An Damat nin Dai Pagkapantaypantay Ngonyan

“Pinaniniwalaan niamo na risang-risa an mga katotoohan na ini, na an gabos na tawo linalang na pantay-pantay, na sinda tinawan kan saindang Kaglalang nin nagkapirang dai mahahaleng Diretso, na kabilang sa mga ini an Buhay, Katalingkasan asin an pagmamaigot na kamtan an Kaogmahan.”—Deklarasyon nin Independensia, na inaprobaran kan Estados Unidos kan 1776.

“An gabos na tawo namundag na talingkas asin pantay-pantay sa mga diretso.”—Deklarasyon kan mga Diretso nin Tawo Asin kan mga Siudadano, na inaprobaran kan Junta Nacional kan Pransia kan 1789.

“An gabos na tawo namundag na talingkas asin pantay-pantay sa dignidad asin mga diretso.”—Unibersal na Deklarasyon kan mga Diretso nin Tawo, na inaprobaran kan Junta General kan Naciones Unidas kan 1948.

DAING duwa-duwa sa bagay na iyan. Lakop an kamawotan para sa pagkapantaypantay sa tahaw nin mga tawo. Alagad makamomondo, an mismong bagay na kinaipuhan na parateng marhay na orootrohon an ideya nin pagkapantaypantay nin tawo nagpapatunay na sagkod ngonyan dai nakakamtan nin katawohan an pagkapantaypantay.

Igwa daw nin siisay man na talagang makatatao nin mga argumento na ngonyan sa paghinanapos kan ika-20 siglo, mas nagrahay an kamugtakan nin mga bagay? An gabos daw na siudadano kan Estados Unidos asin Pransia, o kan arin man sa 185 miembro kan Naciones Unidas, talagang may pantay-pantay na diretso na yaon daa sa sainda kan sinda mamundag?

Minsan ngani tibaad “risang-risa” an ideya nin pagkapantaypantay kan gabos na tawo, an diretso sa “Buhay, Katalingkasan asin an pagmamaigot na kamtan an Kaogmahan” bako nanggad na pantay-pantay para sa gabos na tawo. Halimbawa, anong pagkapantaypantay sa diretso sa buhay an masasabi ta kun an sarong aki sa Aprika kaipuhan na makihiras sa 2,569 iba pa sa sarong doktor, mantang an sarong aki sa Europa 289 sana an kahiras? O anong pagkapantaypantay sa mga diretso sa katalingkasan asin pagmamaigot na kamtan an kaogmahan an yaon kun mga un-tersio kan mga aking lalaki asin dos-tersio kan mga aking babae sa India an madakulang daing inadalan, mantang sa mga lugar na arog kan Hapon, Alemania, asin Gran Britania, garantisado an edukasyon kan haros gabos na aki?

Pareho daw an nakakamtan na “dignidad asin mga diretso” sa buhay kan mga tawo sa mga nasyon sa Amerika Sentral na an entrada nin kada sarong tawo $1,380 sa mga taga Pransia, na an entrada nin kada sarong tawo $24,990? Anong pagkapantay an nakakamtan kan sarong bagong mamundag na babae sa Aprika na an linalaoman na lawig nin buhay 56 na taon kun ikokomparar sa omboy na babae sa Amerika del Norte na an linalaoman na lawig nin buhay 79 taon?

Dakol an aspekto nin dai pagkapantaypantay, na gabos mandata. An dai pagkapantaypantay sa klase nin pamumuhay asin sa mga oportunidad para sa pag-asikaso sa salud asin edukasyon pira sana sa mga iyan. Kun beses dai mapagdududahan an kabtang kan pagkalaenlaen sa politika, rasa, o relihion sa paghale sa tawo kan saindang dignidad asin katalingkasan. Apisar kan gabos na orolay manongod sa pagkapantaypantay, kita nabubuhay sa kinaban nin dai pagkapantaypantay. Kapareho nin sarong damat—“sarong dahelan nin lakop o biyong makuring sakit,” siring kan itinaong kahulogan kan termino—an dai pagkapantaypantay naglalakop sa gabos na kabtang kan sosyedad nin tawo. Garo saksak sa puso an kolog na itinatao kaiyan sa porma nin kadukhaan, helang, ignoransia, kadaihan nin trabaho, asin pagpalaenlaen.

“An gabos na tawo linalang na pantay-pantay.” Magayonon nanggad na pag-isip-isipon! Kanigoan nanggad kamakaturotriste na biyong kabaliktaran an tunay na nangyayari!

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 3]

UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER