An Pagkamundag ni Jesus—An Totoong Estorya

MAG-ISIP kamo nin bantog na marhay na pangyayari sa kasaysayan kan saindong nasyon. Iyan dokumentadong marhay, isinurat bako sanang nin sarong historyador. Ngonyan, ano kun may nagsabi sa saindo na ini nungkang nangyari, na iyan anas eroestorya? O, sa mas personal na kamugtakan, ano kun may magsabi na bakong totoo an kadaklan na iinestorya sa saindo kan saindong pamilya manongod sa pagkamundag asin buhay kaidto kan saindo mismong lolo? Arin man digdi, an mismong suhestion na iyan tibaad ikaanggot nindong marhay. Sierto na dai nindo basta-basta tutubodon an siring na mga sinasabi!

Pero, sa parate sinasayumahan kan mga kritiko ngonyan an mga rekord kan Ebanghelyo ni Mateo asin ni Lucas dapit sa pagkamundag ni Jesus. Sinasabi ninda na an mga pagkasaysay na ini magkasarongat na marhay asin imposibleng mapag-oyon asin na pareho igwa nin hayag na mga kaputikan asin salang kasaysayan. Totoo daw iyan? Imbes na akoon an siring na mga sahot, siyasaton niato mismo an mga rekord kan Ebanghelyo. Sa paggibo kaiyan, helingon ta kun ano an itinotokdo kaiyan sa sato ngonyan.

Katuyohan kan Pagsurat

Primero makatatabang na girumdomon an katuyohan kan mga pagkasaysay na ini sa Biblia. An mga iyan bakong biograpiya; iyan Ebanghelyo. Importanteng mamidbid an kalaenan. Sa biograpiya, an autor puedeng sumurat nin ginatos na pahina, na pinagmamaigotan na ipaheling kun paano an saiyang karakter nagin bantog na marhay. Sa siring, an nagkapirang biograpiya naggagamit nin kadakol na pahina na idinedetalye an nagin mga magurang, pagkamundag, asin pagkaniaki kan saindang mga karakter. Laen man kun dapit sa mga Ebanghelyo. Sa apat na rekord kan Ebanghelyo, si Mateo asin Lucas sana an duwa na nag-eestorya kan pagkamundag asin pagkaniaki ni Jesus. Minsan siring, an saindang katuyohan bakong ipaheling kun paano si Jesus nagin siring na klase nin tawo. Girumdomon, aram kan mga parasunod ni Jesus na sia nag-eksister bilang espiritung linalang bago pa sia nagdigdi sa daga. (Juan 8:​23, 58) Kaya dai ginamit ni Mateo asin Lucas an pagkaniaki ni Jesus tanganing ipaliwanag kun nagin anong klaseng tawo sia. Imbes, nagsaysay sinda nin mga pangyayari na tama sa katuyohan kan saindang Ebanghelyo.

Asin ano an katuyohan ninda sa pagsurat kaiyan? An terminong “ebanghelyo” nangangahulogan nin “maogmang bareta.” Pareho an mensahe kan duwa​—na si Jesus iyo an ipinanugang Mesiyas, o Cristo; na sia nagadan para sa mga kasalan nin katawohan; asin na sia binuhay liwat pasiring sa langit. Alagad an duwang kagsurat magkalaen na marhay an pinaghalean asin magkalaen an sinuratan. Si Mateo, na parasingil nin buhis, hinaman an saiyang pagkasaysay para sa kadaklan na Judio. Si Lucas, na sarong doktor, nagsurat sa “kagalanggalang na Teofilo”​—na posibleng may halangkaw na katongdan—​asin, bilang dagdag, sa mas dakol na Judio asin Hentil. (Lucas 1:​1-3) An kada kagsurat nagpili nin mga pangyayari na pertinenteng marhay asin posibleng gayo na makakokombensir sa partikular na sinusuratan nia. Sa siring, idinodoon kan rekord ni Mateo an mga hula sa Hebreong Kasuratan na naotob may koneksion ki Jesus. Sa ibong na kampi, sinunod ni Lucas an mas klasikong historikong pamamaagi na puedeng aram kan sinusuratan nia na bakong mga Judio.

Bakong makangangalas, magkalaen an saindang pagkasaysay. Alagad an duwa bakong, siring sa hinihingako nin mga kritiko, magkasarongat. Magkakomplemento sinda, na tamang-tama tanganing makabilog nin mas kompletong ladawan.

Pagkamundag ni Jesus sa Betlehem

Si Mateo asin Lucas pareho nagsurat nin sarong pambihirang milagro may labot sa pagkamundag ni Jesus​—sia ipinangaki nin sarong daraga. Ipinaheheling ni Mateo na an milagrong ini nakaotob sa sarong hula na itinaram ni Isaias dakol nang siglo an nakaagi. (Isaias 7:​14; Mateo 1:​22, 23) Ipinaliliwanag ni Lucas na si Jesus namundag sa Betlehem huli ta napiritan si Jose asin Maria na magduman dahelan sa pagrehistro na ipinagboot ni Cesar. (Helingon an kahon sa pahina 7.) Mahalaga an bagay na si Jesus namundag sa Betlehem. Dakol na siglo bago kaini, ihinula ni propeta Miqueas na an Mesiyas magikan sa garo baga bakong mahalagang banwaan na ini harani sa Jerusalem.​—Miqueas 5:2.

An banggi kan pagkamundag ni Jesus nagin bantog bilang basehan kan mga tanawon kan Pagkamundag. Minsan siring, an totoong estorya laen na marhay sa parateng gayo na ipinaheheling. An historyador na si Lucas, na nagsasaysay sa sato dapit sa sensus na nagin dahelan kan pagduman ni Jose asin Maria sa Betlehem, nagsasaysay man sa sato dapit sa mga pastor na yaraon sa luwas kan importanteng banggi na idto kaiba an saindang mga aripompon. An duwang kamugtakan na ini naggiya sa dakol na parasiyasat sa Biblia na magkonklusyon na si Jesus dai puedeng namundag nin Disyembre. Sinasabi ninda na imposibleng piriton ni Cesar an madaling maanggot na mga Judio na magbaklay pasiring sa saindang sadiring mga siudad durante kan malipot asin maoran na panahon, na puedeng orog na ikaanggot nin sarong rebeldeng banwaan. Imposible man, sabi nin mga intelektuwal, na an mga pastor yaraon sa luwas kaiba an saindang mga aripompon sa siring na maraot na kamugtakan nin panahon.​—Lucas 2:​8-​14.

Mangnoha na pinili ni Jehova na ipaisi an pagkamundag kan saiyang Aki, bakong sa edukado asin maimpluwensiang mga namomoon sa relihion kan panahon na idto, kundi sa makokosog na trabahador na yaraon sa luwas. An mga eskriba asin Fariseo posibleng daing gayo nakikiibaiba sa mga pastor, na huli sa bakong regular na iskedyul nin trabaho dai nakaootob sa nagkapirang detalye kan berbal na ley. Alagad an mapakumbaba, fiel na mga lalaking ini an tinawan nin Dios nin dakulang onra​—pinaisi sinda nin sarong delegasyon nin mga anghel na an Mesiyas, na rinibong taon nang hinahalat kan banwaan nin Dios, namundag pa sana sa Betlehem. An mga lalaking ini, asin bakong an “tolong hade” na parateng gayo na irinerepresentar sa mga tanawon kan Pagkamundag, an nagsongko ki Maria asin Jose asin nakaheling sa inosenteng omboy na ini na naghihigda sa sabsaban.​—Lucas 2:​15-​20.

Tinatawan ni Jehova nin Pabor an Mapakumbabang mga Naghahanap kan Katotoohan

Tinatawan nin Dios nin pabor an mapakumbabang mga tawo na namomoot sa saiya asin odok an interes na maheling an kaotoban kan saiyang mga katuyohan. Saro ining paorootrong tema sa mga pangyayaring may koneksion sa pagkamundag ni Jesus. Kan, mga sarong bulan pagkamundag kan aki, darahon sia ni Jose asin Maria sa templo bilang pagkuyog sa Ley ni Moises, nagdolot sinda duman nin “sarong padis na agbaan o duwang pitson.” (Lucas 2:​22-24) An totoo lalaking karnero an hinahagad kan Ley, alagad tinogotan man kaiyan an bakong gayong mahal na opsion na ini enkaso an saro dukha. (Levitico 12:​1-8) Isip-isipa iyan. Si Jehova Dios, an Soberano sa uniberso, nagpili, bako nin mayaman, kundi nin dukhang pamilya na dian padadakulaon an saiyang namomotan, bugtong na Aki. Kun kamo magurang, ini maninigong magserbing malinaw na pagirumdom na an pinakamarahay na ikareregalo nindo sa saindong mga aki​—na orog karahay kisa sa materyal na kayamanan o prestihiosong edukasyon—​iyo an kamugtakan sa harong na dian an espirituwal na mga prinsipyo sa buhay an ineenot.

Sa templo, duwa pang fiel, mapakumbabang parasamba an tinawan ni Jehova nin pabor. An saro si Ana, 84 anyos na balo na “dai noarin man nagpapalta sa templo.” (Lucas 2:​36, 37) An saro pa iyo an fiel na gurang nang lalaki na an ngaran Simeon. An duwa naogmang marhay sa pribilehio na itinao nin Dios sa sainda​—bago sinda magadan, an pakaheling sa ipinanugang Mesiyas. Si Simeon nagtaram nin hula may koneksion sa aki. Iyan hula na pano nin paglaom alagad may kaibang pagmondo. Ihinula nia na an hoben na ina na ini, si Maria, maabot an aldaw na sasaksakon nin kamondoan huli sa saiyang namomotan na aki.​—Lucas 2:​25-​35.

Sarong Aki na Namemeligro

An hula ni Simeon sarong mamondong pagirumdom na an inosenteng aki na ini ikaoongis. Minsan ngani kan sia omboy pa, yaon na an pagkaongis na ini. An pagkasaysay ni Mateo nagtatao nin detalye kun paano ini nagin totoo. Pirang bulan na an nag-agi, asin si Jose, Maria, asin Jesus nag-iistar ngonyan sa sarong harong sa Betlehem. Sa dai linalaoman may nagsongko sa sainda na mga taga ibang daga. Apisar kan ipinaheheling kan dai mabilang na tanawon kan Pagkamundag, dai sinasabi nin espesipiko ni Mateo kun pirang lalaki an nag-abot, ni inaapod nia sinda na “mga madonong,” asin bako man na “tolong hade.” Ginagamit nia an termino sa Griego na maʹgoi, na an kahulogan “mga astrologo.” Ini sana maninigo nang magtao sa nagbabasa nin ideya na may maraot na nangyayari digdi, huli ta an astrolohiya sarong gibo na kinokondenar kan Tataramon nin Dios asin maingat na linikayan kan fiel na mga Judio.​—Deuteronomio 18:​10-​12; Isaias 47:​13, 14.

Sinundan kan mga astrologong ini an sarong bitoon hale sa sirangan asin may dara sindang mga regalo para sa “sarong namundag na hade kan mga Judio.” (Mateo 2:2) Alagad dai sinda giniyahan kan bitoon pasiring sa Betlehem. Dinara sinda kaiyan sa Jerusalem asin ki Herodes na Dakula. Mayo nin tawo sa kinaban na igwa kan siring na mapuersang kombinasyon nin medyos asin motibo na gibohan nin maraot an aking si Jesus. An ambisyoso, paragadan na lalaking ini ginadan na an nagkapira sa saiya mismong pinakaharaning mga miembro nin pamilya na sa heling nia mga huma.a Napurisaw kan mabaretaan an pagkamundag nin magigin “hade kan mga Judio,” isinugo nia an mga astrologo tanganing hanapon an Saro na iyan sa Betlehem. Mantang paduman sinda, may pambihirang nangyari. An “bitoon” na nagmotibar sa sainda na magduman sa Jerusalem garo baga naghihiro!​—Mateo 2:​1-9.

Ngonyan, kun baga ini sarong aktuwal na liwanag sa langit o bisyon sana, dai ta aram. Alagad aram nanggad niato na an “bitoon” na ini bakong gikan sa Dios. May maraot na pagkaeksakto, giniyahan kaiyan an paganong mga parasamba na ini pasiring ki Jesus​—sarong aki na madaling mabiktima asin daing maginibo, na pinoprotehiran sana nin dukhang karpintero asin kan saiyang agom. An mga astrologo, na daing pag-aram na mga naloko ni Herodes, posibleng makabalik kutana sa benggatibong monarka, na magbubunga kan pagkapahamak kan aki. Alagad nag-interbenir an Dios paagi sa sarong pangatorogan asin pinapuli sinda na nag-agi sa ibang ruta. Kun siring, an “bitoon” siertong kasangkapan kan kaiwal nin Dios, si Satanas, na gigibohon an gabos na medyos tanganing danyaran an Mesiyas. Kabaliktaran nanggad sa linalaoman na an “bitoon” asin mga astrologo ipinaheheling sa mga tanawon kan Pagkamundag bilang mga sugo nin Dios!​—Mateo 2:​9-12.

Pero, dai nag-ontok si Satanas. An saiyang peon sa bagay na iyan, si Hadeng Herodes, nagboot na gadanon an gabos na omboy sa Betlehem na mayo pang duwang taon an edad. Alagad dai puedeng manggana si Satanas sa pakipaglaban ki Jehova. Sinasabi ni Mateo na haloy nang patienot na naheling nin Dios maski an madahas na paggadan na ini sa inosenteng mga aki. Kinontra giraray ni Jehova si Satanas, na pinatanidan si Jose paagi sa sarong anghel na dumulag pasiring sa Egipto tanganing makarayo sa peligro. Ibinabareta ni Mateo na paghaloyhaloy ibinalyo giraray ni Jose an saiyang sadit na pamilya asin sa katapustapusi iinistar sinda sa Nazaret, kun saen nagdakula si Jesus kaiba an saiyang mas ngohod na mga tugang na lalaki asin babae.​—Mateo 2:​13-​23; 13:​55, 56.

An Pagkamundag ni Cristo—An Kahulogan Kaiyan Para sa Saindo

Medyo nabigla daw kamo sa sumaryong ini kan mga pangyayari na konektado sa pagkamundag asin kapinonan nin pagkaniaki ni Jesus? Dakol an nabibigla. Nabibigla sindang maaraman na an mga pagkasaysay totoong nagkakaoroyon asin eksakto, sa ibong kan laen man na makosog na mga deklarasyon nin nagkapirang tawo. Nabibigla sindang maaraman na an nagkapirang pangyayari ihinula ginatos na taon pa bago kaiyan. Asin nabibigla sinda na an nagkapirang importanteng bagay sa mga Ebanghelyo laen na marhay sa mga ipinaheheling sa tradisyonal na mga estorya kan Pagkamundag asin mga belen.

Pero an tibaad nakabibiglang marhay sa gabos iyo na sa kadaklan na gayo kan tradisyonal na selebrasyon nin Navidad may nalilipasan na mahalagang marhay na mga punto sa estorya kan Ebanghelyo. Halimbawa, daing gayo tinatawan nin atension an Ama ni Jesus​—bakong si Jose, kundi si Jehova Dios. Imahinara an saiyang mga namatean kan ipagkatiwala nia an saiyang namomotan na Aki ki Jose asin Maria na padakulaon asin sustentohan ninda sia. Imahinara an labi-labing kolog na namatean kan langitnon na Ama sa pagtogot sa saiyang Aki na magdakula sa sarong kinaban na dian an sarong hade na pano nin pagkaongis magpaplanong ipagadan sia dawa kan sia aki pa sana! An hararom na pagkamoot sa katawohan an nagpahiro ki Jehova na gibohon an pagsasakripisyong ini.​—Juan 3:​16.

An tunay na Jesus parateng nawawara sa mga selebrasyon nin Navidad. Tara, mayo nin rekord na sinabi man lamang ngani nia sa saiyang mga disipulo an petsa kan saiyang pagkamundag; ni may ano man na nagpapaheling na isinelebrar kan saiyang mga parasunod an saiyang kumpleanyo.

Bakong an pagkamundag ni Jesus kundi an saiyang kagadanan​—asin an kahulogan kaiyan na nakaapektar sa kasaysayan—​an ipinagboot nia sa saiyang mga parasunod na girumdomon. (Lucas 22:​19, 20) Dai, bakong bilang sarong daing maginibong omboy sa sabsaban an gusto ni Jesus na paggirumdom sa saiya, ta bako na siang arog kaiyan ngonyan. Labing 60 taon pakagadana sa saiya, ihinayag ni Jesus an saiyang sadiri paagi sa bisyon ki apostol Juan bilang sarong makosog na Hade na nangangabayo para sa pakikilaban. (Kapahayagan 19:​11-​16) Sa papel na iyan, bilang Namamahala sa langitnon na Kahadean nin Dios, na kaipuhan niatong mamidbid si Jesus ngonyan, ta sia sarong Hade na maliwat kan kinaban.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon/Mga ritrato sa pahina 7]

Sala daw si Lucas?

PAANO nangyari na si Jesus, na nagdakula sa Nazaret asin sa parate midbid bilang an taga Nazaret, namundag sa Betlehem, na mga 150 kilometros an rayo? Si Lucas nagpapaliwanag: “Ngonyan kan mga aldaw na idto [bago namundag si Jesus] luminuwas an sarong pagboot hale ki Augusto Cesar na an bilog na ineerokan na daga magparehistro; (an enot na pagrehistrong ini nangyari kan si Quirinio an gobernador nin Siria;) asin an gabos na tawo nagbiahe tanganing magparehistro, an lambang saro sa sadiri niang siudad.”​—Lucas 1:1; 2:​1-3.

Kinokontrang marhay kan mga kritiko an tekstong ini bilang sarong pagkasala o, mas grabe pa, eroestorya. Iiniinsistir ninda na an sensus na ini asin an pagigin gobernador ni Quirinio nangyari kan 6 o 7 C.E. Kun tama sinda, ibubugtak kaini sa seryosong pagduda an pagkasaysay ni Lucas, huli ta an ebidensia nagsusuherir na si Jesus namundag kan 2 B.C.E. Alagad iniignoro kan mga kritikong ini an duwang mahalagang katunayan. Enot, inaadmitir ni Lucas na nagkaigwa nin labi sa sarong sensus​—mangnoha na nasasambitan nia an “enot na pagrehistrong ini.” Aram niang marhay an manongod sa saro pa, mas huring pagrehistro. (Gibo 5:37) An mas huring sensus na ini iyo man sana an isinaysay kan historyador na si Josefo, na nangyari kan 6 C.E. Ikaduwa, an pagigin gobernador ni Quirinio dai nagtutulod sa sato na sabihon na sa huring petsa na iyan namundag si Jesus. Taano? Huli ta si Quirinio minalataw na nagtukaw sa puestong iyan nin duwang beses. Rinerekonoser nin dakol na intelektuwal na an saiyang enot na termino sakop an 2 B.C.E.

Sinasabi nin nagkapirang kritiko na inimbento ni Lucas an sensus tanganing gumibo nin rason na si Jesus mamundag sa Betlehem, na paagi kaiyan naootob an hula kan Miqueas 5:2. An teoriyang ini ginigibo si Lucas na tuyong nagpuputik, asin mayo nin kritiko na kayang ioyon an alegasyon na iyan sa maingat na historyador na nagsurat kan Ebanghelyo asin librong Gibo.

May saro pang bagay na mayong kritiko na kayang ipaliwanag: An sensus mismo nakaotob nin sarong hula! Kan ikaanom na siglo B.C.E., si Daniel naghula manongod sa sarong namamahala na “mapaagi nin parasingil sa makangangalas na kahadean.” Uminaplikar daw ini ki Augusto asin sa saiyang pagboot na magrehistro sa Israel? Bueno, an hula padagos na patienot na nagsasabi na an Mesiyas, o “Poon kan tipan” ‘magagaba’ durante kan paghade kan kasalihid kan namamahalang ini. Si Jesus tunay nanggad na ‘nagaba,’ ginadan durante kan paghade kan kasalihid ni Augusto, si Tiberio.​—Daniel 11:​20-22.

[Mga ritrato]

Augusto Cesar (27 B.C.E.–14 C.E.)

Tiberio Cesar (14-37 C.E.)

[Mga Credit Line]

Musée de Normandie, Caen, France

Rinetrato sa karahayan nin boot kan British Museum

[Retrato sa pahina 8]

An mapakumbabang mga pastor tinawan kan anghel ni Jehova nin maogmang bareta dapit sa pagkamundag ni Cristo