An Katoninongan nin Westphalia​—Sarong Panahon nin Dakulang Pagbabago sa Europa

“SARONG pambihirang okasyon nanggad na an kadakol na pamayo nin Estado sa Europa magkatiripon na arog ngonyan.” Iyan an sinabi ni Roman Herzog, dating presidente kan Republika Pederal nin Alemania, kan Oktubre 1998. Kan sinabi nia iyan, kaiba sa mga nagdadangog sa saiya an apat na hade, apat na reyna, duwang prinsipe, sarong pangenot na duke, asin nagkapirang presidente. An okasyon na iyan, na inisponsor kan Konseho nin Europa, importanteng marhay sa 50 taon na kasaysayan kan presenteng panahon na estado nin Alemania. Ano an okasyon?

An Oktubre 1998 iyo an ika-350 anibersaryo kan Tratado sa Katoninongan nin Westphalia. Sa mga kasundoan pankatoninongan parateng ginigibo an importanteng mga desisyon na may dakulang epekto sa kasaysayan, asin sa bagay na ini espesyal an Tratado nin Westphalia. Tinapos kan pagpirma sa kasundoan na ini kan 1648 an Treintang Taon na Guerra asin tinandaan an pagkamundag kan presenteng panahon na Europa bilang sarong kontinente nin soberanong mga estado.

Natanyog an Sarong Daan na Palakaw

Durante kan Edad Media, an pinakamakapangyarihan na institusyon sa Europa iyo an Iglesia Katolika Romana asin an Banal na Imperyo nin Roma. An imperyo kompuesto nin ginatos na estado na manlaenlaen an kadakulaan asin nasasakopan an lugar na sakop ngonyan kan Austria, Republikang Czech, sirangan na Pransia, Alemania, Suiza, Belhika, Luxemburgo, Netherlands, asin mga kabtang kan Italia. Huling an mga estadong Aleman an minakompuesto sa dakulang kabtang kaiyan, an imperyo namidbid bilang an Banal na Imperyo nin Roma kan Nasyon nin Alemania. An kada estado pinamamahalaan nin sarong prinsipe na may sarong sokol nin autonomiya. An emperador mismo sarong Katoliko Romano na hale sa pamilyang Habsburg sa Austria. Kun siring, huling an papado asin an imperyo yaon sa kapangyarihan, an Europa biyong nasa kamot kan Katoliko Romano.

Minsan siring, kan ika-16 asin ika-17 siglo natanyog an establisadong palakaw. Sa bilog na Europa nagkaigwa nin lakop na pagkadiskontento sa pagpalabilabi kan Iglesia Katolika Romana. An mga repormador sa relihion na arog ni Martin Luther asin John Calvin nagtaram manongod sa pagbalik sa Biblikong mga prinsipyo sa buhay. Si Luther asin Calvin nakakua nin lakop na pagsuportar, asin hale sa mobimientong ini nagtalubo an Reporma asin mga relihion na Protestante. Huli sa Reporma nagkabaranga an imperyo sa tolong pagtubod​—an Katoliko, Luterano, asin Calvinista.

An mga Katoliko may pagdeskompiar sa mga Protestante, asin an mga Protestante dinuduhagi an mga karibal nindang Katoliko. An kamugtakan na ini an nagbunga kan pagkaorganisar kan Unyon nin Protestante asin Liga nin Katoliko kan kapinonan kan ika-17 siglo. An nagkapirang prinsipe kan imperyo nakiayon sa Unyon, an iba nakiayon sa Liga. An Europa​—asin partikularmente an imperyo—​nagin sarong bariles nin pulbura na pano nin pagsuspetsa na kaipuhan sana nin sarong silyab tanganing pumutok. Kan sumilyab sa katapustapusi, pinonan iyan nin sarong ralaban na nagpadagos sa suminunod na 30 taon.

Sarong Nakagagadan na Silyab na Nagpalaad sa Europa

Pinagmaigotan kan mga namamahalang Protestante na impluwensiahan an Katolikong mga Habsburg na magtao nin orog na katalingkasan sa pagsamba. Alagad an pagtaong konsiderasyon ginibo na may magabat na boot, asin kan 1617-​18, duwang Luteranong simbahan sa Bohemia (an Republikang Czech) an puersahan na sinerahan. Ikinaanggot ini kan mga nobleng Protestante, na suminalakay sa sarong palasyo sa Prague, tinakma an tolong opisyal na Katoliko, asin iinapon an mga ini sa luwas kan bintana sa itaas. An aktong ini an nagin silyab na nagpalaad sa Europa.

