Si Jeronimo—Sarong Kontrobersial na Parapoon sa Pagtradusir kan Biblia

KAN Abril 8, 1546, an Konsilyo nin Trent nagdeklarar na an Vulgata Latina “inaprobaran kan Iglesia [Katolika] . . . asin na mayo ni saro na nangangahas o nag-iisip sa ano man na sarahotan na sayumahan iyan.” Minsan ngani natapos an Vulgata sangribong taon na bago kaini, iyan asin an nagtradusir kaiyan, si Jeronimo, kaidto pa nagin sentro na nin kontrobersia. Siisay si Jeronimo? Taano ta kontrobersial sia asin an saiyang traduksion nin Biblia? Paano nakaimpluwensia sa pagtradusir kan Biblia ngonyan an saiyang ginibo?

Kun Paano Nagin Intelektuwal

An ngaran ni Jeronimo sa Latin Eusebius Hieronymus. Namundag sia kan mga 346 C.E. sa Stridon, sa Romanong probinsia nin Dalmatia, harani sa presenteng linderos sa pag-oltanan nin Italia asin Slovenia.a An saiyang mga magurang medyo mayaman, asin nanamitan nia an mga bentaha nin kuarta kan sia aki pa, na inedukar sa Roma kan bantog na eksperto sa gramatika na si Donato. Si Jeronimo nagin mataling estudyante sa gramatika, retorika, asin pilosopiya. Kan panahon na ini pinonan man niang mag-adal nin Griego.

Pakahale sa Roma kan 366 C.E., si Jeronimo naglagawlagaw, na sa katapustapusi nakaabot sa Aquileia, Italia, kun saen nia naaraman an ideya nin ascetismo. Naatraer sa mga ideyang ini nin sobrang pagdehar sa sadiri, kan suminunod na nagkapirang taon pinaoswag nia asin nin sarong grupo nin mga katood an pamumuhay na nagpapainda sa sadiri.

Kan 373 C.E., sarong dai ikapaliwanag na pagkariribok an nagin dahelan na magsuruwaysuway an grupo. Huling desganado, si Jeronimo naglagawlagaw pasirangan sa Bitinia, Galacia, asin Cilicia asin sa katapustapusi nakaabot sa Antioquia, Siria.

Grabe an epekto sa saiya kan halawig na biahe. Pagal-pagal asin maluya na an salud, si Jeronimo haros magadan sa kalintura. “Ay, darahon kutana ako nin bigla kan Kagurangnan na Jesu-Cristo dian sa saimo,” an sabi nia, kan sumurat sa sarong katood. “An sakuyang maluyang hawak, na nanluluya dawa daing helang, nadanyaran na marhay.”

Garo baga kulang pa an helang, kapungawan, asin panlaog na pagkakatumang, dai nahaloy napaatubang si Jeronimo sa saro pang krisis—sa espirituwal. Sa sarong pangatorogan naheling nia an saiyang sadiri na “ginuguyod pasiring sa atubangan kan trono nin paghokom” nin Dios. Kan hapoton kun siisay sia, si Jeronimo nagsimbag: “Saro akong Kristiano.” Alagad an nangengenot nagsimbag: “Nagpuputik ka, ika parasunod ni Cicero asin bakong ni Cristo.”

Sagkod kan panahon na idto an pagkabangkag ni Jeronimo sa pag-adal sa pangenot nakasentro sa pagsiyasat sa mga klasikong pagano imbes na sa Tataramon nin Dios. “Pinasakitan ako,” sabi nia, “kan kalayo nin konsensia.” Naglalaom na ikabugtak sa tama an mga bagay-bagay, si Jeronimo nagpromesa sa saiyang pangatorogan: “Kagurangnan, enkaso ako magkaigwa giraray nin kinabanon na mga libro, o enkaso ako magbasa giraray kan mga iyan, dineharan ko na Ika.”

Kan huri, nagrason si Jeronimo na dai sia puedeng papanimbagon sa sarong panuga na ginibo sa pangatorogan. Pero desidido sia na otobon an saiyang promesa—kisuerra sa teoriya. Kaya naghale si Jeronimo sa Antioquia asin nagsolosolo sa Calcis sa desierto nin Siria. Namumuhay bilang ermitanyo, nagkonsentrar sia sa pag-adal sa Biblia asin teolohikong mga babasahon. Nagsabi si Jeronimo: “Binasa ko an mga libro nin Dios na may kaigotan na orog pa kisa kan pagbasa ko kaidto sa mga libro nin tawo.” Nanodan man nia an lokal na tataramon na Siriaco asin nagpoon na pag-adalan an Hebreo sa tabang nin sarong Judio na nakombertir sa Kristianismo.

