Ano an Katotoohan Manongod sa mga Balumbon sa Gadan na Dagat?

Labing 50 taon na an nakaagi, an sarong gapo na idinaklag nin sarong pastor na Beduino sa sarong kueba nagbunga kan inapod nin nagkapira na pinakadakulang arkeolohikong diskobremiento kan ika-20 siglo. Nadangog kan Beduino na may napasang dulay an gapo. Kan magsiyasat, nadiskobre nia an enot sa napabantog na Mga Balumbon sa Gadan na Dagat.

AN MGA balumbon na ini nagin sentro nin atension asin kontrobersia kapwa sa grupo nin mga intelektuwal asin sa pankagabsan na media. Lakop an karibarawan asin salang impormasyon sa publiko. Luminakop an huringhuding manongod sa dakulang pagtahob, sa takot na ihayag kan mga balumbon an mga bagay na mapaluya kapwa sa pagtubod kan mga Kristiano asin mga Judio. Alagad ano an tunay na importansia kan mga balumbon na ini? Pakalihis nin labing 50 taon, puede daw na maaraman an mga katotoohan?

Ano an Mga Balumbon sa Gadan na Dagat?

An Mga Balumbon sa Gadan na Dagat suanoy na mga manuskritong Judio, na an kadaklan kaiyan isinurat sa Hebreo, an nagkapira sa Aramaiko, asin an pipira sa Griego. An dakol sa mga balumbon asin kapidaso na ini labing 2,000 na taon na an edad, na an petsa bago kan pagkamundag ni Jesus. Kabilang sa enot na mga balumbon na nakua sa mga Beduino an pitong halawigon na manuskrito na nasa laen-laen na grado nin pagkaraot. Mientras na mas dakol na kueba an sinusungkat, nadidiskobre an iba pang mga balumbon asin rinibong kapidaso nin balumbon. Sa pag-oltanan kan mga taon na 1947 asin 1956, 11 gabos na kueba na may mga balumbon an nadiskobre harani sa Qumran, sa may Gadan na Dagat.

Kan husayon an gabos na balumbon asin kapidaso, iyan may total na mga 800 na manuskrito. Mga un-kuarto, o labi sanang 200 na manuskrito, an kopya kan mga kabtang kan tekstong Hebreo sa Biblia. An dugang pang mga manuskrito nagrerepresentar sa suanoy na Judiong mga kasuratan na mayo sa Biblia, an Apokripa sagkod an Pseudepigrapha.a

An nagkapira sa mga balumbon na nakapukaw na marhay sa mga intelektuwal mga dai midbid na kasuratan kaidto. Kabale digdi an mga interpretasyon kan mga bagay manongod sa Judiong ley, espesipikong mga reglamento para sa komunidad kan sekta na nag-eerok kaidto sa Qumran, mga berso asin pamibi sa liturhiya, patin eskatolohikong kasuratan na naghahayag nin mga punto de vista manongod sa kaotoban nin hula sa Biblia asin sa huring mga aldaw. Igwa man nin napapalaen na mga komentaryo sa Biblia, an pinakasuanoy na pinaghalean kan bersikulo por bersikulong komentaryo sa mga teksto sa Biblia sa presenteng panahon.

Siisay an Nagsurat kan Mga Balumbon sa Gadan na Dagat?

An manlaenlaen na paagi nin pagpetsa kan suanoy na kasuratan nagpaparisa na an mga balumbon magsalang kinopya o sinurat sa pag-oltanan kan ikatolong siglo B.C.E. asin enot na siglo C.E. An nagkapirang intelektuwal nagproponer na an mga balumbon itinago sa mga kueba kan mga Judio na hale sa Jerusalem bago laglagon an templo kan 70 C.E. Minsan siring, nanompongan kan mayoriya kan mga intelektuwal na nagsisiyasat kan mga balumbon na an punto de vistang ini bakong sono sa laog kan mga balumbon mismo. An dakol na balumbon nagpapaheling nin mga punto de vista asin kostumbre na kontra sa mga autoridad sa relihion sa Jerusalem. Ihinahayag kan mga balumbon na ini an sarong komunidad na nagtutubod na hinaboan nin Dios an mga saserdote asin an paglilingkod sa templo sa Jerusalem patin na minamansay nia an pagsamba kan saindang grupo sa desierto bilang kasalihid na paglilingkod sa templo. Minalataw na harayo an posibilidad na itatago kan mga autoridad sa templo sa Jerusalem an sarong koleksion na kaiba an siring na mga balumbon.