Minsan ngani mga parasunod daa sinda kan Prinsipe nin Katoninongan, si Jesu-Cristo, an mga miembro kan magkakontrang mga relihion na ini nagraralaban na ngonyan. (Isaias 9:6) Sa Ralaban sa Bukid na Puti, dinaog nin grabe kan Liga an Unyon, na nagkasuruhaysuhay. An mga nobleng Protestante ginadan sa sadan sa Prague. Sa bilog na Bohemia, an propiedad kan mga Protestante na habong tumalikod sa pagtubod kinompiskar asin idinistribwir sa mga Katoliko. Ilinadawan kan librong 1648​—Krieg und Frieden in Europa (1648​—Guerra Asin Katoninongan sa Europa) an pangongompiskar na ini bilang “saro sa pinakadakulang pagbalyo nin propiedad na nangyari sa sentral na Europa.”

An puminoon bilang sarong labanan nin relihion sa Bohemia gruminabe sagkod na nagin internasyonal na pag-inagawan nin kapangyarihan. Sa suminunod na 30 taon, an Dinamarca, Pransia, Netherlands, España, asin Sweden nakabale na sa labanan. An mga namamahalang Katoliko asin Protestante, na sa parate minomotibar nin kahanaban asin pagmawot sa kapangyarihan, nakikipagdaogan para sa supremasiya sa politika asin ganansia sa komersio. An Treintang Taon na Guerra nababanga sa mga tangga, na an kada saro inginaran sa mayor na mga kalaban kan emperador. An nagkapirang reperensia nagsitar nin apat sa tanggang iyan: an Guerra nin mga taga Bohemia asin taga Palatina, an Guerra nin mga Danes asin taga Lower Saxony, an Guerra nin mga Sueco, asin an Guerra nin mga Pranses asin Sueco. An kadaklan sa labanan nangyari sa teritoryo kan imperyo.

Kaiba sa mga armas kan panahon na iyan an mga pistola, muskete, asin kanyon, na an mayor na nagsusuplay nin mga armas iyo an Sweden. An mga Katoliko asin Protestante an napapalabot sa ralaban. An mga soldados minapasiring sa ralaban na nagkukurahaw nin magsalang “Santa Maria” o “an Dios nasa kampi niato.” Sinasalakat asin sinasamsaman kan mga soldados an mga inaagihan ninda paibong sa mga estadong Aleman, na tinatratar an mga kalaban asin sibilyan na garo mga hayop. An guerra nagin mabangis na marhay. Kanigoan an kalaenan sa hula kan Biblia: “Dai sinda mabingat nin espada, an nasyon tumang sa nasyon, ni mag-aadal pa man sinda sa pakilaban”!​—Miqueas 4:3.

Sarong henerasyon nin mga Aleman an duminakula na daing aram kundi guerra, asin an nakakapoy nang mga tawo naghihidaw nin katoninongan. Minalataw na posible kutana an katoninongan kun bakong dahel sa nagkokorontrahan na intereses sa politika kan mga namamahala. Politika an nagigin mas lataw na dahelan kan guerra asin bako nang iriwal sa relihion. Kabaliktaran sa tibaad linalaoman, an sarong tawo na nagpalakop kan pagbabagong ini sarong halangkaw na opisyal kan Iglesia Katolika.

Ginamit ni Kardinal Richelieu an Saiyang Autoridad

An opisyal na titulo ni Armand-Jean du Plessis iyo an Kardinal de Richelieu. Sia man an primer ministro kan Pransia poon 1624 sagkod 1642. Obheto ni Richelieu na gibohon na mayor na kapangyarihan sa Europa an Pransia. Sa katuyohan na iyan, pinagmaigotan niang paluyahon an kapangyarihan kan kapwa nia mga Katoliko, an mga Habsburg. Paano nia ini ginibo? Paagi sa pagtao nin pondo sa Protestanteng mga armi sa mga estadong Aleman, Dinamarca, Netherlands, asin Sweden, na gabos nakikipaglaban sa mga Habsburg.

