“Nabiklad” an Sarong Suanoy na Rolyo

KAN 1970, nakutkot nin mga arkeologo an sarong tutong na rolyo sa Ein Gedi, Israel, harani sa sulnupan na baybayon kan Dead Sea. Nahiling ninda an rolyo mantang nagkukutkot sinda sa sarong sinagoga, na nasulo kan malaglag an baryo, na posibleng nangyari kan ikaanom na siglo C.E. Dai mabasa kaidto an rolyo dahil sa kondisyon kaiyan; dai ngani puwedeng bikladon ta mararaot iyan. Alagad, salamat sa sarong 3-D scanning technique, “nabiklad” an rolyo. Asin sa tabang kan bagong digital imaging software, mababasa na an laog kaiyan.

Ano an nadiskubre sa pag-scan? An nakasurat sa rolyo parte kan Bibliya. An natada sa laog kaiyan pirang bersikulo sa kapinunan kan libro nin Levitico. Kaibang mababasa sa mga bersikulong iyan an personal na pangaran nin Diyos sa Hebreo gamit an Tetragrammaton. Minalataw na isinurat an rolyo sa pag-ultanan kan kabangaan kan inot na siglo C.E. asin kan ikaapat na siglo C.E., kaya iyan an pinakasuanoy na Hebreong rolyo nin Bibliya na nadiskubre kasunod kan mga manuskritong Qumran. “Kan dai pa nabibiklad sa tabang nin kompyuter an kapidaso kan Levitico sa Ein Gedi,” an isinurat ni Gil Zohar sa The Jerusalem Post, “mga sangribong taon an lakwat kan 2,000 anyos na Dead Sea Scrolls na isinurat sa katapusan kan peryodo nin Ikaduwang Templo asin kan Aleppo Codex na isinurat kan Edad Media kan ika-10 siglo CE.” Sigun sa mga eksperto, an rolyong ini na biniklad sa tabang nin kompyuter nagpapahiling na an tekstong Masoretiko kan Torah “maingat na napreserbar sa naglihis na milenyo, asin an mga sala kan mga parakopya dai nakaapektar sa teksto.”