Nawaran nin Imperyo an Sarong Mapalangkaw na Rehente
“KUN manongod ki Belsasar na hade,” an isinurat ni propeta Daniel, “sia nag-andam nin sarong dakulang bangkete para sa sangribo sa saiyang mga mahal na tawo, asin sa atubangan kan sangribo sia nag-iinom nin arak.” Minsan siring, mantang nagpapadagos an bangkete, “nanlungsi [an hade], asin nagpoon siang matakot sa saiya mismong mga naiisip, asin an mga pagsokmolan kan saiyang habayan naggigilogilo patin an saiyang mga tuhod nagtatarangkoan.” Bago natapos an banggi, “nagadan si Belsasar na hade kan mga Caldeo asin si Dario na Medo nag-ako kan kahadean.”—Daniel 5:1, 6, 30, 31.
Siisay si Belsasar? Paano nangyari na sia inapod na “hade kan mga Caldeo”? Ano man nanggad an saiyang katongdan sa Imperyo nin Bagong Babilonya? Paano sia nawaran nin imperyo?
Kaibang Rehente o Hade?
Inapod ni Daniel si Nabucodonosor na ama ni Belsasar. (Daniel 5:2, 11, 18, 22) Minsan siring, bakong literal an relasyon na ini. An librong Nabonidus and Belshazzar, ni Raymond P. Dougherty, nagsusuherir na si Nabucodonosor posibleng lolo nia sa saiyang ina, si Nitocris. Posible man na si Nabucodonosor, huling iyo an sinundan na hade, “ama” sana ni Belsasar kun dapit sa trono. (Ikomparar an Genesis 28:10, 13.) Arin man digdi, an mga inskripsion na cuneiforme sa nagkapirang bungbong na dalipay na nadiskobre sa timog na Iraq kaidtong ika-19 siglo ipinamimidbid si Belsasar bilang an pinakamatuang aki ni Nabonido, an Hade sa Babilonya.
Mantang an pagkasaysay sa Daniel kapitulo 5 nakasentro sa mga pangyayari kan bangging bumagsak an Babilonya kan 539 B.C.E., dai kaiyan sinasabi kun paano nangyari na si Belsasar nagkaigwa nin sa hadeng autoridad. Alagad an mga reperensia sa arkeolohiya nagtatao nin ideya dapit sa relasyon ni Nabonido asin Belsasar. “Ihinahayag kan mga tekstong Babiloniko na si Nabonido sarong palaen na namamahala,” sabi ni Alan Millard, arkeologo asin eksperto sa suanoy na mga lenguaheng Semitiko. Sinabi pa ni Millard: “Minsan ngani dai nia inignoro an mga dios sa Babilonya, saiyang . . . tinawan nin dakulang atension an dios nin bulan sa duwa pang siudad, an Ur asin Haran. Sa laog nin nagkapirang taon kan saiyang paghade, si Nabonido dai ngani nag-istar sa Babilonya; imbes nag-istar sia sa harayong oasis nin Teima [o, Tema] sa amihanan na Arabia.” Minalataw na si Nabonido mayo sa kabisera, an Babilonya, sa kadaklan na panahon kan saiyang paghade. Sa mga panahon na mayo sia, ki Belsasar itinao an autoridad nin pamamahala.
Sa pagtao nin dugang pang liwanag sa tunay na katongdan ni Belsasar, an sarong dokumentong cuneiforme na inaapod na “Bersong Tala ni Nabonido” nagsasabi: “Saiyang [si Nabonido] ipinagkatiwala an ‘Kampo’ sa saiyang pinakamatuang (aki), an panganay, an mga hukbo sa gabos na lugar sa nasyon pinagbotan nia na pumasakop sa saiyang (pangengenot). Saiyang binutasan (an gabos), [saiyang] ipinagkatiwala sa saiya an pagkahade.” Sa siring, si Belsasar kaibang rehente.