Kan 1635, sa kaenot-enote nagpadara si Richelieu nin mga soldados na Pranses sa guerra. An librong vivat pax​—Es lebe der Friede! (Mabuhay an Katoninongan!) nagpapaliwanag na sa pangultimong tangga kaiyan, “an Treintang Taon na Guerra bako nang ralaban sa pag-oltanan nin mga grupong relihioso. . . . An guerra nagin pagdinaogan para sa supremasiya sa politika sa Europa.” An puminoon bilang ralaban nin relihion sa pag-oltanan nin mga Katoliko asin Protestante nagin pakikipaglaban kan magkasurog na mga Katoliko asin mga Protestante tumang sa ibang Katoliko. An Liga nin Katoliko, na luminuya na sa kapinonan kan mga taon nin 1630, dinesolber kan 1635.

Komperensiang Pankatoninongan sa Westphalia

An Europa dinestroso nin pananalakat, paggadan, panlulugos, asin helang. Luway-luway, kuminosog an paghimuyawot sa katoninongan dahel sa pakarealisar na mayo nin manggagana sa guerrang ini. An librong vivat pax​—Es lebe der Friede! nagsasabi na “sa pagtatapos kan mga taon nin 1630, rinekonoser sa katapustapusi kan responsableng mga prinsipe na an kapangyarihan militar dai na makatatabang sa sainda na magibo an saindang pasohan.” Alagad kun katoninongan an gusto kan gabos, paano makakamtan iyan?

Si Emperador Fernando III kan Banal na Imperyo nin Roma, si Hadeng Luis XIII nin Pransia, asin si Reyna Christina nin Sweden nagkaoroyon na maninigong magkaigwa nin komperensia kun saen an gabos na kabale sa guerra maninigo na magtiripon asin gibohon an negosasyon para sa mga kondisyon pankatoninongan. Duwang lugar an pinili para sa pag-orolay​—an banwaan nin Osnabrück asin Münster sa Westphalia na probinsia nin Alemania. Pinili an mga lugar na ini huli ta nasa katahawan iyan kan kabisera nin Sweden asin Pransia. Poon kan 1643, mga 150 delegasyon​—na an nagkapira may dakol na grupo nin mga konsehero​—an nagpasiring sa duwang banwaan na ini, na an mga representanteng Katoliko nagtitiripon sa Münster, an mga delegadong Protestante sa Osnabrück.

Enot, naggibo nin mga susundon dapit sa paggawe tanganing iareglo an mga bagay na arog kan titulo asin ranggo kan mga representante, areglo sa pagtukaw, asin mga prosedimiento. Dangan nagpoon an mga orolay pankatoninongan, na ipinapasa an mga proposisyon hale sa sarong delegasyon pasiring sa masunod paagi sa mga nangongoltanan. Pakalihis nin haros limang taon​—mantang nagpapadagos an guerra​—napagkaoroyonan an mga kondisyon pankatoninongan. An Tratado nin Westphalia kompuesto nin labi sa sarong dokumento. An saro sa kasundoan pinirmahan sa Osnabrück ni Emperador Fernando III asin kan Sweden, an saro pa sa Münster na pinirmahan kan emperador asin kan Pransia.

Mantang naglalakop an bareta manongod sa tratado, nagpoon an mga selebrasyon. An pinonan nin nakagagadan na silyab natapos sa pagputok nin literal na mga kuitis. Pinaliwanag kaiyan an langit sa manlaenlaen na siudad. Binabagting an mga kampana sa simbahan, pinaputok an mga kanyon bilang pagsaludo, asin an mga tawo nag-aarawit sa mga tinampo. An Europa daw makaaasa na ngonyan nin nagdadanay na katoninongan?

Posible daw an Nagdadanay na Katoninongan?

Rinekonoser kan Tratado nin Westphalia an prinsipyo nin soberaniya. Nangangahulogan ini na an kada partisipante sa tratado minaoyon na igagalang an deretso sa teritoryo kan gabos na ibang partisipante asin dai maentremeter sa panlaog na mga aktibidad ninda. Huli kaini namundag an presenteng panahon na Europa bilang sarong kontinente nin soberanong mga estado. Sa mga estadong iyan, an nagkapira nakinabang nin mas dakula sa tratado kisa sa iba.

An Pransia naestablisar bilang mayor na kapangyarihan, asin nakamtan kan Netherlands saka kan Suiza an independensia. Para sa mga estadong Aleman, na dakol kaiyan an rinaot kan guerra, an tratado nagin disbentaha. Sa limitadong paagi, an kinaabtan kan Alemania dinesisyonan kan ibang nasyon. An The New Encyclopædia Britannica nagbareta: “An ganansia asin kapierdihan kan mga prinsipeng Aleman dineterminaran kan nakuang bentaha kan pangenot na mga kapangyarihan: an Pransia, Sweden, asin Austria.” Imbes na magkatiripon asin magkasararo sa sarong nasyon, an mga estadong Aleman nagkabaranga arog man sana kan dati. Apuera dian, itinao sa kontrol nin dayong mga namamahala an nagkapirang teritoryo, siring kan mga kabtang kan pangenot na mga salog sa Alemania​—an Rin, Elbe, asin an Oder.

An mga relihion na Katoliko, Luterano, asin Calvinista tinawan nin magkakapantay na pagrekonoser. Dai naogma an gabos digdi. Si Papa Inocentes X makosog na nagkontra sa tratado, na idinedeklarar iyan na imbalido asin daing epekto. Minsan siring, an inestablisar na mga sagkodan nin relihion sa pangenot nagdanay na dai nabago sa laog nin tolong siglo. Minsan ngani an katalingkasan sa relihion para sa indibiduwal dai pa nangyayari, iyan medyo harani na dian.

Tinapos kan tratado an Treintang Taon na Guerra, asin kasabay kaiyan natapos man an kadaklan na pag-iiwal. Ini an pinakahuring mayor na guerra nin relihion sa Europa. Dai nagpondo an mga guerra, alagad an pundamental na dahelan kaiyan buminalyo hale sa relihion pasiring sa politika o komersio. Dai boot sabihon kaiyan na an relihion nawaran na nin gabos na impluwensia sa mga paglalaban sa Europa. Kan Guerra Mundial I asin II, an mga soldados na Aleman nakasulot nin paha na may inskripsion sa ebilya na pamilyar na mga tataramon na: “An Dios Nasa Kampi Niato.” Durante kan makatatakot na mga labanan na iyan, an mga Katoliko asin Protestante puminosisyon giraray sa sarong lado tanganing makipaglaban sa mga Katoliko asin Protestante sa ibong na lado.

Malinaw nanggad, an Tratado nin Westphalia dai nagtao nin nagdadanay na katoninongan. Minsan siring, an siring na katoninongan madali nang maeksperyensiahan kan makinuyog na katawohan. Itatao ni Jehova Dios an daing katapusan na katoninongan sa katawohan paagi sa Mesiyanikong Kahadean kan saiyang Aki, si Jesu-Cristo. Sa irarom kan gobyernong iyan, an sarong tunay na relihion an magigin puersa para sa pagkasararo, bakong pagkabaranga. Mayo nin siisay man na makikiguerra huli sa ano man na dahelan, relihioso man o iba pang dahelan. Kanigoan na kaginhawahan kun an pamamahala kan Kahadean magsakop na sa bilog na daga asin “an katoninongan magigin daing kasagkodan”!​—Isaias 9:​6, 7.

[Blurb sa pahina 21]

An puminoon bilang labanan sa pag-oltanan nin mga Katoliko asin Protestante nagin pakikipaglaban kan magkasurog na mga Katoliko asin Protestante tumang sa ibang Katoliko

[Blurb sa pahina 22]

An mga soldados minapasiring sa ralaban na nagkukurahaw nin magsalang “Santa Maria” o “an Dios nasa kampi niato”

[Ritrato sa pahina 21]

Si Kardinal Richelieu

[Ritrato sa pahina 23]

Drowing kan ikadesisais na siglo na ilinaladawan an pag-iriwal ni Luther, Calvin, asin kan papa

[Picture Credit Line sa pahina 20]

Hale sa librong Spamers Illustrierte Weltgeschichte VI

[Picture Credit Lines sa pahina 23]

Mga namomoon sa relihion na nag-iiriwal: Hale sa librong Wider die Pfaffenherrschaft; mapa: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck