Pinasobrahan daw an Kayamanan ni Hadeng Salomon?

“An timbang kan bulawan na nag-abot ki Salomon sa sarong taon anom na gatos may anom na polo may anom na talento.”​—1 Hade 10:14.

SONO sa bersikulong iyan sa Biblia, si Hadeng Salomon nagkaigwa nin labing 25 tonelada nin bulawan sa laog nin sarong taon! Ini magkakahalaga ngonyan nin $240,000,000. Iyan haros doble sa kadakolan kan bulawan na minina sa bilog na kinaban kan taon 1800. Posible daw ini? Ano an ipinaheheling nin arkeolohikong ebidensia? Isinusuherir kaiyan na an rekord kan Biblia dapit sa kayamanan ni Salomon talagang matutubod. An Biblical Archaeology Review nagsasabi:

◻ Si Hadeng Tutmos III nin Egipto (ikaduwang milenyo B.C.E.) nagtao nin mga 13.5 tonelada nin bulawan na mga gamit sa templo ni Amon-Ra sa Karnak​—asin kabtang sana ini kan regalo.

◻ An mga inskripsion sa Egipto may rekord nin mga regalo na an total mga 383 tonelada nin bulawan asin pirak na itinao ni Hadeng Osorkon I (sa pagpoon kan enot na milenyo B.C.E.) sa mga dios.

Dugang pa, an tomong Classical Greece kan seryeng Great Ages of Man nagbabareta:

◻ An mga minahan sa Pangaion sa Tracia nagprodusir nin labi sa 37 tonelada nin bulawan kada taon para ki Hadeng Felipe II (359-336 B.C.E.).

◻ Kan an aki ni Felipe na si Alejandrong Dakula (336-323 B.C.E.) sakopon an Susa, an kabisera kan Imperyo nin Persia, nakua an mga kayamanan na may total na labing 1,000 tonelada nin bulawan.​—The New Encyclopædia Britannica.

Kaya an paglaladawan kan Biblia sa kayamanan ni Salomon bakong harayo sa katunayan. Girumdomon man na si Salomon “nakalalabi sa kayamanan asin kadonongan kisa sa gabos na ibang hade sa daga” kan panahon na idto.​—1 Hade 10:23.

Paano ginamit ni Salomon an saiyang kayamanan? An saiyang trono kinalupkupan nin “dinalisay na bulawan,” an saiyang mga inoman “bulawan,” asin igwa sia nin 200 na darakulang kalasag asin 300 na panagang na “sinalakan na bulawan.” (1 Hade 10:​16-21) Orog sa gabos, an bulawan ni Salomon ginamit may koneksion sa templo ni Jehova sa Jerusalem. An mga kandelero asin sagradong gamit sa templo, arog baga nin mga tenedor, mangko, pitsel, asin planggana gibo sa bulawan asin pirak. An mga kerubin na 4.5 metros an langkaw sa Kabanalbanale, an altar nin insenso, asin pati an enterong laog kan harong kinalupkupan nin bulawan.​—1 Hade 6:​20-22; 7:​48-50; 1 Cronica 28:17.

Kumusta an sarong templong tubog sa bulawan? Interesante nanggad, an siring na paggamit nin bulawan bako nanggad na pambihira sa suanoy na kinaban. An Biblical Archaeology Review nagsasabi na si Amenofis III nin Egipto “nagtaong onra sa dakulang dios na si Amun na may templo sa Tebes na ‘enterong tubog sa bulawan, an salog kaiyan sinamnohan nin pirak, [asin] an gabos na pinto kaiyan nin elektro’”​—sarong salak nin bulawan asin pirak. Dugang pa, si Esar-hadon nin Asiria (ikapitong siglo B.C.E.) tinubog an mga pinto asin pinatos nin bulawan an mga lanob kan altar ni Asur. Mapadapit sa templo ni Sin sa Haran, si Nabonido nin Babilonya (ikaanom na siglo B.C.E.) nagsurat: “Kinalupkupan ko an mga lanob kaiyan nin bulawan asin pirak, asin pinakintab iyan na arog kan aldaw.”

Sa siring, an makasaysayan na mga rekord nagsusuherir na an tala sa Biblia dapit sa kayamanan ni Hadeng Salomon dai pinasobrahan.