Pagkakaoyon kan “Templo nin Dios” Asin mga Idolo sa Grecia?

SA LABI-LABING tig-init na ini, an saldang minatama sa makintab na mga gapo. Minsan siring, an grabeng init garo baga dai nakapaluluya sa kaigotan asin mabagsik na determinasyon nin sarong kadaklan nin debotong mga dayo na Griego Ortodokso na pasiring sa kapilya na nasa alitoktok kan bolod.

Maheheling nindo an sarong pagal-pagal na gurang na babae, na nagbaklay hale sa harayong parte kan nasyon, na nagmamaigot na magpadagos sa paglakaw minsan ngani pagal na. Sa iriitaas, an sarong galagang lalaki ginaganot nang marhay mantang may paghimuyawot niang pinagmamaigotan na makaagi sa nagsusurusuan na kadaklan. Asin an sarong hoben na babae, na malinaw na nakokolgan asin desesperado an lalauogon, nagkakamang minsan nagdudurugo na an saiyang mga tuhod. An pasohan? Makaabot na nasa oras, makapamibi sa atubangan asin, kun posible, madootan asin mahadokan an imahen kan isineselebrar na “santo.”

An mga eksenang kaagid kaini paorootro sa bilog na kinaban sa mga lugar na idinusay sa pagsamba sa mga “santo.” Minalataw na an gabos na dayong ini kombensido na paagi kaini nasusunod ninda an paagi nin Dios sa pagdolok sa saiya, na sa siring ipinahahayag an saindang debosyon asin pagtubod. An librong Our Orthodox Christian Faith nagsasabi: “Isineselebrar ta [an mga “santo”], asin iinaatribwir an kamurawayan asin onra sa saindang banal na personahe . . . , asin hinahagad ta na logod ipamibi ninda kita sa atubangan nin Dios asin ipagngayongayo ninda patin tabangan sa dakol na pangangaipo sa satong buhay. . . . An mga Santo na naggigibo nin mga ngangalasan an dinodolokan ta . . . para sa satong espirituwal asin pisikal na mga pangangaipo.” Siring man, sono sa mga ley nin sinodo kan Iglesia Katolika Romana, an mga “santo” an dapat na arangan bilang mga parapangoltanan sa Dios, asin an mga relikya asin imahen kan mga “santo” pareho dapat na sambahon.

An pangenot na isipon nin sarong tunay na Kristiano maninigo na sambahon an Dios “sa espiritu asin katotoohan.” (Juan 4:24) Sa rason na ini pag-olayan niato an nagkapirang katunayan manongod sa paagi na dian iinintrodusir an pagsamba sa mga “santo” bilang kabtang kan relihiosong mga kaugalean nin Kakristianohan. An siring na pagsiyasat maninigo na makataong marhay nin kaliwanagan sa gabos na nagmamawot na dumolok sa Dios sa paaging inaako Nia.

Kun Paano Iinintrodusir an mga “Santo”

An Kristianong Griegong Kasuratan inaapod na “mga banal,” o mga “santo,” an gabos na enot na Kristiano na nalinigan kan dugo ni Cristo asin itinagama para sa paglilingkod sa Dios bilang may esperansang magin kairibang mga paramana ni Cristo. (Gibo 9:32; 2 Corinto 1:1; 13:13)a An mga lalaki asin babae, mga prominente asin dukha sa kongregasyon, gabos sinasabi kaidto na “mga banal” mantang nabubuhay pa digdi sa daga. An pagmidbid sa saindang pagigin santo sono sa Kasuratan malinaw na dai idinigson sagkod na sinda magadan.

Minsan siring, pakalihis kan ikaduwang siglo C.E., mantang nagtatalubo an apostatang Kristianismo, an tendensia iyo na pagmaigotan na gibohon na popular an Kristianismo, sarong relihion na makaaakit sa mga pagano asin magigin madaling akoon ninda. An mga paganong ini kadakoldakol na dios an sinasamba, asin an bagong relihion saro sana nanggad an dios. Kaya posible an pakipagkompromiso paagi sa pag-introdusir sa mga “santo,” na masalihid sa suanoy na mga dios, mga medyo may pagkadios, asin eroestoryang mga eroe. Sa pagkomento digdi, an librong Ekklisiastiki Istoria (Eklesiastikong Kasaysayan) nagsasabi: “Para duman sa mga nakokombertir hale sa paganismo pasiring sa Kristianismo, madaling mamidbid an binayaan nindang mga eroe sa persona kan mga martir asin ponan na itao sa sainda an onra na itinatao ninda kaidto sa mga dati. . . . Minsan siring, parateng marhay na an pagtao nin siring na onra sa mga santo nagin biyong idolatriya.”

An saro pang reperensia nagpapaliwanag kun paano an mga “santo” ilinaog sa Kakristianohan: “Sa pagtao nin onra sa mga santo kan Iglesia Griego Ortodokso, manonompongan ta an malinaw na mga gira kan makosog na impluwensia nin paganong relihion. An mga kualidad na iinatribwir sa mga dios nin Olimpia bago makombertir [an mga tawo] sa Kristianismo iinaatribwir na ngonyan sa mga santo. . . . Poon sa enot na mga taon kan bagong relihion, maheheling ta an mga parasunod kaiyan na isinalida si Propeta Elias sa dios na saldang (si Febo Apolo), nagtogdok nin mga simbahan sa, o kataed kan, mga kagabaan nin suanoy na mga templo o altar kan dios na ini, na kadaklan nasa alitoktok nin mga bolod asin bukid, sa gabos na lugar na kun saen tinawan nin onra kan suanoy na mga Griego an paratao nin liwanag na si Febo Apolo. . . . Iinasosyar pa ngani ninda an Birhen na diosang si Atena ki Birhen Maria mismo. Sa siring, an ibinungang kakulangan kan rumpagon an ladawan ni Atena nahale sa buhay kan nakombertir na parasamba sa idolo.”​—Neoteron Enkyklopaidikon Lexikon (Bagong Ensiklopedyang Diksionaryo), Tomo 1, pahina 270-1.

Helinga, halimbawa, an situwasyon sa Atenas kaidtong katapusan kan ikaapat na siglo C.E. An mayoriya kan mga nag-iistar sa siudad na iyan mga pagano pa. An saro sa pinakasagradong mga rituwal ninda iyo an mga misteryong Eleusinian, sarong okasyon na duwa an kabtang,b na ginigibo taon-taon kun Pebrero sa banwaan nin Eleusis, 23 kilometros sa amihanan-solnopan nin Atenas. Tanganing makaatender sa mga misteryong ini, kaipuhan na sunodon kan mga paganong taga-Atenas an Sagradong Dalan (Hi·e·raʹ Ho·dosʹ). Sa pagprobar na tumao nin ibang lugar na sasambahan, an mga namomoon sa siudad nagin mapag-imbento nanggad. Sa iyo man sanang tinampo, mga sampulong kilometro hale sa Atenas, itinogdok an monasteryong Dafni tanganing akiton an mga pagano asin olangon sinda sa pag-atender sa mga misteryo. An simbahan kan monasteryo itinogdok sa pundasyon kan suanoy na templo na idinusay sa Griegong dios na si Dafno, o Pitio Apolo.

An ebidensia na an paganong mga dios iiniba sa pagsamba sa mga “santo” manonompongan man sa isla nin Kitira, Grecia. Sa saro sa mga alitoktok kan isla, igwa nin duwang sadit na kapilyang Bizantino​—na an saro sa sainda idinusay ki “Santo” George, an saro ki Birhen Maria. Ihinayag nin mga pagkotkot na ini an lugar nin sarong altar na Minoan na nasa alitoktok na nagserbing sambahan haros 3,500 na taon na an nakaagi. Durante kan ikaanom o ikapitong siglo C.E., an mga “Kristiano” nagtogdok nin kapilya ninda para ki “Santo” George sa mismong lugar kan altar sa alitoktok. Simbolikong marhay an ginibong ini; kaya an maoswag na sentro nin relihion na Minoan nagin dahelan na magin agihan na dagat an Dagat na Aegean. An duwang simbahan itinogdok duman tanganing seguradohon an pabor ni Nuestra Señora asin “Santo” George, na an huri isineselebrar sa iyo man sanang aldaw bilang an “paraingat sa mga marinero,” si “Santo” Nicolas. An sarong diaryo na nagbareta dapit sa diskobremientong ini nagsabi: “Ngonyan an padi[ng Griego Ortodokso] matukad sa bukid, siring sa gigibohon kan pading Minoan kaidtong suanoy na mga panahon,” tanganing gumibo nin relihiosong mga seremonya!

Sa pagsumaryo kun sagkod saen an nagin impluwensia nin paganong Griegong relihion sa apostatang Kristianismo, an sarong parasiyasat nin kasaysayan nagpapaliwanag: “An paganong pundasyon kan Kristianong relihion parateng nagdadanay na dai naliliwat sa popular na mga paniniwala, sa siring nagpapatunay sa nagtatagal na naturalesa nin tradisyon.”

‘Pagsamba Kaidtong Samong Namimidbid’

Si Jesus nagsabi sa Samaritana: “Kami nagsasamba kaidtong samong namimidbid. . . . An tunay na mga parasamba masamba sa Ama sa espiritu asin katotoohan, huli ta, sa katunayan, hinahanap kan Ama an mga siring na magsamba sa saiya.” (Juan 4:​22, 23) Mangnoha na kaipuhan nanggad an pagsamba sa katotoohan! Imposible kun siring na akoon an pagsamba sa Dios kun mayo nin tamang kaaraman asin hararom na pagkamoot sa katotoohan. An tunay na Kristianong relihion dapat na napasisikad sa katotoohan, bakong sa mga tradisyon asin kaugalean na sinubli sa paganismo. Aram ta kun ano an namamatean ni Jehova kun pinoprobaran nin mga tawo na sambahon sia sa salang paagi. Si apostol Pablo nagsurat sa mga Kristiano sa suanoy na Griegong siudad nin Corinto: “Ano an pagkakaoyon ni Cristo asin ni Belial? . . . Anong pakikioyon igwa an templo nin Dios sa mga idolo?” (2 Corinto 6:​15, 16) Ikinababalde nia an ano man na pagprobar na ioyon an templo nin Dios sa mga idolo.

Dugang pa, sa malinaw na gayong paagi, dai itinotogot kan Kasuratan an ideya nin pagpamibi sa mga “santo” tanganing sinda an magserbing parapangoltanan sa Dios. Sa saiyang modelong pamibi, itinokdo ni Jesus na an mga pamibi dapat na ipaabot sa Ama sana, huli ta pinagbotan nia an saiyang mga disipulo: “Kaya mamibi kamo nin arog kaini: ‘Ama niamo na nasa langit, pakangbanalon logod an saimong ngaran.’” (Mateo 6:9) Si Jesus nagsabi pa: “Ako iyo an dalan asin an katotoohan patin an buhay. Mayo nin makaduduman sa Ama kun bakong huli sa sako. Kun kamo maghagad nin ano man sa ngaran ko, gigibohon ko iyan.” Asin si apostol Pablo nagsabi: “Igwa nin sarong Dios, asin sarong parapangoltanan sa tahaw nin Dios asin nin mga tawo, an sarong tawo, si Cristo Jesus.”​—Juan 14:​6, 14; 1 Timoteo 2:5.

Kun talagang gusto niato na dangogon nin Dios an satong mga pamibi, kaipuhan na dolokon ta sia sa paagi na ipinagboboot kan saiyang Tataramon. Idinodoon an iyo sanang balidong paagi nin pagdolok ki Jehova, si Pablo nagsurat man: “Si Cristo Jesus iyo an saro na nagadan, iyo, mas marahay pa an saro na binuhay hale sa mga gadan, na yaon sa too nin Dios, na nakikimaherak man para sa sato.” “Sia man lubos na makapagliligtas duman sa mga minadolok sa Dios paagi sa saiya, huli ta sia danay na buhay tanganing makimaherak para sa sainda.”​—Roma 8:​34; Hebreo 7:25.

‘Pagsamba sa Espiritu Asin Katotoohan’

Mayo sa apostatang Kristianismo an espirituwal na kosog ni an pagsuportar kan banal na espiritu nin Dios tanganing mamotibar an mga pagano na bayaan an saindang falsong pagsamba asin sunodon an totoong mga katokdoan ni Jesu-Cristo. Inako kaiyan an paganong mga paniniwala asin kaugalean huli sa paghanap kaiyan nin mga makokombertir, kapangyarihan, asin popularidad. Sa dahelan na ini iyan nagpaluwas, bakong nin marigon na mga Kristiano, na maaako nin Dios asin ni Cristo, kundi palsipikadong mga nagtutubod, “mga doot” na dai angay sa Kahadean.​—Mateo 13:​24-​30.

Minsan siring, durante kan panahon na ini kan katapusan sa paggiya ni Jehova igwa nin importanteng marhay na mobimiento tanganing ibalik an tunay na pagsamba. An banwaan ni Jehova sa bilog na kinaban, ano man an saindang pinaghalean na kultura, sosyedad, o relihion, nagmamaigot na ioyon an saindang buhay asin mga paniniwala sa mga pamantayan kan Biblia. Kun boot nindong makanood nin dakol pa manongod sa kun paano sasambahon an Dios “sa espiritu asin katotoohan,” makipag-olay tabi sa mga Saksi ni Jehova sa saindong lugar. Maoogma sindang marhay na tabangan kamong makatao nin inaakong sagradong paglilingkod sa Dios, basado sa saindong kakayahan na mangatanosan asin tamang kaaraman sa saiyang Tataramon. Si Pablo nagsurat: “Ako nakikimaherak sa saindo huli sa mga pagkamadinamayon nin Dios, mga tugang, na idolot nindo an saindong hawak na siring sa buhay na atang, banal, inaako nin Dios, sarong sagradong paglilingkod na igwa kan saindong kakayahan na mangatanosan. Asin dai kamo maglakaw na arog sa palakaw na ini nin mga bagay, kundi maliwat kamo huli kan pagbago kan saindong pag-isip, tanganing mapatunayan nindo sa saindong sadiri kun ano an marahay asin maaako patin sangkap na kabotan nin Dios.” Asin sa mga taga-Colosas sia nagsabi: “Kami man, magpoon kan aldaw na madangog niamo iyan, dai nag-ontok sa pagpamibi manongod sa saindo asin sa paghagad na kamo mapano nin tamang kaaraman kan saiyang kabotan sa bilog na kadonongan asin espirituwal na pakatalastas, tanganing maglakaw na angay ki Jehova sa katuyohan na lubos na makapaogma sa saiya mantang kamo padagos na nagbubunga sa gabos na marahay na gibo asin nag-ooswag sa tamang kaaraman dapit sa Dios.”​—Roma 12:​1, 2; Colosas 1:​9, 10.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon/Retrato sa pahina 28]

Bakong Seguradong Paggamit sa Parthenon

An “Kristianong” Emperador na si Teodosio II, na may mga edikto na napapanongod sa siudad ni Atenas (438 C.E.), hinale an paganong mga rituwal asin misteryo, sinirrahan an paganong mga templo. Pakatapos an mga iyan puede nang liwaton na magin Kristianong mga simbahan. An solamenteng kahagadan para sa mapangganang pagliwat nin templo iyo an pagdalisay kaiyan paagi sa pagbugtak dian nin krus!

An saro sa enot na mga templo na liniwat iyo an Parthenon. Ginibo an mayor na paghirahay tanganing gibohon an Parthenon na angay na marhay na gamiton bilang “Kristianong” templo. Poon kan 869 C.E., iyan an nagin katedral sa Atenas. Kan primero tinawan iyan nin onra bilang an simbahan nin “Banal na Kadonongan.” Ini puedeng makatuyohan na pagirumdom sa bagay na an orihinal na “kagsadiri” kan templo, si Atena, iyo an diosa nin kadonongan. Kan huri idinusay iyan ki “Nuestra Señora na taga-Atenas.” Pakalihis nin walong siglong paggamit kan mga Ortodokso, an templo liniwat na magin Katolikong simbahan ni Sta. Maria nin Atenas. An siring na relihiosong “paliwatliwat na paggamit” kan Parthenon nagpadagos kan, kaidtong ika-15 siglo, liniwat iyan kan mga Turkong Otomano na magin moske.

Ngonyan an Parthenon, an suanoy na templong Doric ni Atena Parteno (“Birhen”), an Griegong diosa nin kadonongan, pinapasyaran nin rinibong turista bilang saro sanang obra maestra nin Griegong arkitektura.

[Retrato sa pahina 26]

Monasteryong Dafni​—ibang lugar na sasambahan kan mga pagano sa suanoy na Atenas