An Sugo kan Papa

Pakalihis nin mga limang taon nin monastikong pamumuhay, nagbalik si Jeronimo sa Antioquia tanganing ipadagos an saiyang mga pag-adal. Minsan siring, pag-abot nia nanompongan nia na barangang marhay an iglesia. Sa katunayan, kan sia yaon pa sa desierto, si Jeronimo naghagad nin hatol ki Papa Damaso, na nagsasabi: “Nagkakabaranga an iglesia sa tolong grupo, asin an kada saro kaini gustong-gustong suportaran ko sinda.”

Pag-abot nin panahon, nagdesisyon si Jeronimo na kumampi ki Paulino, saro sa tolong lalaki na naghingakong iyo an may titulo kan obispo nin Antioquia. Uminoyon si Jeronimo na ordinan ni Paulino sa duwang kondisyon. Enot, boot niang magin talingkas na ipadagos an saiyang monastikong mga ambisyon. Asin ikaduwa, nag-insistir sia na magdanay na libre sa ano man na mga obligasyon nin padi na maglingkod sa sarong partikular na iglesia.

Kan 381 C.E., uminiba si Jeronimo ki Paulino pasiring sa Konsilyo nin Constantinople asin pakatapos kaiyan nagpadagos na kaibanan nia pasiring sa Roma. Tolos-tolos na nariparo ni Papa Damaso an pagigin intelektuwal asin abilidad sa lenguahe ni Jeronimo. Mayo pang sarong taon si Jeronimo ilinangkaw sa prestihiosong katongdan na personal na sekretaryo ni Damaso.

Bilang sekretaryo, si Jeronimo dai luminikay sa kontrobersia. An totoo, garo baga ineenganyar nia iyan. Halimbawa, padagos siang namuhay na nagpapainda sa sadiri sa tahaw kan magarbong palasyo kan papa. Dugang pa, paagi sa pagpalakop kan saiyang simpleng-simpleng estilo nin buhay asin makosog na pagkontra sa kinabanon na pagpalabilabi kan klero, dakol an nakaiwal ni Jeronimo.

Minsan siring, dawa igwang mga kritiko sa saiya, bilog an suporta ni Papa Damaso ki Jeronimo. May marahay na dahelan an papa na parigonon an boot ni Jeronimo na ipadagos an saiyang pagsiyasat sa Biblia. Kan panahon na idto, dakol na bersion sa Latin kan Biblia an ginagamit. An dakol kaini bakong maingat an pagkatradusir, na igwa nin risang-risang mga sala. An saro pang ikinahahadit ni Damaso iyo na nababanga sa lenguahe an Sirangan asin Solnopan na mga sakop kan iglesia. Pipira sana sa Sirangan an tatao nin Latin; mas dikit sa Solnopan an tatao nin Griego.

Kun siring gustong marhay ni Papa Damaso na magkaigwa nin rebisadong traduksion sa Latin kan mga Ebanghelyo. Gusto ni Damaso nin traduksion na mapahayag nin eksakto kan orihinal na Griego, pero magigin magayonon an pagkasabi asin malinaw sa Latin kaiyan. Saro si Jeronimo sa pipirang intelektuwal na puedeng magtao kan siring na traduksion. Huling matibay magtaram nin Griego, Latin, asin Siriaco asin tataong marhay sa Hebreo, kualipikado siang marhay sa trabahong ini. Kaya sa pagsugo ni Damaso, pinonan ni Jeronimo an sarong proyekto na maubos kan labi sa masunod na 20 taon kan saiyang buhay.

Nadagdagan an Kontrobersia

Minsan ngani marikas na marhay sa pagtradusir kan mga Ebanghelyo, si Jeronimo nagpaheling nin klaro, sa intelektuwal na pamamaagi. Pinagkokomparar an gabos na manuskritong Griego na makukua kan panahon na idto, ikinorehir nia an mga tekstong Latin, kapwa sa estilo asin pinakasustansia, tanganing orog na ikaoyon sa tekstong Griego.

An traduksion ni Jeronimo kan apat na Ebanghelyo inako nanggad kan kadaklan, arog kan rinebisar nia sa Latin na Salmo, na basado sa teksto kan Griegong Septuaginta. Minsan siring, igwa pa giraray nin mga kritiko sa saiya. “An nagkapirang daing kuentang mga linalang,” an isinurat ni Jeronimo, “tuyong sinasahotan ako na pinagmaigotan kong ikorehir an mga teksto sa ebanghelyo, na tumang sa autoridad kan mga tawo kan suanoy asin sa opinyon kan bilog na kinaban.” Nadagdagan an siring na mga pagdenunsiar pagkagadan ni Papa Damaso kan 384 C.E. Bakong marahay an relasyon ni Jeronimo sa bagong papa, kaya nagdesisyon sia na humale sa Roma. Sa giraray, si Jeronimo nagpasirangan.

Kun Paano Nagin Intelektuwal sa Hebreo

Kaidtong 386 C.E., si Jeronimo nag-erok sa Betlehem, kun saen sia mamimirmehan sa bilog niang buhay. Kaiba nia an sarong sadit na grupo nin maimbod na mga parasunod, kabale si Paula, sarong mayaman na babae na kabilang sa mahal na mga tawo sa Roma. Namuhay nang nagpapainda sa sadiri si Paula bilang resulta kan paghuhulit ni Jeronimo. Sa pagsuportar nia sa pinansial, sarong monasteryo an itinindog sa pagdirehir ni Jeronimo. Duman nia ipinadagos an saiyang sa intelektuwal na ginigibo asin tinapos an pinakadakulang trabaho sa saiyang buhay.

An pag-istar sa Palestina nagtao ki Jeronimo nin oportunidad na mapaoswag an saiyang pakasabot sa Hebreo. Nagbayad sia nin nagkapirang paratokdong Judio tanganing tabangan sia na masabotan an nagkapirang mas depisil na aspekto kan lenguahe. Pero maski may paratokdo, bako idtong pasil. May labot sa sarong paratokdo, si Baraninas nin Tiberias, si Jeronimo nagsabi: “Kanigoan an sinakit asin ginastos ko tanganing tokdoan ako ni Baraninas sa banggi.” Taano ta sa banggi sinda nag-adal? Huli ta natakot si Baraninas sa sasabihon kan Judiong komunidad manongod sa pakikiibaiba nia sa sarong “Kristiano”!

Kan kaaldawan ni Jeronimo, parateng pinag-oolog-olog kan mga Judio an mga Hentil na Hebreo an tataramon huli sa dai ninda pakapronunsiar nin sayod kan mga tanog na maragot. Pero pakatapos nin dakulang paghihingoa, nagin eksperto si Jeronimo sa mga tanog na ini. Trinansliterar man ni Jeronimo sa Latin an dakol na tataramon na Hebreo. An paaging ini bako sanang nakatabang sa saiya na magirumdoman an mga tataramon kundi napreserbar man an pronunsasyon sa Hebreo kan panahon na idto.

An Pinakadakulang Kontrobersia ni Jeronimo

Bakong malinaw kun pirang kabtang kan Biblia an planong ipatradusir ni Papa Damaso ki Jeronimo. Alagad daing duwa-duwa kun dapit sa nagin pagmansay dian ni Jeronimo. Si Jeronimo konsentradong marhay asin desidido. An saiyang naglalaad na pagmawot iyo an gumibo nin sarong bagay na “mapapakinabangan kan Iglesia, na mahalaga para sa gabos na maabot na henerasyon.” Sa siring nagdesisyon sia na magtao nin sarong rinebisar na traduksion sa Latin kan bilog na Biblia.

Para sa Hebreong Kasuratan, plano ni Jeronimo na ibasar an saiyang libro sa Septuaginta. An bersion na ini sa Griego kan Hebreong Kasuratan, na orihinal na trinadusir kan ikatolong siglo B.C.E., minansay kan dakol bilang direktang ipinasabong nin Dios. Sa siring, nakalakop na marhay an Septuaginta sa tahaw kan mga Kristianong Griego an tataramon kan panahon na idto.

Minsan siring, mantang ipinapadagos ni Jeronimo an saiyang trabaho, nadiskobre nia an mga dai pagkataramatama kan mga manuskritong Griego, kapareho kan mga naheling nia sa Latin. Nag-orog an pagkadesganar ni Jeronimo. Sa katapustapusi, nakapagkonklusyon sia na tanganing makagibo nin masasarigan na traduksion, kaipuhan niang laktawan an mga manuskritong Griego, kaiba an iginagalang na marhay na Septuaginta, asin dumiretso na sa orihinal na tekstong Hebreo.

An desisyon na ini nagbunga nin pagprotesta. Si Jeronimo inapod kan nagkapira na palsipikador kan teksto, paralanghad sa Dios, na inaabandonar an mga tradisyon kan iglesia apabor sa mga Judio. Maski si Agustin—an pangenot na teologo sa iglesia kan panahon na idto—nakiolay ki Jeronimo na bumalik sa tekstong Septuaginta, na nagsasabi: “Kun an saimong traduksion magpoon na mas basahon nin kadaklan sa dakol na simbahan, magigin makamomondo na, sa pagbasa kan Kasuratan, siertong malataw an mga pagkakalaen sa pag-oltanan kan mga Iglesiang Latin asin mga Iglesiang Griego.”

Iyo, an ikinatakot ni Agustin tibaad mabanga an iglesia kun gamiton kan mga iglesia sa Solnopan an tekstong Latin ni Jeronimo—na basado sa tekstong Hebreo—mantang an mga iglesiang Griego sa Sirangan padagos na naggagamit kan bersion na Septuaginta.b Saro pa, si Agustin nagpahayag nin mga pag-agam-agam manongod sa pagpagilid kan Septuaginta apabor sa sarong traduksion na si Jeronimo sana an makakapagdepensa.

Ano an nagin reaksion ni Jeronimo sa gabos na nagkokontrang ini? Tamang-tama sa saiyang karakter, inignoro ni Jeronimo an mga kritiko nia. Padagos siang nagtradusir nin direkta hale sa Hebreo, asin pag-abot kan taon 405 C.E., natapos nia an saiyang Biblia sa Latin. Pakalihis nin dakol na taon an saiyang traduksion inapod na Vulgata, na nanonongod sa sarong bersion na lakop na inaako (na an vulgatus sa Latin nangangahulogan “lakop, sarong bagay na popular”).

Naghahaloy na mga Nagibo

An pagtradusir ni Jeronimo kan Hebreong Kasuratan bako nanggad na pagrebisar sana nin yaon nang teksto. Para sa maabot na mga henerasyon, liniwat kaiyan an paagi nin pag-adal asin pagtradusir sa Biblia. “An Vulgata,” sabi kan historyador na si Will Durant, “nagdadanay na iyo an pinakadakula asin pinakamaimpluwensiang nagibo sa literaryo kan ikaapat na siglo.”

Minsan ngani matarom an dila asin parapakisuhay an personalidad ni Jeronimo, solo niang idinirehir liwat sa ipinasabong na tekstong Hebreo an pagsiyasat sa Biblia. Paagi sa pagigin marigmat, saiyang pinag-adalan asin pinagkomparar an suanoy na mga manuskrito kan Biblia sa Hebreo asin Griego na dai na niato makukua ngonyan. An saiyang ginibo naenot man sa ginibo kan Judiong mga Masorete. Huli kaini, an Vulgata mahalagang reperensia sa pagkomparar nin ibang mga traduksion kan mga teksto sa Biblia.

Dai kinokonsinte an saiyang palaen na marhay na gawe-gawe o relihiosong mga punto de vista, puedeng apresyaron kan mga mamomoton sa Tataramon nin Dios an mahigos na paghihingoa kaining kontrobersial na parapoon sa pagtradusir kan Biblia. Asin iyo, talagang inotob ni Jeronimo an saiyang pasohan—naggibo sia nin sarong bagay na “mahalaga para sa gabos na maabot na henerasyon.”

[Mga nota sa ibaba]

[Ritrato sa pahina 28]

Estatuwa ni Jeronimo sa Betlehem

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Picture Credit Line sa pahina 26]

Sa walang itaas, manuskritong Hebreo: Sa karahayan nin boot kan Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem; Sa walang ibaba, manuskritong Siriaco: Rineprodusir sa maboot na pagtogot kan The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin; Sa tahaw na itaas, manuskritong Griego: Sa karahayan nin boot kan Israel Antiquities Authority