Pero puede daw na ibilang na hade an kaibang rehente? An estatuwa nin sarong suanoy na namamahala na nanompongan sa amihanan na Siria kan mga taon nin 1970 nagpapaheling na bakong pambihira para sa sarong namamahala na apodon na hade mantang, sa estriktong pagtaram, sia may mas hababang titulo. Estatuwa idto nin sarong namamahala sa Gozan asin may inskripsion sa Asiriano asin Aramaiko. An inskripsion sa Asiriano inapod an tawo na gobernador nin Gozan, alagad an katimbang na inskripsion sa Aramaiko inapod siang hade. Kaya may kaagid an pag-apod ki Belsasar na prinsipeng maeredar kan korona sa opisyal na mga inskripsion na Babilonyo mantang inaapod na hade sa Aramaikong kasuratan ni Daniel.
An areglong magkaibanan na pamamahala ni Nabonido asin Belsasar nagpadagos sagkod sa ultimong mga aldaw kan Imperyo nin Bagong Babilonya. Kun siring, kan mismong banggi kan pagbagsak nin Babilonya, si Belsasar nag-alok na gibohon si Daniel na ikatolong namamahala sa kahadean, bakong ikaduwa.—Daniel 5:16.
Sarong Sobra an Kompiansa Asin Mapalangkaw na Rehente
An huring mga pangyayari kan naghahade si Belsasar nagpapaheling na an prinsipe sobra an kompiansa asin mapalangkaw. Kan matapos an saiyang pamamahala kan Oktubre 5, 539 B.C.E., si Nabonido itinago sa Borsipa, huling nadaog kan mga hukbo nin Medo-Persia. An Babilonya mismo sinalikopan. Alagad an pagmate ni Belsasar ligtas siang marhay sa siudad na napalilibotan nin darakulang lanob kaya kan mismong bangging idto, sia nag-andam nin “sarong dakulang bangkete para sa sangribo sa saiyang mga mahal na tawo.” Si Herodoto, Griegong historyador kan ikalimang siglo B.C.E., nagsasabi na sa laog kan siudad, an mga tawo “nagbabarayle kan panahon na iyan, asin nag-oorogma.”
Pero sa luwas kan mga lanob kan Babilonya, mapagbantay an hukbo nin Medo-Persia. Sa instruksion ni Ciro, pinasuki ninda an katubigan kan Salog nin Eufrates, na minaagi sa sentro kan siudad. An saiyang mga soldados andam na lumusong sa salog oras na humubas na an tubig. Sasakaton ninda an bakilid asin lalaogon an siudad na maagi sa bukas na mga pintong kalongkaki sa lanob na nakaatubang sa salog.
Kun riniparo ni Belsasar an nangyayari sa luwas kan siudad, ikinasirrado kutana nia an mga tatang kalongkaki, ikinapuesto an saiyang makokosog na tawohan sa mga lanob na yaon sa gilid kan salog, asin nasalikopan an mga kaiwal. Imbes, huling impluwensiado nin arak, ipinakua kan aroganteng si Belsasar an mga lalagan sa templo ni Jehova. Dangan sia, an saiyang mga bisita, an saiyang mga agom, asin an saiyang mga sambay may kapangahasan na inirinoman iyan mantang inoomaw an mga dios nin Babilonya. Bigla na sanang may kamot na milagrosong nagpaheling asin nagpoon na magsurat sa lanob kan palasyo. Huling natakot, inapod ni Belsasar an saiyang mga madonong tanganing ipainterpretar an mensaheng iyan. Alagad “dai ninda kayang basahon an mismong nasusurat o sabihon sa hade an interpretasyon.” Sa katapustapusi, si Daniel “dinara sa atubangan kan hade.” Paagi sa pasabong nin Dios, ihinayag kan mapusong propeta ni Jehova an kahulogan kan milagrosong mensahe, na ihinuhula an pagbagsak kan Babilonya sa mga Medo asin Persiano.—Daniel 5:2-28.
Pasil na sinakop kan mga Medo asin Persiano an siudad, asin nagadan si Belsasar kan mismong bangging idto. Kadungan kan saiyang pagkagadan, asin kan malinaw na pagsuko ni Nabonido ki Ciro, natapos an Imperyo nin Bagong Babilonya.
[Retrato sa pahina 8]
Iniinterpretar ni Daniel an mensahe nin kalaglagan para sa Imperyo nin Babilonya