Taano ta may Krisis sa Kompiansa?

‘PUEDE daw talaga kamong magtiwala sa siisay man ngonyan na mga aldaw?’ Tibaad may nadangog na kamong desganadong indibiduwal na naghahapot kaini. O tibaad ngani kamo mismo an naghapot kaiyan kan kamo napupurisaw huli sa sarong bagay na nangyari sa saindong buhay.

Dai manenegaran, igwa nin lakop sa kinaban na kadaihan nin kompiansa sa mga institusyon asin sa iba pang mga tawo. Sa parate, may katanosan an kadaihan nin kompiansa na ini. Talaga daw na may naglalaom sa kadaklan na politiko na ootobon an gabos nindang ipinanuga bago an eleksion? An sarong surbey kan 1990 sa 1,000 estudyante sa Alemania nagpaheling na mantang 16.5 porsiento sa sainda an kompiado na kayang resolberan nin mga politiko an mga problema sa kinaban, doble kaiyan an nagpahayag nin makosog na mga pagduda. Asin an sarong mayoriya nagsabi na mayo sinda nin kompiansa sa kakayahan kan mga politiko na resolberan an mga problema siring man sa saindang pagigin andam na gibohon iyan.

An peryodikong Stuttgarter Nachrichten nagreklamo: “Kadakol na politiko na an enot na nasa isip iyo an saindang sadiring intereses dangan, seguro, an intereses kan mga botante ninda.” Minaoyon an mga tawo sa ibang nasyon. An peryodikong The European nagsabi dapit sa sarong nasyon: “An pagkamapagtuya kan mga hoben sa mga politiko may masarig na basehan asin aprobado kan mga mas matua sa sainda.” Iyan nagkomento na ‘an mga botante regular na pinatatalsik an mga partido politikal.’ An peryodiko nagsabi pa: “An siisay man na nakikiibaiba sa mga hoben [duman] tolos-tolos na nakaririparo sa saindang kadaihan nin kompiansa asin pakamate nin pagkadaing katuyohan.” Pero, kun mayo an kompiansa kan publiko, an sarong demokratikong gobyerno mayo nin magigibo. Si dating Presidente John F. Kennedy kan E.U. sarong beses nagsabi: “An basehan kan epektibong gobyerno iyo an kompiansa kan publiko.”

Kun dapit sa kompiansa sa kinaban nin pinansial, an biglang mga pagbagsak nin ekonomiya asin napasalang mga pamamaagi na biglang yaman nagpangyari sa dakol na magduwaduwa. Kan dai makontrol an pagpabarobago kan mga stock market sa kinaban kan Oktubre 1997, an sarong diaryo nagtaram manongod sa “sarong makosog saka kun beses daing rason na kadaihan nin kompiansa” asin manongod sa “pakaolakit nin dai pagkompiar.” Iyan nagsabi man na “an kompiansa biyo nang nawara [sa sarong nasyon sa Asia] kaya an mismong pag-eksister kan rehimen . . . garo baga namemeligro.” Bilang sumaryo, sinabi kaiyan an risang-risa: “An mga ekonomiya nagsasarig sa kompiansa.”

An relihion dai man nakamomotibar nin kompiansa. An relihiosong magasin sa Alemania na Christ in der Gegenwart mamondong nagkokomento: “An pagkompiar kan mga tawo sa Iglesia padagos na nag-iina.” Sa pag-oltanan nin 1986 asin 1992, an bilang nin mga Aleman na dakol, o kisuerra dakula, an kompiansa sa iglesia nag-ina poon sa 40 sagkod 33 porsiento. Sa katunayan, sa dating Sirangan na Alemania, iyan buminaba sagkod sa 20 porsiento. Sa kabaliktaran, an mga tawo na kadikit o daing kompiansa sa iglesia duminakol poon sa 56 sagkod 66 porsiento sa dating Solnopan na Alemania asin sagkod sa 71 porsiento sa dating Sirangan na Alemania.

An pagbaba nin kompiansa nagin risa sa ibang mga langtad apuera sa politika, pinansial, asin relihion​—an tolong harigi kan sosyedad nin tawo. An saro pang halimbawa iyo an pagpaotob kan ley. An mga malulusotan sa mga kodigo kriminal, mga problema sa may katanosan na pagpaotob kan ley, asin kustionableng mga desisyon nin korte nakaapektar na marhay sa tiwala kan mga tawo. Sono sa magasin na Time, “an pagkadiskontento kan mga siudadano asin pulis nagin kawaran nin kompiansa sa sarong sistema na paorootrong pinapaluwas an peligrosong mga kriminal.” Huli sa mga sahot na soborno asin karingisan nin mga pulis, biglang luminuya an kompiansa dawa sa mga pulis.

Mapadapit sa internasyonal na politika, an napondong mga orolay pankatoninongan asin dai sinunod na mga orolay na dai magralaban nagpapaheling nin kadaihan nin kompiansa. Si Bill Richardson, an embahador kan E.U. sa Naciones Unidas, itinokdo an pangenot na olang sa pagkamit nin katoninongan sa Tahaw na Sirangan, na simpleng nagsasabi: “Igwa nin kadaihan nin kompiansa.”

Mientras tanto sa mas personal na kamugtakan, dakol na tawo an mayo nin kompiansa maski sa haraning mga paryente asin katood, an mismong mga tawo na sa parate rinaranihan nin mga tawo na makasasabot asin makararanga sa sainda kun sinda may mga problema. Arog nanggad iyan kan situwasyon na ilinadawan kan Hebreong propeta na si Miqueas: “Dai kamo magtubod sa sarong kaiba. Dai kamo magtiwala sa dayupot na amigo. Sa naghihigda sa kadorog mo ingatan mo an mga pagbuka kan saimong ngoso.”​—Miqueas 7:5.

Sarong Tanda kan mga Panahon

An sikologong Aleman na si Arthur Fischer kinotar kasuarin pa sana na nagsabi: “An kompiansa sa progreso kan sosyedad asin sa personal na ngapit nin saro talagang bigla asin risang marhay na nag-ina sa gabos na kamugtakan. An mga hoben nagdududa na an mga institusyon kan sosyedad puedeng makatabang sa sainda. Nawawara na an saindang kompiansa, baga man iyan sa politikal, relihioso, o ano man na iba pang organisasyon.” Bakong makangangalas na an sosyologong si Ulrich Beck nagtataram manongod sa sarong “kultura na may pagduda” sa haloy nang mga autoridad, institusyon, asin eksperto.

Sa siring na kultura, an mga tawo may tendensiang bayaan, haboan an gabos na autoridad, asin mamuhay sono sa personal na mga pamantayan, na naggigibo nin mga desisyon na dai nagdedepende sa hatol o paggiya nin iba. An nagkapira nagigin sobra kasuspetsoso, na tibaad mayo ngani nin konsiderasyon, sa saindang pakiibaiba sa mga an pagmate ninda dai na ninda puedeng pagtiwalaan. An aktitud na ini nagpapalakop nin nakadadanyar na atmospera, na arog kan ilinadawan sa Biblia: “Sa huring mga aldaw maabot an delikadong mga panahon na masakit pakibagayan. Huli ta an mga tawo magigin mga mamomoton sa sainda man sana, mga mamomoton sa kuarta, mga nagpapasikat sa sadiri, mga maabhaw, mga paralanghad, mga masumbikal sa mga magurang, mga daing utang na boot, bakong maimbod, dai nin natural na kapadangatan, dai maoyonan, mga parapakaraot, mayong pagpopogol sa sadiri, maringis, mayong pagkamoot sa karahayan, mga parapasaloib, mga matagas an payo, mga mahambog, mga mamomoton sa kasingawan imbes na mga mamomoton sa Dios, na may porma nin diosnon na debosyon alagad nagpapainda sa kapangyarihan kaiyan.” (2 Timoteo 3:​1-5; Talinhaga 18:1) Tunay nanggad, an krisis sa kompiansa ngonyan sarong tanda kan mga panahon, sarong tanda kan “huring mga aldaw.”

Sa sarong kinaban na may krisis sa kompiansa asin pano nin mga tawo na arog kan mga ilinadawan sa enotan, an buhay dai talaga puedeng ikaogma nin lubos. Alagad realistikong isipon na maliliwat an situwasyon. Mahahale daw an krisis sa kompiansa ngonyan? Kun iyo, paano asin noarin?