Minsan ngani posibleng may grupo nin mga parakopya sa Qumran, puedeng dakol na balumbon an natipon sa ibang lugar asin dinara duman kan mga nagtutubod. Sa sarong sentido, an Mga Balumbon sa Gadan na Dagat sarong mahiwas na koleksion nin libreriya. Siring kan arin man na libreriya, an koleksion tibaad kabilang an magkaralaenlaen na ideya, na bako man gabos pirmeng nagpapabanaag kan relihiosong mga punto de vista kan mga nagbabasa kaiyan. Minsan siring, an mga tekstong idto na kadakoldakol kan kopya mas posibleng nagpapabanaag kan espesyal na mga interes asin paniniwala kan grupo.

Mga Eseno daw an mga Residente sa Qumran?

Kun an mga balumbon na ini libreriya kan Qumran, sairisay an mga residente dian? Si Propesor Eleazar Sukenik, na nakakua nin tolong balumbon para sa Unibersidad na Hebreo sa Jerusalem kan 1947, an enot na nagproponer na an mga balumbon na ini sadiri kaidto nin sarong komunidad nin mga Eseno.

An mga Eseno sarong Judiong sekta na nasambitan kan mga parasurat kan enot na siglo na si Josefo, Filo nin Alejandria, asin Plinio na Matua. An eksaktong ginikanan kan mga Eseno mayong igong mapagbabasehan, alagad minaluwas na sinda naglataw durante kan peryodo nin kariribokan kasunod kan rebelyon kan mga Macabeo kan ikaduwang siglo B.C.E.b Si Josefo nagbareta manongod sa pag-eksister ninda durante kan peryodong iyan kan idinedetalye nia kun paano napapalaen an saindang relihiosong mga punto de vista kan sa mga Fariseo asin Saduceo. Nasambitan ni Plinio an lugar nin sarong komunidad nin mga Eseno na nasa may Gadan na Dagat sa pag-oltanan kan Jerico asin En-gedi.

Si Propesor James VanderKam, nag-espesyalisar sa Mga Balumbon sa Gadan na Dagat, nagproponer na “an mga Eseno na nag-erok sa Qumran sadit sanang kabtang kan mas dakulang mobimiento kan mga Eseno,” na sa kalkulo ni Josefo mga apat na ribo. Dawa bakong eksaktong kapareho kan gabos na deskripsion, an kamugtakan na naglataw basado sa mga teksto sa Qumran garo baga mas nagtotokdo sa mga Eseno kisa arin man na ibang midbid na grupo nin mga Judio kan peryodong iyan.

May nagkapirang naghihingako na an Kristianismo nagpoon sa Qumran. Minsan siring, dakol na risang marhay na pagkakalaen an maheheling sa relihiosong mga punto de vista kan sekta sa Qumran asin kan enot na mga Kristiano. An kasuratan sa Qumran naghahayag nin labi-labi kaestriktong mga regulasyon nin Sabbath asin haros may kabangkagan na pagkainteres sa seremonyal na kadalisayan. (Mateo 15:​1-​20; Lucas 6:​1-​11) Siring man na gayo kaiyan an masasabi mapadapit sa pagrayo kan mga Eseno sa sosyedad, sa saindang paniniwala sa kapaladan asin sa inmortalidad kan kalag, asin sa saindang pagdodoon sa selibasiya asin mistikong mga ideya manongod sa pakikikabtang sa mga anghel sa saindang pagsamba. Ipinaheheling kaini na sinda dai kaoyon kan katokdoan ni Jesus asin kan enot na mga Kristiano.​—Mateo 5:​14-​16; Juan 11:​23, 24; Colosas 2:​18; 1 Timoteo 4:​1-3.

Mayo nin Pagtahob, Mayo nin Natatagong mga Balumbon

Kan suminunod na mga taon pakadiskobre sa Mga Balumbon sa Gadan na Dagat, manlaenlaen na publikasyon an prinodusir kaya an enot na mga diskobremiento pasil nang makua kan mga intelektuwal sa bilog na kinaban. Alagad an rinibong kapidaso na hale sa saro sa mga kueba, na inapod na Kueba 4, kadudadudang marhay. An mga ini nasa kamot nin sarong sadit na internasyonal na grupo nin mga intelektuwal na inestablisar sa Sirangan na Jerusalem (kabtang kaidto kan Jordan) sa Museo Arkeolohiko sa Palestina. Mayo nin Judio o Israeli na intelektuwal an kaayon sa grupong ini.

An grupo nagmukna nin palakaw na dai itinotogot an paggamit sa mga balumbon sagkod na ikapublikar ninda an opisyal na mga resulta kan saindang pagsiyasat. An kabilangan nin mga intelektuwal sa grupo binugtakan nin limite. Kun magadan an sarong miembro kan grupo, saro sana na bagong intelektuwal an idadagdag tanganing sumalida sa saiya. An kadakolan kan trabaho nagkakaipo nin mas dakulang grupo, asin sa nagkapirang kamugtakan, mas dakulang abilidad sa suanoy na Hebreo asin Aramaiko. Arog kaini an pagkasabi kaiyan ni James VanderKam: “An manampulong ribong kapidaso dai kayang asikasohon nin walong eksperto, gurano man sinda kamaabilidad.”

Huli sa Anom na Aldaw na Guerra kan 1967, an Sirangan na Jerusalem asin an mga balumbon kaiyan napasairarom kan hurisdiksion kan Israel, alagad mayong ginibong pagbabago sa palakaw para sa grupong nagsisiyasat sa balumbon. Mantang an pagkaatraso sa pagpublikar kan mga balumbon na hale sa Kueba 4 naglalawig poon sa mga taon sagkod sa mga dekada, nadangog an mga pagprotesta nin nagkapirang intelektuwal. Kan 1977, si Propesor Geza Vermes kan Unibersidad nin Oxford inapod iyan na akademikong iskandalo na labaw sa gabos sa ika-20 siglo. An mga huringhuding nagpoon na maglakop na an Iglesia Katolika tuyong itinatago an mga impormasyon hale sa mga balumbon na magpapaluya nin biyo sa Kristianismo.

Kan mga taon nin 1980, an grupo sa katapustapusi dinagdagan sagkod sa 20 intelektuwal. Dangan, kan 1990, sa pagdirehir kan bagong nombrahan na namamayong editor kaiyan, si Emanuel Tov, kan Unibersidad na Hebreo sa Jerusalem, an grupo dinagdagan pa sagkod sa labing 50 intelektuwal. Ibinugtak an estriktong iskedyul para sa pagpublikar kan gabos na intelektuwal na edisyon kan natatadang mga balumbon.

An sarong tunay na pag-abante nangyari nin bigla kan 1991. Enot, ipinublikar an A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls. Binilog ini sa tabang nin komputer basado sa sarong kopya nin konkordansia kan grupo. Sunod, an Libreriya Huntington sa San Marino, California, nag-anunsiar na iluluwas ninda para sa siisay man na intelektuwal an saindang kompletong grupo nin mga retrato kan mga balumbon. Dai nahaloy, kan ipublikar an A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls, madali nang makua an mga retrato kan dai napublikar kaidto na mga balumbon.

Kaya para sa huring dekada, an gabos na Mga Balumbon sa Gadan na Dagat ilinuwas na para sa pagsiyasat. Ihinahayag kan pagsiyasat na mayo nin pagtahob; mayo nin natatagong mga balumbon. Mantang an ultimong opisyal na mga edisyon kan mga balumbon ipinupublikar na, ngonyan sana puedeng ponan an lubos na pag-analisar. Namundag an sarong bagong henerasyon nin mga intelektuwal sa balumbon. Alagad ano an importansia kan pagsiyasat na ini para sa mga estudyante sa Biblia?

[Mga Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 3]

An mga ini kabilang sa mga kueba na harani sa Gadan na Dagat na dian nadiskobre an suanoy na mga balumbon

[Picture Credit Line sa pahina 3]

Kapidaso kan balumbon: Pahina 3, 4, asin 6: Sa karahayan nin boot kan Israel Antiquities Authority

[Picture Credit Line sa pahina 5]

Sa karahayan nin boot kan Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem