawan nin atension kan minasunod na artikulo an mga hapot na ini.
[Mga Nota sa Ibaba]
a An mga Fariseo iyo an may dakulang paninimbagan sa klase nin Judaismo na yaon ngonyan, kaya bakong nakasosorpresa na sagkod ngonyan an Judaismo naghahanap nin mga malulusotan sa dakol na idinagdag na restriksion kaiyan sa Sabbath. Halimbawa, an bisita sa sarong ortodoksong Judiong ospital sa aldaw nin Sabbath tibaad maheling na an elebeytor minapondo sa kada eskalon tangani na malikayan kan mga nakasakay an makasalan na “trabaho” na pagdoon sa buton kan elebeytor. An ibang doktor na ortodokso isinusurat an mga reseta sa tinta na mapapara pakalihis nin pirang aldaw. Taano? Kinaklasipikar kan Mishnah na “trabaho” an pagsurat, alagad an pakahulogan kaiyan sa “pagsurat” pagwalat nin nagdadanay na marka.
b Si Serveto, na diniskutir an nagkapirang punto-de-vista ni Calvin sa teolohiya, sinolo sa sarong harigi bilang erehe.
Ano an Isisimbag Nindo?
◻ Ano an pinakaubod kan ley kan Cristo?
◻ Paano an estilo nin pagtotokdo ni Jesus napapalaen sa kan sa mga Fariseo?
◻ Paano ginamit ni Satanas an dai mababago, paragibo nin susundon na tendensia sa pagraot sa Kakristianohan?
◻ Ano an nagkapirang positibong epekto kan pamumuhay sono sa ley kan Cristo?
[Retrato sa pahina 16]
Iinaplikar ni Jesus an Ley ni Moises sa rasonable asin maheherakon na paagi