1, 2. Ano an katuyuhan ni Jehova para sa ikapitong aldaw, pero ano an naglataw na problema sa kapinunan kan aldaw na ini?

RAOT na! An katawuhan, an pinakatampok kan ikaanom na aldaw nin paglalang, biglang buminagsak hali sa pinakamarahay na kamugtakan pasiring sa pinakamaraot. Ipinahayag ni Jehova na “an gabos niyang ginibo,” kaiba an katawuhan, “marahayon.” (Genesis 1:31) Pero sa kapinunan kan ikapitong aldaw, pinili ni Adan asin Eva na sumunod ki Satanas sa pagrebelde. Nahulog sinda sa kasalan, pagkabakong perpekto, asin kagadanan.

² Garo baga minaluwas na mayo nang paglaom an katuyuhan ni Jehova para sa ikapitong aldaw. An aldaw na iyan, arog kan anom na aldaw na sinundan kaiyan, magigin rinibong taon an lawig. Ipinahayag iyan ni Jehova na sagrado, asin sa katapusan kaiyan, an bilog na daga magigin paraiso na pano nin perpektong pamilya nin katawuhan. (Genesis 1:28; 2:3) Alagad pakatapos kan kapaha-pahamak na pagrebelde, paano mangyayari an siring na bagay? Ano an gigibuhon nin Diyos? Papatunayan ni Jehova an saiyang dakulang kadunungan sa pinakapambihirang paagi.

3, 4. (a) Taano ta an ginibong paghiro ni Jehova sa pagrebelde sa Eden sarong kahanga-hangang halimbawa kan saiyang kadunungan? (b) An kapakumbabaan dapat na magpahiro sa sato na isaisip an anong katotoohan mantang pinag-aadalan niyato an kadunungan ni Jehova?

³ Tulos-tulos na huminiro si Jehova. Sinentensiyahan niya an mga rebelde sa Eden, asin kasabay kaiyan, sinabi niya an manungod sa sarong bagay na makangangalas: an katuyuhan niya na solusyunan an mga problema na pinunan ninda. (Genesis 3:15) An solusyon na iyan gradwal na gigibuhon ni Jehova sagkod sa harayuon pang panahon, sagkod na an gabos na danyos na resulta kan pagrebelde sa Eden lubos nang masolusyunan. An solusyon na iyan simple sana pero hararumon an kahulugan kaya puwede tang gamiton an bilog na buhay ta sa pag-adal asin paghurop-hurop manungod diyan. Apuwera kaiyan, an katuyuhan ni Jehova sigurado nanggad na magigin mapanggana. Tatapuson kaiyan an gabos na karatan, kasalan, asin kagadanan. Dadarahon kaiyan sa pagkaperpekto an maimbod na katawuhan. An gabos na iyan mangyayari bago matapos an ikapitong aldaw, tanganing sa ibong kan nangyaring rebelyon mautob ni Jehova nin eksakto sa iskedyul an katuyuhan niya para sa daga asin sa katawuhan!

⁴ An siring na kadunungan nakakapukaw nin hararom na paggalang, bako daw? Si apostol Pablo napahirong sumurat: ‘O hararumon an kadunungan nin Diyos!’ (Roma 11:33) Mantang pinag-aadalan niyato an manlain-lain na aspekto kan kuwalidad na ini nin Diyos, dapat na mapahiro kita kan kapakumbabaan na isaisip an sarong mahalagang marhay na katotoohan—na gurano man an satong paghihinguwa, dikiton sanang porsiyon kan dakulang kadunungan ni Jehova an masasabutan ta. (Job 26:14) Inot, tawan niyato nin kahulugan an kahanga-hangang kuwalidad na ini.

Ano an Kadunungan nin Diyos?

5, 6. Paano magkakonektado an kaaraman asin kadunungan, asin gurano kahiwas an kaaraman ni Jehova?

⁵ An kadunungan bakong kapareho nin kaaraman. An mga kompyuter kayang magsaray nin dakulon na marhay na kaaraman, pero dai mo nanggad iisipon na may siisay man na masabi na an mga kompyuter na iyan madunong. Minsan siring, an kaaraman asin kadunungan magkakonektado. (Talinhaga 10:14) Halimbawa, kun kaipuhan mo an madunong na sadol manungod sa pagbulong sa sarong malalang problema sa salud, mahapot ka daw sa saro na kakadikit an aram o mayo nin kaaraman sa medisina? Dai nanggad! Kaya an tamang kaaraman mahalagang marhay sa tunay na kadunungan.

⁶ Si Jehova daing limite an kaaraman. Bilang an “Hading daing sagkod,” siya sana an nabubuhay na puon pa kaidtong panahon na daing sagkod. (Kapahayagan 15:3) Asin durante kan halawigon nang panahon na iyan, aram niya an gabos. Sinasabi kan Bibliya: “Mayo ni sarong linalang na natatago sa saiyang paghiling, kundi an gabos na bagay daing tahob asin lantad na marhay sa mga mata kan saro na sa saiya kita maninimbag.” (Hebreo 4:13; Talinhaga 15:3) Bilang an Kaglalang, lubos an pakasabot ni Jehova sa saiyang mga linalang, asin naaaraman niya an gabos na aktibidad nin tawo puon sa kapinunan. Sinisiyasat niya an lambang puso nin tawo, na mayo nin nalilipasan. (1 Cronica 28:9) Huling linalang niya kita na may libertad na magdesisyon, nauugma siya pag nahihiling niya na naggigibo kita nin madunong na mga pagpili sa buhay. Bilang an “Paradangog nin pamibi,” kaya niyang dangugon nin sarabay an pamibi kan dai mabilang na mga tawo! (Salmo 65:2) Asin daing duda na perpekto an memorya ni Jehova.

7, 8. Paano si Jehova nagpapahiling nin pakasabot, pakamansay, asin kadunungan?

⁷ Bako sanang kaaraman an yaon ki Jehova. Nahihiling niya man kun paano magkakoronektar an mga detalye asin namamansayan niya an kabilugan na ladawan na resulta nin dai mabilang na mga detalye. Nag-eebalwar siya asin naghuhusgar, na inaaram kun ano an marahay asin maraot saka kun ano an importante asin bakong importante. Dugang pa, nahihiling niya bako sana an pangluwas kundi kun ano an nasa puso nin saro. (1 Samuel 16:7) Sa siring, si Jehova may pakasabot asin pakamansay, mga kuwalidad na nakakalabi sa kaaraman. Pero an kadunungan nakakalabi pa diyan.

⁸ Pinag-iiriba kan kadunungan an kaaraman, pakamansay, asin pakasabot dangan ginagamit iyan para makagibo nin marahay na bagay. Sa katunayan, an nagkapira sa orihinal na mga tataramon sa Bibliya na itrinadusir na “kadunungan” sa literal nangangahulugan “epektibong pagtrabaho” o “praktikal na kadunungan.” Kaya an kadunungan ni Jehova bakong teoriya sana. Praktikal iyan asin epektibo. Gamit an saiyang mahiwas na kaaraman asin an saiyang hararom na pakasabot, pirming an pinakamarahay na desisyon na posible an ginigibo ni Jehova, na inuutob iyan paagi sa pinakamarahay na magigibong aksiyon na maiisip. Iyan an tunay na kadunungan! Ipinapahiling ni Jehova an katotoohan kan sinabi ni Jesus: “An kadunungan napapatunayan na matanos paagi sa mga gibo kaiyan.” (Mateo 11:19) An mga gibo ni Jehova sa bilog na uniberso nagtatao nin mapuwersang patotoo sa saiyang kadunungan.

Mga Pruweba kan Kadunungan nin Diyos

9, 10. (a) Anong klaseng kadunungan an ipinapahiling ni Jehova, asin paano niya ipinahiling iyan? (b) Paano an selula nagtatao nin pruweba sa kadunungan ni Jehova?

⁹ Napapangalas ka daw sa pagkamapag-imbento nin sarong mahusay na trabahador na nakakagibo nin magagayon saka kapaki-pakinabang na bagay? Kahanga-hangang klase iyan nin kadunungan. (Exodo 31:1-3) Si Jehova mismo an Gikanan asin Kagsadiri kan siring na kadunungan. Sinabi ni Hading David manungod ki Jehova: “Inuumaw taka huling sa kahanga-hangang paagi makangangalas an pagkagibo sa sako. Makangangalas an saimong mga gibo, aram na aram ko ini.” (Salmo 139:14) Tunay nanggad, miyentras na mas nakakanuod kita manungod sa hawak nin tawo, mas nakakamati man kita nin hararom na paggalang sa kadunungan ni Jehova.

¹⁰ Sa pag-ilustrar: An saimong buhay nagpuon sa sarong selula—sarong semilya nin babayi hali sa saimong ina, na napertilisar nin sarong semilya nin lalaki hali sa saimong ama. Dai nahaloy, nagpuon na mabanga an selulang iyan. Ika, na nagin resulta kaiyan, kompuwesto nin mga 100 trilyones na selula. Saditon an mga iyan. An mga 10,000 na selula na katamtaman an pagkadakula magkakaigo sa payo-payo nin sarong alpiler. Pero, an lambang saro kaiyan sarong linalang na makangangalas an pagkakomplikado. An selula mas komplikadong marhay kisa arin man na makina o pabrika na gibo nin tawo. Sinasabi nin mga siyentista na an selula garo napapaderan na siyudad—saro na may kontroladong mga laugan asin luwasan, sistema nin transportasyon, sistema nin komunikasyon, mga planta nin kuryente, mga pabrika, mga pasilidad sa pag-apon saka pag-recycle nin basura, mga ahensiya sa depensa, asin saro pa nganing klase nin sentral na gobyerno na yaon sa nukleo kaiyan. Apuwera kaiyan, kaya kan selula na makagibo nin eksaktong kopya kan sadiri niya sa laog nin pira sanang oras!

11, 12. (a) Mantang padagos na nababanga an mga selula kan embrayo, taano ta nagkakaigwa an mga ini nin magkakalain na marhay na trabaho, asin paano ini kauyon kan Salmo 139:16? (b) Sa anong mga paagi ipinapahiling kan hutok nin tawo na “makangangalas an pagkagibo” sa sato?

¹¹ Siyempre, bakong parareho an gabos na selula. Mantang padagos na nababanga an mga selula kan embrayo, nagkakaigwa an mga ini nin magkakalain na marhay na trabaho. An nagkapira magigin mga selula kan nerbiyo; an iba man magigin selula kan tulang, kalamnan, dugo, o mata. An gabos na pagkalain-lain na iyan nakaprograma na sa “librarya” kan selula kun sain manunumpungan an henetikong mga plano (blueprint), an DNA. Interesante nanggad, pinasabngan si David na magsabi ki Jehova: “Nahiling ako kan saimong mga mata dawa kan ako embrayo pa; gabos na parte kaiyan nakasurat sa saimong libro.”—Salmo 139:16.

¹² An nagkapirang parte nin hawak komplikadong marhay. Halimbawa, isip-isipa an hutok nin tawo. Sinasabi nin nagkapira na iyan an pinakakomplikadong bagay na nadiskubre sa uniberso. Igwa iyan nin mga 100 bilyones na selula kan nerbiyo—mga arog kadakul kan bituon sa satong galaksiya. An lambang saro sa mga selulang iyan nagsasanga sa rinibong koneksiyon sa ibang mga selula. Sinasabi nin mga siyentista na an hutok nin tawo puwedeng magsaray kan gabos na impormasyon sa gabos na librarya sa kinaban, asin posible nganing labi pang marhay diyan. Sa ibong nin dakul na dekada nin pag-adal sa “makangangalas an pagkagibo” na organong ini, inaadmitir nin mga siyentista na tibaad nungka nindang lubos na masasabutan kun paano iyan nagpupunsiyonar.

13, 14. (a) Paano ipinapahiling nin mga tanga asin iba pang mga linalang na sinda ‘natural na madunong,’ asin ano an itinutukdo kaiyan sa sato manungod sa Kaglalang ninda? (b) Taano ta masasabi niyato na an mga linalang na arog kan harong nin lawa ginibo “sa kadunungan”?

¹³ Minsan siring, an mga tawo saro sanang halimbawa kan kadunungan ni Jehova sa paglalang. Sinasabi kan Salmo 104:24: “Kadakul kan saimong mga gibo, O Jehova! Ginibo mo gabos iyan paagi sa kadunungan mo. An daga pano kan saimong mga ginibo.” An kadunungan ni Jehova nahihiling sa lambang linalang sa palibot niyato. Halimbawa, an tanga ‘natural na madunong.’ (Talinhaga 30:24) Sa katunayan, organisadong marhay an mga kolonya nin tanga. An nagkapirang kolonya nin tanga nag-aataman, nagtatao nin sirungan, asin nagkukua nin kakanon hali sa mga insekto na inaapod alusiwsiw (aphids) na garo ataman na mga hayop. An ibang tanga man garo mga parauma, na nagtatanom saka nagkukultibar nin mga “pananom” na alamag. Dakul pang ibang linalang an nakaprograma nang gumibo nin pambihirang mga bagay paagi sa natural na abilidad. An sarong ordinaryong langaw naglalayog nin paburobalintong na dai kayang arugon kan pinakamodernong eroplano nin tawo. An mga gamgam nakakabalyo sa hararayong lugar paagi sa mga bituon, paagi sa magnetic field kan daga, o paagi sa sarong klase nin mapa na yaon sa saindang hawak. Dakul na taon an ginagamit kan mga biologo para pag-adalan an makangangalas na mga kakayahan na nakaprograma na sa mga linalang na ini. Kun siring, siguradong madunong na marhay an Diyos na nagprograma kaini!

¹⁴ Dakul an nanudan nin mga siyentista sa kadunungan ni Jehova sa paglalang. Igwa pa ngani nin sarong linya nin inhenyeriya, na inaapod biomimetics, na naghihinguwang arugon an mga disenyo na yaon sa naturalesa. Halimbawa, tibaad pinagmasdan mo na nin may pagngalas an gayon nin sarong harong nin lawa. Pero ibinibilang ini nin sarong inhenyero na sarong ngangalásan kun manungod sa disenyo. An nagkapirang sapot na garo baga madalion sanang mapatod mas makusog pa kisa sa asero na kasingdakula kaini, mas matibay pa kisa sa mga awat nin bulletproof vest. Gurano talaga iyan kakusog? Imahinara an harong nin lawa na pinadakula sagkod na arog na iyan kadakula nin net na ginagamit sa bangkang panira. An siring na harong nin lawa kayang sagangon an sarong naglalayog na pampasaherong eroplano! Iyo, ginibo ni Jehova an gabos na bagay na iyan “sa kadunungan.”

Bako Sana sa Daga Mahihiling an Kadunungan

15, 16. (a) An mabituon na kalangitan nagtatao nin anong pruweba kan kadunungan ni Jehova? (b) Paano an posisyon ni Jehova bilang Supremong Komandante nin kadakul-dakul na anghel nagpapatotoo sa kadunungan kan Administrador na ini?

¹⁵ Risang-risa an kadunungan ni Jehova sa mga ginibo niya sa bilog na uniberso. An mabituon na kalangitan, na medyo detalyado tang tinukar sa Kapitulo 5, dai sana basta iwinarak sa bilog na espasyo. Huli sa kadunungan kan “mga ley na nagkokontrol sa kalangitan” na ginibo ni Jehova, an kalangitan magayunon na inorganisar sa aregladong mga galaksiya, na pinaggrupo-grupo man sa inaapod na mga cluster, na pinag-iiriba man tanganing maporma an mga supercluster. (Job 38:33) Bakong makangangalas na inaapod ni Jehova an mga bagay sa kalangitan na sarong “hukbo”! (Isaias 40:26) Pero, may saro pang hukbo na mas malinaw pa nganing ipinapahiling an kadunungan ni Jehova.

¹⁶ Arog kan nanudan ta sa Kapitulo 4, an Diyos may titulong “Jehova na pamayo nin mga hukbo” huli sa posisyon niya bilang Supremong Komandante nin dakulaon na hukbo nin ginatos na milyon na espiritung linalang. Pruweba ini kan kapangyarihan ni Jehova. Pero, paano kalabot an saiyang kadunungan? Isip-isipa: Si Jehova asin si Jesus dai nagpupundo sa pagtrabaho. (Juan 5:17) Kaya, rasonable sana na an mga anghel na lingkod kan Kahuruhalangkawi pirmi man na sibot. Asin girumduma na mas halangkaw sinda sa tawo, intelihenteng marhay asin makapangyarihan na marhay. (Hebreo 1:7; 2:7) Pero, an gabos na anghel na iyan napagdanay ni Jehova na sibot asin maugma sa nakakakontentong gibuhon—“nag-uutob sa tataramon niya” asin naggigibo kan “kabutan niya”—sa laog nin binilyon na taon. (Salmo 103:20, 21) Siguradong makangangalas an kadunungan kan Administrador na ini!

Si Jehova “an Solamenteng Madunong”

17, 18. Taano ta sinasabi kan Bibliya na si Jehova “an solamenteng madunong,” asin taano ta napapangalas kita sa saiyang kadunungan?

¹⁷ Huli sa siring na pruweba, makangangalas daw na ipinapahiling kan Bibliya na daing kaagid an kadunungan ni Jehova? Halimbawa, sinasabi kaiyan na si Jehova “an solamenteng madunong.” (Roma 16:27) Si Jehova sana an may lubos na kadunungan. Siya an Gikanan kan gabos na tunay na kadunungan. (Talinhaga 2:6) Iyan an dahilan na si Jesus, dawa iyo an pinakamadunong sa mga linalang ni Jehova, dai nagsarig sa sadiri niyang kadunungan kundi nagtaram kauyon kan ipinagbuot sa saiya kan saiyang Ama.—Juan 12:48-50.

¹⁸ Mangnuha kun paano ipinahayag ni apostol Pablo an pagigin daing kaagid kan kadunungan ni Jehova: “O kadakul nanggad kan mga bendisyon nin Diyos asin hararumon an saiyang kadunungan saka kaaraman! Dai nanggad marurop an saiyang mga desisyon asin dai nanggad masusog an saiyang mga dalan!” (Roma 11:33) Huling pinunan an bersikulo sa pagsabing “O,” nagpahiling si Pablo nin makusog na emosyon, an hararom na paggalang. An termino sa Griego na pinili niya para sa “hararumon” konektadong marhay sa termino para sa “kairaruman.” Huli kaini, an mga tataramon niya nagpaparisa nin malinaw na ladawan sa isip. Pag hinuhurop-hurop niyato an kadunungan ni Jehova, garo kita nakadungaw sa daing limite, dai matugkad na ampas, lugar na hararumon, mahiwason kaya nungka ngani niyatong marururop an kahiwasan kaiyan, asin nungka niyatong maaaraman an gabos na aram ni Jehova. (Salmo 92:5) Bako daw na dahilan iyan para magin mapakumbaba kita?

19, 20. (a) Taano ta an agila angay na simbolo kan kadunungan nin Diyos? (b) Paano ipinahiling ni Jehova an saiyang kakayahan na aramon an ngapit?

¹⁹ Si Jehova “an solamenteng madunong” sa saro pang paagi: Siya sana an may kakayahan na aramon an ngapit. Girumduma, ginagamit ni Jehova an agila na may marigmat na paghiling para magsimbolisar sa kadunungan nin Diyos. An agilang bulaw (golden eagle) tibaad limang kilo sana kagabat, alagad an mata kaiyan mas dakula kisa sa mata nin adulto nang tawo. Marigmat na marhay an paghiling kan agila, na nagpapangyari sa gamgam na iyan na mahiling an saditon na masasaklot dawa ginatos na metro an rayo, o tibaad dakul na kilometro pa ngani an distansiya! Sarong beses sinabi mismo ni Jehova manungod sa agila: “Naghihiling an mga mata kaiyan sa harayo.” (Job 39:29) Sa kaagid na paagi, kaya ni Jehova na maghiling ‘sa harayong’ panahon—sa ngapit!

²⁰ An Bibliya pano nin pruweba na ini totoo. Igwa iyan nin ginatos na propesiya, o kasaysayan na patiinot na isinurat. An resulta nin mga giyera, an pagbangon asin pagbagsak nin mga pambilog na kinaban na kapangyarihan, asin pati an espesipikong mga estratehiya sa pakikilaban nin mga komandante militar gabos ihinula sa Bibliya—sa nagkapirang sitwasyon, ginatos na taon pa bago iyan nangyari.—Isaias 44:25–45:4; Daniel 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Taano ta mayo nin basehan na isipon na patiinot nang nahiling ni Jehova an gabos na pagpiling gigibuhon mo sa buhay? Iilustrar. (b) Paano niyato naaaraman na harayuon sa katotoohan na an kadunungan ni Jehova bakong mamumuton asin daing pagmalasakit?

²¹ Pero, buot daw kaining sabihon patiinot nang nahiling nin Diyos an mga pagpiling gigibuhon mo sa buhay? An mga naghuhulit kan doktrina na an gabos na bagay itinalaga nang mangyari nag-iinsistir na an simbag iyo. Minsan siring, an ideyang iyan sa katunayan pinapaluya an kadunungan ni Jehova, huling ipinapakahulugan kaiyan na dai niya kayang kontrulon an kakayahan niya na aramon an ngapit. Sa pag-ilustrar: Kun igwa ka nin magayunon na boses, mayo ka na daw nin ibang gigibuhon kundi magparakanta na sana? Makangisihon an ideyang iyan! Kaagid kaiyan, si Jehova may kakayahan na patiinot na aramon an ngapit, alagad dai niya iyan ginagamit sa gabos na panahon. An paggibo niya kaiyan garo man sana pakikiaram na sa satong libertad na magdesisyon, na sarong mahalagang marhay na regalo na nungkang babawion ni Jehova.—Deuteronomio 30:19, 20.

²² Mas grabe pa, an mismong ideya na itinalaga nang mangyari an gabos na bagay nagpaparisa na ginagamit ni Jehova an saiyang kadunungan sa bakong mamumuton asin daing pagmalasakit na paagi. Harayuon nanggad iyan sa katotoohan! Itinutukdo kan Bibliya na si Jehova “may pusong madunong.” (Job 9:4, nota sa ibaba) Dai man buot sabihon na siya may literal na puso, kundi parating ginagamit kan Bibliya an terminong iyan may koneksiyon sa kalaog-lauging persona, na kaiba an mga motibasyon asin pagmati, arog baga kan pagkamuot. Kaya an kadunungan ni Jehova, kapareho kan iba pa niyang mga kuwalidad, ginigiyahan nin pagkamuot.—1 Juan 4:8.

23. An pagigin nakakalabing marhay kan kadunungan ni Jehova dapat na magpahiro sa sato na gibuhon an ano?

²³ Natural sana na an kadunungan ni Jehova lubos na mapagtitiwalaan. Nakakalabing marhay iyan sa sadiri niyatong kadunungan kaya mamumuton kitang sinasadol kan Tataramon nin Diyos: “Magtiwala ka ki Jehova sa bilog mong puso, asin dai ka manarig sa sadiri mong pakasabot. Sa gabos mong lakad isipon mo siya, asin itatanos niya an saimong mga dalan.” (Talinhaga 3:5, 6) Siyasaton ta ngunyan an kadunungan ni Jehova tangani na urog kitang magin harani sa satong pinakamadunong na Diyos.

1, 2. Anong “surat” an ipinadara sa sato ni Jehova, asin taano?

NAGIGIRUMDUMAN mo daw kan huri kang makaresibi nin surat hali sa sarong namumutan na nasa harayong lugar? An makaresibi nin arog kaiyan na udok sa pusong surat nin sarong mahal sa buhay saro sana sa nagkapirang bagay na nagtatao sa sato nin kaugmahan. Nauugma kitang marhay na mabaretaan an marahay na kamugtakan niya, an mga eksperyensiya niya, asin an mga plano niya. Paagi sa arog kaiyan na komunikasyon, napaparani kita sa satong mga namumutan dawa harayo sinda sa sato.

² Kun siring, igwa pa daw nin makakatao sa sato nin urog na kaugmahan kisa sa makaresibi nin nasusurat na mensahe hali sa satong Diyos na namumutan? Si Jehova garo man sana nagpadara sa sato nin sarong “surat”—an saiyang Tataramon, an Bibliya. Diyan sinasabi niya sa sato kun siisay siya, kun ano an ginibo niya, kun ano an saiyang katuyuhan, asin dakul pang iba. Itinao sa sato ni Jehova an saiyang Tataramon huling gusto niyang magin harani kita sa saiya. Pinili kan satong pinakamadunong na Diyos an pinakamarahay na paaging posible para makikomunikar sa sato. Mahihiling sa pagkasurat kan Bibliya asin sa laog kaiyan an daing kaagid na kadunungan.

Taano ta Sarong Nasusurat na Tataramon?

3. Sa anong paagi ipinaabot ni Jehova ki Moises an Katugunan?

³ Tibaad may maghapot, ‘Taano ta dai naggamit si Jehova nin mas madramang paagi—halimbawa, sarong boses hali sa langit—sa pagkomunikar sa mga tawo?’ Sa katunayan, may mga pagkakataon na talagang nagtaram si Jehova hali sa langit paagi sa mga representanteng anghel. Halimbawa, ginibo niya iyan kan itao niya an Katugunan sa Israel. (Galacia 3:19) Nakakapanggirabo an boses hali sa langit—kaya ngani an nagkakatarakot na mga Israelita nakiulay na dai na sinda pagkaulayon ni Jehova sa paaging ini kundi na makikomunikar siya paagi ki Moises. (Exodo 20:18-20) Sa siring, an Katugunan, na kompuwesto nin mga 600 na reglamento, ipinaabot ki Moises nin berbal, termino por termino.

4. Ipaliwanag kun taano ta an berbal na pagpaabot nin tataramon bakong masasarigan na paagi nin pagpasa kan mga katugunan nin Diyos.

⁴ Pero, paano kun an Katugunan na iyan nungkang naisurat? Magigirumduman daw ni Moises an eksaktong mga tataramon kan detalyadong kodigong iyan nin katugunan asin daing kasala-sala na maipapaabot iyan sa nasyon? Paano man an masunod na mga henerasyon? Berbal na komunikasyon sana daw an sasarigan ninda? Bako nanggad iyan masasarigan na paagi nin pagpasa kan mga katugunan nin Diyos. Imahinara kun ano an mangyayari kun ipapaabot mo an sarong istorya sa halabang linya nin mga tawo paagi sa pag-istorya nguna kaiyan sa tawong nasa inutan kan linya dangan iiistorya niya man iyan sa sunod sa saiya dangan iiistorya man iyan sa sunod pa sagkod na makaabot iyan sa tawong nasa puro kan linya. An madadangog kan nasa puro kan linya posibleng marhay na dakula an pagkakaiba sa inot na pinaghalian kan istorya. An mga tataramon kan Katugunan nin Diyos mayo sa siring na peligro.

5, 6. Ano an ipinagbuot ni Jehova ki Moises na gibuhon sa Saiyang mga tataramon, asin taano ta bendisyon para sa sato an magkaigwa kan Tataramon ni Jehova sa nasusurat na paagi?

⁵ May kadunungan na pinili ni Jehova na ipasurat an saiyang mga tataramon. Pinagbutan niya si Moises: “Isurat mo an mga tataramon na iyan, huling kauyon kan mga tataramon na iyan, nakikipagtipan ako sa saimo saka sa Israel.” (Exodo 34:27) Arog kaiyan nagpuon an panahon nin pagsurat kan Bibliya, kan 1513 B.C.E. Sa suminunod na 1,610 na taon, si Jehova “nakipag-ulay . . . sa dakul na pagkakataon asin sa dakul na paagi” sa mga 40 lalaki na nagsurat kan Bibliya. (Hebreo 1:1) Durante kan panahon na iyan, an maimbod na mga parakopya maingat na marhay na naggibo nin eksaktong mga kopya tanganing maingatan an Kasuratan.—Esdras 7:6; Salmo 45:1.

⁶ Tunay na binendisyunan kita ni Jehova paagi sa pakikikomunikar sa sato sa nasusurat na paagi. Nakaresibi ka na daw nin surat na mahalagang marhay sa saimo—tibaad huli ta nagtao iyan nin kinakaipuhan na pagranga—kaya sinaray mo iyan asin pauro-utrong binabasa? Arog man kaiyan an “surat” sa sato ni Jehova. Huli ta ipinasurat ni Jehova an saiyang mga tataramon, nababasa niyato iyan nin regular asin nahuhurop-hurop an sinasabi kaiyan. (Salmo 1:2) Naaako niyato an “karangahan hali sa Kasuratan” ano man na oras kaipuhan ta iyan.—Roma 15:4.

Taano ta mga Parasurat na Tawo?

7. Paano nahihiling an kadunungan ni Jehova sa paggamit niya nin mga parasurat na tawo?

⁷ Huli sa saiyang kadunungan, ginamit ni Jehova an mga tawo para isurat an saiyang Tataramon. Isip-isipa ini: Kun mga anghel an ginamit ni Jehova na sumurat kan Bibliya, magkakaigwa daw iyan nin kaparehong pang-akit? Totoo, mailaladawan kutana nin mga anghel si Jehova gikan sa halangkawon nindang pagmansay, maipapahayag an sadiri nindang debosyon sa saiya, asin maisasaysay an manungod sa maimbod na mga lingkod nin Diyos na tawo. Alagad talaga daw na masasabutan ta an pagmansay kan perpektong espiritung mga linalang na an kaaraman, eksperyensiya, asin kakusugan nakakalabing marhay sa sato?—Hebreo 2:6, 7.

8. Sa anong paagi na an mga parasurat kan Bibliya pinabayaan na gamiton an sadiri nindang mental na kakayahan? (Hilingon man an nota sa ibaba.)

⁸ Paagi sa paggamit niya nin mga parasurat na tawo, itinao ni Jehova an talagang kaipuhan niyato—sarong rekord na “ipinasabong nin Diyos” pero iinuyon sigun sa mga pagmati nin tawo. (2 Timoteo 3:16) Paano niya ini ginibo? Sa dakul na sitwasyon, minalataw na pinabayaan niya an mga parasurat na gamiton an sadiri nindang mental na kakayahan para pilion an “nakakaugmang mga tataramon” asin isurat an “tamang mga tataramon nin katotoohan.” (Eclesiastes 12:10, 11) Iyan an dahilan kan pagkakalain-lain sa istilo kan Bibliya; ipinapabanaag kan mga isinurat an pinaghalian asin personalidad kan indibidwal na mga parasurat.a Pero, an mga tawong ini “nagtaram gikan sa Diyos mantang ginigiyahan sinda kan banal na espiritu.” (2 Pedro 1:21) Iyan an dahilan kun taano ta an Bibliya talagang “tataramon nin Diyos.”—1 Tesalonica 2:13.

9, 10. Taano ta an paggamit nin mga parasurat na tawo nakakadagdag sa pagigin interesante asin kaakit-akit kan Bibliya?

⁹ An paggamit nin mga parasurat na tawo nagpapangyari na magin interesanteng marhay asin kaakit-akit an Bibliya. An mga kagsurat kaiyan mga tawong may mga pagmati na arog kan sa sato. Huling bakong perpekto, napaatubang sinda sa mga pagbalo asin pagsakit na kaagid kan sa sato. Sa nagkapirang sitwasyon, pinasabngan sinda kan espiritu ni Jehova na magsurat manungod sa sadiri nindang mga pagmati asin problema. (2 Corinto 12:7-10) Kaya ipinahayag ninda an saindang personal na mga eksperyensiya sa sadiri nindang mga tataramon, mga tataramon na dai maipapahayag nin siisay man na anghel.

¹⁰ Halimbawa si Hading David kan Israel. Pagkatapos na makagibo nin magabat na mga pagkakasala, nagsurat si David nin sarong salmo kun sain biyo niyang ipinahayag an nasa saiyang puso, na nakikimahirak para sa kapatawadan nin Diyos. Isinurat niya: “Linigan mo ako sa sakuyang kasalan. Huli ta aram kong marhay an mga paglapas ko, asin an sakong kasalan pirming nasa atubangan ko. Uya! Ipinangaki ako na may sála, asin sa kasalan ako ipinangidam kan sakuyang ina. Dai mo ako palayason sa atubangan mo; asin dai mo paghalion sa sako an saimong banal na espiritu. An mga atang na nakakapaugma sa Diyos iyo an nalugadan na espiritu; an pusong nalugadan asin runot, O Diyos, dai mo isisikwal.” (Salmo 51:2, 3, 5, 11, 17) Dai mo daw namamatian an labi-labing kamunduan kan kagsurat? Bako daw na saro sanang bakong perpektong tawo an makakapahayag nin arog kaiyan na udok sa pusong pagmati?

Taano ta Sarong Libro Manungod sa mga Tawo?

11. Anong klaseng mga halimbawa na totoong nangyari sa buhay an iiniba sa Bibliya “para sa pagtukdo sa sato”?

¹¹ May saro pang nakakakontribwir sa pagigin kaakit-akit kan Bibliya. Sa dakulang kabtang, iyan sarong libro manungod sa mga tawo—tunay na mga tawo—an mga naglilingkod sa Diyos asin an mga dai naglilingkod sa saiya. Nababasa niyato an manungod sa saindang mga eksperyensiya, kasakitan, asin kagaya-gayahan. Nahihiling ta an resulta kan saindang mga pinipili sa buhay. An siring na mga pagkasaysay iiniba “para sa pagtukdo sa sato.” (Roma 15:4) Paagi sa mga halimbawa na ini na totoong nangyari sa buhay, nagtutukdo si Jehova sa mga paagi na nakakapahiro sa satong puso. Pag-isipan an nagkapirang halimbawa.

12. Sa anong paagi nakakatabang sa sato an mga pagkasaysay sa Bibliya manungod sa mga tawong bakong maimbod?

¹² An Bibliya nagsasaysay manungod sa bakong maimbod, maraot pa ngani, na mga tawo asin kun ano an nangyari sa sainda. Sa mga pagkasaysay na ini, nahihiling an bakong magayon na mga kuwalidad ninda paagi sa saindang paggawi, kaya mas pasil iyan na masabutan niyato. Halimbawa, puwedeng sabihon sa sato kan Bibliya na sala na magin bakong maimbod. Pero bako daw na mas mapuwersa an leksiyon pag nababasa ta an manungod sa pagtraydor ni Judas ki Jesus? (Mateo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) An mga salaysay na arog kaini mas epektibong nakakataros sa satong puso, na tinatabangan kitang maaraman asin habuan an mga ugaling makababaldi.

13. Sa anong paagi kita tinatabangan kan Bibliya na masabutan an kawili-wiling mga kuwalidad?

¹³ Isinasaysay man kan Bibliya an manungod sa dakul na maimbod na lingkod nin Diyos. Nababasa ta an manungod sa saindang debosyon asin kaimbudan. Nahihiling ta kun paano ninda ipinahiling an marahay na mga kuwalidad na dapat man niyatong kultibaron tanganing magin harani sa Diyos. Halimbawa, an pagtubod. Ipinapaliwanag kan Bibliya kun ano an pagtubod asin sinasabi sa sato kun taano ta kaipuhan ta iyan para mapaugma an Diyos. (Hebreo 11:1, 6) Alagad an Bibliya igwa man nin buhay na marhay na mga halimbawa nin pagtubod na may gibo. Isip-isipa an pagtubod na ipinahiling ni Abraham kan purbaran niyang idulot si Isaac. (Genesis, kapitulo 22; Hebreo 11:17-19) Paagi sa siring na mga pagkasaysay, an terminong “pagtubod” nagkakaigwa nin dagdag na kahulugan asin nagigin mas madaling masabutan. Madunong nanggad si Jehova kaya dai sana siya nagsasadol sa sato na kultibaron an kawili-wiling mga kuwalidad kundi nagtatao man siya nin aktuwal na mga halimbawa kaiyan!

14, 15. Ano an sinasabi sa sato kan Bibliya manungod sa sarong babayi na nagduman sa templo, asin ano an nanunudan niyato manungod ki Jehova sa pagkasaysay na ini?

¹⁴ An mga pagkasaysay sa Bibliya manungod sa mga tawo asin sa saindang eksperyensiya parating may itinutukdo sa sato manungod sa kun anong klaseng persona si Jehova. Pag-isipan an manungod sa sarong babayi na naobserbaran ni Jesus sa templo. Mantang nakatukaw harani sa mga lalagan nin kontribusyon, inoobserbaran ni Jesus an mga tawo mantang ihinuhulog an saindang kontribusyon. Dakul na mayaman an nag-abot, na nagtatao “hali sa sobra ninda.” Alagad napaturuhok si Jesus sa sarong pobreng babaying balo. An itinao niya “duwang sadit na sinsilyo na hababaon an kantidad.”b Idto na sana an kuwarta niya. Si Jesus, na perpektong ipinapabanaag an kaisipan ni Jehova, nagsabi: “An pobreng balong ini naghulog nin mas dakul kisa sa gabos na iba pang naghulog nin kuwarta sa mga lalagan nin kontribusyon.” Ipinapahiling kan mga tataramon na iyan na sa pagmansay ni Jehova mas dakula an ihinulog niya kisa sa pinag-iribang ihinulog kan gabos na iba pa.—Marcos 12:41-44; Lucas 21:1-4; Juan 8:28.

¹⁵ Bako daw na makahulugan na sa gabos na tawong nagduman sa templo kan aldaw na idto, an babaying balo an napili asin nasambitan sa Bibliya? Paagi sa halimbawang ini, itinutukdo sa sato ni Jehova na siya mapag-apresyar na Diyos. Nauugma siyang akuon an pinakamakakaya niyatong itao, gurano man iyan kasadit kumpara sa kayang itao nin iba. Siguradong ini an pinakamarahay na paaging magagamit ni Jehova para itukdo sa sato an nakakaugmang katotoohan na ini!

Kun Ano an Mayo sa Bibliya

16, 17. Paano nahihiling an kadunungan ni Jehova dawa sa pinili niyang dai sambiton sa saiyang Tataramon?

¹⁶ Pag nagsusurat ka sa sarong namumutan, limitado sana an masasabi mo. Kaya pinipili mong marhay kun ano an sasabihon mo sa surat. Kaagid kaiyan, pinili ni Jehova na sambiton an nagkapirang indibidwal asin pangyayari sa saiyang Tataramon. Pero dai pirming itinatao kan Bibliya an gabos na detalye manungod sa sainda. (Juan 21:25) Halimbawa, pag an Bibliya nagsasaysay manungod sa paghukom nin Diyos, tibaad dai masimbag kan itinaong impormasyon an kada hapot niyato. Nahihiling an kadunungan ni Jehova dawa sa pinili niyang dai sambiton sa saiyang Tataramon. Paano?

¹⁷ An paagi nin pagkasurat kan Bibliya nakakatabang sa sato na maaraman kun ano an nasa satong puso. Sinasabi kan Hebreo 4:12: “An tataramon [o, mensahe] nin Diyos buhay asin igwa nin puwersa asin mas matarom pa kisa sa ano man na espada na mag-inibong an tarom saka minalagbas nanggad sagkod sa mapagsiblag kaiyan an kalag saka an espiritu . . . asin kaya kaiyan na sabuton an mga kaisipan saka mga intensiyon kan puso.” An mensahe kan Bibliya nakakalagbas o nakakatadom nin hararom, na ihinahayag an tunay niyatong kaisipan asin mga motibo. An mga nagbabasa kaiyan na may mapagkritikang puso parating nasisingkog sa mga pagkasaysay na mayo nin dakul na impormasyon na magpapanigo sa sainda. Tibaad kuwestiyunon pa ngani kan arog kaiyan na mga tawo kun baga si Jehova talagang mamumuton, madunong, asin may hustisya.

18, 19. (a) Taano ta dai kita dapat mapurisaw kun an sarong partikular na pagkasaysay sa Bibliya nagpapalataw nin mga hapot na dai ta tulos nahahanap an simbag? (b) Ano an kaipuhan tanganing masabutan an Tataramon nin Diyos, asin paano ini pruweba kan dakulang kadunungan ni Jehova?

¹⁸ Sa kabaliktaran, kun maingat niyatong inaadalan an Bibliya na may sinserong puso, nakakanuod kita manungod ki Jehova sigun sa pagkapresentar sa saiya kan bilog na Bibliya. Huli kaini, dai kita napupurisaw kun an sarong partikular na pagkasaysay nagpapalataw nin mga hapot na dai ta tulos nahahanap an simbag. Sa pag-ilustrar: Kun binibilog an sarong dakulang jigsaw puzzle na may mga pidaso na pagsusurusumpayon tanganing makahaman nin ritrato, tibaad sa primero dai niyato makua an sarong partikular na pidaso o dai niyato maaraman kun paano ikakabugtak nin tama an sarong pidaso. Pero, tibaad igo na an mga pidaso na nabilog niyato tanganing maaraman kun ano an magigin itsura kan bilog na ritrato. Kaagid kaiyan, pag pinag-aadalan ta an Bibliya, luway-luway niyatong nanunudan kun anong klaseng Diyos si Jehova, asin nahihiling na niyato an sarong malinaw na ladawan. Dawa kun sa primero dai niyato nasasabutan an sarong pagkasaysay o nahihiling kun paano iyan minauyon sa personalidad nin Diyos, an satong napag-adalan sa Bibliya manungod ki Jehova supisyente nang marhay tanganing masabutan niyato na siya talagang mamumuton, mayong pinapalain, asin Diyos na may hustisya.

¹⁹ Kun siring, tanganing masabutan an Tataramon nin Diyos, dapat na basahon asin pag-adalan niyato iyan na may sinserong puso asin bukas na isip. Bako daw na pruweba ini kan dakulang kadunungan ni Jehova? An madunong na mga tawo kayang sumurat nin mga libro na an makakasabot sana “mga madunong saka mga intelektuwal.” Alagad an pagigin awtor nin sarong libro na masasabutan sana kan mga may tamang motibasyon nin puso—kaipuhan diyan an kadunungan nin Diyos!—Mateo 11:25.

Sarong Libro nin “Praktikal na Kadunungan”

20. Taano ta si Jehova sana an makakasabi sa sato kan pinakamarahay na paagi nin pamumuhay, asin ano an yaon sa Bibliya na makakatabang sa sato?

²⁰ Sa saiyang Tataramon, sinasabi sa sato ni Jehova an pinakamarahay na paagi nin pamumuhay. Bilang satong Kaglalang, mas aram niya kisa sato an satong mga pangangaipo. Asin an pundamental na mga pangangaipo nin tawo dai nagbago, kaiba na diyan an pagmawot na makanumpong nin pagkamuot, magin maugma, asin magin mapanggana an relasyon sa pamilya asin mga amigo. An Bibliya igwa nin abundang “praktikal na kadunungan” na makakatabang sa sato na magkaigwa nin makahulugan na buhay. (Talinhaga 2:7) An kada seksiyon kan pantabang na ini sa pag-adal igwa nin kapitulo na nagpapaliwanag kun paano niyato iaaplikar an madunong na sadol kan Bibliya, pero konsideraron niyato digdi an saro sanang halimbawa.

21-23. Anong madunong na sadol an makakatabang sa sato na malikayan an pagtanom nin kaanggutan asin paghinanakit?

²¹ Naririparo mo daw na an mga tawo na pirming ginigirumdom an raot nin buot asin nagtatanom nin mga paghinanakit sa parati iyo mismo an nadadanyaran? An paghinanakit nagpapasakit sa satong buhay. Kun pinapatalubo niyato iyan, iyan na sana an pagpaparaisipon ta, maiwawara kaiyan an satong katuninungan, asin maiwawara niyato an satong kagaya-gayahan. Isinusuherir nin siyentipikong mga pag-adal na an pagtanom nin kaanggutan sa buot puwedeng makadagdag sa peligro na magkahilang kita sa puso asin magkaigwa nin dakul na iba pang hilang na dai nararahay. Haloy pa bago an siyentipikong mga pag-adal na iyan, madunong na sinabi kan Bibliya: “Halia an pagkaanggot asin bayai an grabeng kaanggutan.” (Salmo 37:8) Alagad paano niyato magigibo iyan?

²² An Tataramon nin Diyos nagtatao kan madunong na sadol na ini: “An pakasabot nin tawo talagang nakakapahupa sa kaanggutan niya, asin kagayunan sa parte niya an pagpalampas sa nagibong sala.” (Talinhaga 19:11) An pakasabot iyo an kakayahan na mahiling an mga bagay na dai tulos nahihiling sa luwas asin mga bagay na dai gayong risa. An pakasabot nagpapatalubo sa pakamansay, huling makakatabang iyan sa sato na mamansayan kun taano ta siring an sinabi o ginibo nin iba. An paghihinguwa na masabutan an tunay niyang mga motibo, pagmati, asin kamugtakan puwedeng makatabang sa sato na mahali an negatibong mga kaisipan asin namamati manungod sa saiya.

²³ An Bibliya igwa pa nin arog kaining sadol: “Padagos na pagpasensiyahan an lambang saro asin lubos na patawadon an lambang saro.” (Colosas 3:13) An ekspresyon na “padagos na pagpasensiyahan an lambang saro” nagsusuherir nin pagigin mapasensiya sa iba, na pinapabayaan na sana an mga ugaling tibaad nakakasuya para sa sato. An siring na pagpupugol makakatabang sa sato na malikayan na pagparaisipon an simpleng mga raot nin buot. An “patawadon” nagtatao kan ideya nin paglingaw sa hinanakit. Aram kan madunong niyatong Diyos na kaipuhan na patawadon ta an iba kun may marahay na dahilan na gibuhon iyan. Bako sana ining para sa kapakinabangan ninda kundi para man sa ikakatuninong kan satong isip asin puso. (Lucas 17:3, 4) Pambihira nanggad na kadunungan an yaon sa Tataramon nin Diyos!

24. Ano an nagigin resulta pag iinuuyon niyato an satong buhay sa kadunungan nin Diyos?

²⁴ Huling namumutan kitang marhay ni Jehova, gusto niyang makikomunikar sa sato. Pinili niya an pinakamarahay na paaging posible—sarong “surat” na isinurat nin mga parasurat na tawo sa irarom kan paggiya kan banal na espiritu. Bilang resulta, an mismong kadunungan ni Jehova manunumpungan sa mga pahina kaiyan. An kadunungan na ini “mapagtitiwalaan na marhay.” (Salmo 93:5) Mantang iinuuyon niyato diyan an satong buhay asin mantang ipinapaabot ta iyan sa iba, natural sanang napaparani kita sa satong Diyos na madunong sa gabos. Sa masunod na kapitulo, pag-uulayan ta an saro pang pambihirang halimbawa kan kadunungan ni Jehova: an kakayahan niya na ihula an mangyayari sa ngapit asin utubon an saiyang katuyuhan.

1, 2. Anong “sagradong hilom” an dapat na magin interesado kita, asin taano?

MGA hilom! Huling an mga iyan nakakaintriga, nakakapukaw nin interes, asin nakakapaisip, sa parati nasasakitan an mga tawo na papagdanayon iyan na kumpidensiyal. Minsan siring, sinasabi kan Bibliya: “Kamurawayan para sa Diyos an pagpadanay na sekreto sa sarong bagay.” (Talinhaga 25:2) Iyo, bilang Soberanong Tagapamahala asin Kaglalang, tama sana na pinapagdanay ni Jehova na hilom sa katawuhan an nagkapirang bagay sagkod na umabot an itinalaan niyang panahon para ihayag iyan.

² Minsan siring, may nakakapukaw nin interes asin nakakaintrigang hilom na ihinayag ni Jehova sa saiyang Tataramon. Inaapod iyan na ‘sagradong hilom kan kabutan nin Diyos.’ (Efeso 1:9) An pakaaram manungod diyan dai sana makakapanigo sa pagmawot mong maaraman iyan. An kaaraman sa hilom na iyan puwedeng magbunga nin kaligtasan asin makatao sa saimo nin pakasabot sa dai marurop na kadunungan ni Jehova.

Ihinayag nin Progresibo

3, 4. Paano an propesiya na nasusurat sa Genesis 3:15 nagtatao nin paglaom, asin anong sekreto, o “sagradong hilom” an yaon diyan?

³ Kan magkasala si Adan asin Eva, garo baga naulang an katuyuhan ni Jehova na magkaigwa nin paraiso sa daga na iniistaran nin perpektong mga tawo. Alagad tulos na tinawan nin Diyos nin atensiyon an problema. Sinabi niya: “Papangyarihon kong magkaigwa nin pag-iiwal sa pag-ultanan mo [an halas] saka kan babayi asin sa pag-ultanan kan saimong gikan saka kan saiyang gikan. Rurunuton niya an saimong payo, asin lulugadon mo siya sa buol.”—Genesis 3:15.

⁴ Ano an buot sabihon kan mga tataramon na ini? Siisay an babayi? Siisay an halas? Siisay an “gikan” na malugad sa payo kan halas? Dai iyan aram ni Adan asin Eva. Pero, an mga tataramon nin Diyos nagtao nin paglaom sa siisay man na maimbod na gikan kan bakong maimbod na mag-agom na iyan. Manggagana an katanusan. Mauutob an katuyuhan ni Jehova. Pero paano? Sekreto iyan! Inaapod iyan kan Bibliya na “kadunungan nin Diyos na yaon sa sagradong hilom, an natatagong kadunungan.”—1 Corinto 2:7.

5. Iilustrar kun taano ta ihinayag ni Jehova an saiyang hilom sa progresibong paagi.

⁵ Bilang an “Parahayag nin mga hilom,” pag-abot nin panahon ihahayag ni Jehova an mga detalye mapadapit sa kautuban kan hilom na ini. (Daniel 2:28) Alagad gigibuhon niya iyan nin luway-luway, progresibo. Sa pag-ilustrar, puwede niyatong isipon kun paano minasimbag an sarong mamumuton na ama kun naghahapot an saiyang sadit na aki, “Tatay, sain po ako hali?” An sarong madunong na ama itinatao sana an impormasyon na kayang masabutan kan sadit na aking iyan. Mantang nagdadakula an aki, dinadagdagan kan ama an sinasabi niya sa saiya. Sa kaagid na paagi, dinedeterminaran ni Jehova kun nuarin andam na an saiyang banwaan para sa mga kapahayagan kan saiyang kabutan asin katuyuhan.—Talinhaga 4:18; Daniel 12:4.

6. (a) Ano an katuyuhan nin tipan, o kontrata? (b) Taano ta sarong pambihirang bagay na si Jehova an guminibo nin pakikipagtipan sa mga tawo?

⁶ Paano ginibo ni Jehova an siring na mga kapahayagan? Naggamit siya nin sunod-sunod na tipan, o kontrata, tanganing maghayag nin dakul pa. Tibaad naglaog ka na sa sarong klase nin kontrata—tibaad sa pagbakal nin harong o sa pag-utang o pagpautang nin kuwarta. An siring na kontrata nagtao nin legal na garantiya na an mga kondisyon na napagkauyunan uutubon. Pero taano ta kaipuhan pa ni Jehova na gumibo nin pormal na pakikipagtipan, o pakikipagkontrata, sa mga tawo? Siyertong igo nang garantiya an saiyang tataramon sa saiyang mga panuga. Totoo iyan, pero, sa dakul na sitwasyon, may kabuutan na sinuportaran nin Diyos an tataramon niya nin legal na mga kontrata. An masasarigan na mga kasunduan na ini nagtatao sa sato na bakong perpektong mga tawo nin mas masarig pa nganing basehan na magtiwala sa mga panuga ni Jehova.—Hebreo 6:16-18.

An Tipan ki Abraham

7, 8. (a) Anong tipan an ginibo ni Jehova ki Abraham, asin ano an ihinahayag kaini manungod sa sagradong hilom? (b) Paano progresibong ihinayag ni Jehova an paghahalian kan ipinanugang gikan?

⁷ Pakalihis nin labing duwang ribong taon pagkatapos na palayason sa Paraiso an tawo, sinabihan ni Jehova an maimbod na lingkod niyang si Abraham: “Sinisigurado ko sa saimo, . . . papadakulon ko an saimong gikan arog sa mga bituon kan kalangitan . . . Asin paagi sa saimong gikan, an gabos na nasyon sa daga magkakamit nin bendisyon huling nagdangog ka sa sako.” (Genesis 22:17, 18) Bako sana ini sarong panuga; sinabi iyan ni Jehova sa porma nin sarong legal na tipan asin sinuportaran iyan nin dai nararaot na sumpa. (Genesis 17:1, 2; Hebreo 6:13-15) Pambihira nanggad na an Soberanong Kagurangnan talagang nakipagkontrata para bendisyunan an katawuhan!

⁸ Ihinayag kan Abrahamikong tipan na an ipinanugang gikan maabot bilang sarong tawo, huling siya magigin gikan ni Abraham. Pero siisay siya? Pag-abot nin panahon, ihinayag ni Jehova na sa mga aki ni Abraham, si Isaac an magigin apuon kan gikan. Sa duwang aking lalaki ni Isaac, si Jacob an pinili. (Genesis 21:12; 28:13, 14) Pag-abot nin panahon, sinabi ni Jacob an propetikong mga tataramon na ini sa saro sa 12 niyang aking lalaki: “Dai mahahali ki Juda an setro, ni an baston nin komandante na nasa pag-ultanan kan saiyang mga bitis, sagkod na mag-abot an Shilo [o, “Siya na Kagsadiri Kaiyan,” nota sa ibaba], asin sa saiya makuyog an mga banwaan.” (Genesis 49:10) Ngunyan aram nang magigin hadi an gikan, an saro na hali ki Juda!

An Tipan sa Israel

9, 10. (a) Anong tipan an ginibo ni Jehova sa nasyon nin Israel, asin anong proteksiyon an itinao kan tipan na iyan? (b) Paano ipinahiling kan Katugunan na kaipuhan kan katawuhan nin pantubos?

⁹ Kan 1513 B.C.E., guminibo si Jehova nin probisyon na iyong nag-andam kan dalan para sa dagdag pang mga kapahayagan manungod sa sagradong hilom. Nakipagtipan siya sa mga gikan ni Abraham, an nasyon nin Israel. Minsan ngani dai na ipinapautob ngunyan an Katugunan ni Moises, an tipan na ini mahalagang marhay na kabtang kan katuyuhan ni Jehova na magkaigwa kan ipinanugang gikan. Taano? Konsideraron an tulong paagi. Inot, an Katugunan garo nagpoprotektar na lanob. (Efeso 2:14) An matanos na mga reglamento kaiyan nagserbing ulang sa pag-ultanan kan mga Judio asin Hentil. Sa siring, nakatabang an Katugunan na mapreserbar an linya na paghahalian kan ipinanugang gikan. Huli sa siring na proteksiyon, yaon pa an nasyon nin Israel kan mag-abot an itinalaan na panahon nin Diyos para mamundag an Mesiyas sa tribo ni Juda.

¹⁰ Ikaduwa, biyong ipinahiling kan Katugunan na kaipuhan kan katawuhan nin pantubos. Huling perpekto an Katugunan, tinabangan kaiyan an mga Israelita na mahiling na mayo nin makasalan na mga tawo na lubos na makakasunod diyan. Sa siring, pinangyari kaiyan na “mahayag an mga paglapas, sagkod na umabot an gikan na iyo an tinawan kan panuga.” (Galacia 3:19) Paagi sa mga atang na hayop, an Katugunan nagtao nin temporaryo sanang pagbayad sa mga kasalan. Pero arog kan isinurat ni Pablo, “imposibleng makahali nin mga kasalan an dugo nin mga torong baka asin kanding,” kaya an mga atang na ini anino sana kan atang na pantubos ni Cristo. (Hebreo 10:1-4) Kun siring, para sa maimbod na mga Judio, an tipan na idto nagin “tagapag-ataman na minagiya pasiring ki Cristo.”—Galacia 3:24.

11. Anong magayunon na paglaom an itinao kan tipan nin Katugunan sa Israel, alagad taano ta sa kabilugan naiwara kan nasyon na iyan an siring na paglaom?

¹¹ Ikatulo, an tipan na iyan nagtao nin magayunon na paglaom sa nasyon nin Israel. Sinabi sa sainda ni Jehova na kun sinda magigin maimbod sa tipan, sinda magigin “sarong kahadian nin mga saserdote asin sarong banal na nasyon.” (Exodo 19:5, 6) Pag-abot nin panahon, an inot na mga nagin miyembro kan sarong langitnon na kahadian nin mga saserdote talagang hali sa Israel sa laman. Minsan siring, sa kabilugan, an Israel nagrebelde sa tipan nin Katugunan asin isinikwal an Mesiyanikong gikan, kaya nawara sa sainda an paglaom na iyan. Kun siring, siisay an makumpleto sa kahadian nin mga saserdote? Asin paano magigin konektado sa ipinanugang gikan an binendisyunan na nasyon na iyan? An mga aspektong iyan kan sagradong hilom ihahayag sa itinalaan na panahon nin Diyos.

An Tipan ki David Para sa Kahadian

12. Anong tipan an ginibo ni Jehova ki David, asin anong liwanag an itinao kaiyan sa sagradong hilom nin Diyos?

¹² Kan ika-11 siglo B.C.E., si Jehova nagtao nin dagdag na liwanag sa sagradong hilom kan guminibo siya nin saro pang tipan. Nanuga siya sa maimbod na si Hading David: “Gigibuhon kong hadi na kasalida mo an saimong gikan, . . . asin eestablisaron ko nin marigon an saiyang kahadian. . . . Eestablisaron ko nin marigon an trono kan saiyang kahadian sagkod lamang.” (2 Samuel 7:12, 13; Salmo 89:3) Ihinahayag kan mga tataramon na iyan na an ipinanugang gikan mahali sa pamilya ni David. Alagad makakapamahala daw sagkod lamang an sarong ordinaryong tawo? (Salmo 89:20, 29, 34-36) Asin maisasalbar daw nin tawong hadi an katawuhan sa kasalan asin kagadanan?

13, 14. (a) Sigun sa Salmo 110, ano an ipinanuga ni Jehova manungod sa linahidan niyang Hadi? (b) Anong dagdag na mga kapahayagan mapadapit sa maabot na gikan an itinao paagi sa mga propeta ni Jehova?

¹³ Sa pagpasabong nin Diyos, nagsurat si David: “Sinabi ni Jehova sa sakuyang Kagurangnan: ‘Tumukaw ka sa may tuo ko sagkod na ibugtak ko an saimong mga kaiwal na magin tungtungan kan mga bitis mo.’ Suminumpa si Jehova, asin dai magbabago an saiyang isip: ‘Ika sarong saserdote sagkod lamang sa paaging kapareho kan pagkasaserdote ni Melkizedek!’” (Salmo 110:1, 4) An mga tataramon ni David direktang nanunungod sa ipinanugang gikan, o Mesiyas. (Gibo 2:35, 36) An Hading ini mamamahala, bakong hali sa Jerusalem, kundi hali sa langit “sa may tuo” ni Jehova. Matao iyan sa saiya nin awtoridad bako sanang sa daga nin Israel kundi sa bilog na daga. (Salmo 2:6-8) May dagdag pang ihinayag digdi. Mangnuha na si Jehova nagsumpa na an Mesiyas magigin “saserdote . . . sa paaging kapareho kan pagkasaserdote ni Melkizedek.” Kapareho ni Melkizedek, na naglingkod bilang hadi asin saserdote kan panahon ni Abraham, an maabot na gikan direktang nonombrahan nin Diyos para maglingkod bilang Hadi asin Saserdote!—Genesis 14:17-20.

¹⁴ Sa nag-aging mga taon, ginamit ni Jehova an saiyang mga propeta para magtao nin dagdag pang mga kapahayagan manungod sa saiyang sagradong hilom. Halimbawa, ihinayag ni Isaias na an gikan magagadan bilang atang. (Isaias 53:3-12) Ihinula ni Mikas an lugar kun sain mamumundag an Mesiyas. (Mikas 5:2) Ihinula pa ngani ni Daniel an eksaktong panahon na maabot asin magagadan an gikan.—Daniel 9:24-27.

Ihinayag an Sagradong Hilom!

15, 16. (a) Paano an Aki ni Jehova “ipinangaki nin sarong babayi”? (b) Ano an minana ni Jesus sa mga magurang niyang tawo, asin kasuarin siya nag-abot bilang an ipinanugang gikan?

¹⁵ An kautuban kan mga hulang ini nagdanay na hilom sagkod na uminabot an gikan. Sinasabi kan Galacia 4:4: “Kan mag-abot an katapusan kan itinalaan na panahon, isinugo nin Diyos an saiyang Aki, na ipinangaki nin sarong babayi.” Kan taon 2 B.C.E., sinabihan nin sarong anghel an Judiong birhen na si Maria: “Uya! magbabados ka saka mangangaki nin sarong aking lalaki, asin papangaranan mo siyang Jesus. An sarong ini ibibilang na importanteng marhay saka aapudon na Aki kan Kahuruhalangkawi, asin itatao sa saiya kan Diyos na Jehova an trono ni David na saiyang ama . . . An banal na espiritu maabot sa saimo, asin lilindungan ka kan kapangyarihan kan Kahuruhalangkawi. Asin huli kaiyan an saro na mamumundag aapudon na banal, an Aki nin Diyos.”—Lucas 1:31, 32, 35.

¹⁶ Pagkatapos, ibinalyo ni Jehova an buhay kan saiyang Aki hali sa langit pasiring sa matris ni Maria, kaya ipinangaki siya nin sarong babayi. Si Maria sarong bakong perpektong babayi. Pero, si Jesus dai nagmana sa saiya nin pagkabakong perpekto, huling siya “Aki nin Diyos.” Apuwera pa diyan, an mga magurang ni Jesus na tawo, bilang mga gikan ni David, nagtao sa Saiya kan natural sagkod legal na mga deretso nin sarong tagapagmana ni David. (Gibo 13:22, 23) Kan bawtismuhan si Jesus kan 29 C.E., linahidan siya ni Jehova nin banal na espiritu asin sinabi: “Ini an sakuyang Aki, an namumutan.” (Mateo 3:16, 17) Sa katapos-tapusi, nag-abot na an gikan! (Galacia 3:16) Panahon nang maghayag nin urog pa manungod sa sagradong hilom.—2 Timoteo 1:10.

17. Paano tinawan nin liwanag an kahulugan kan Genesis 3:15?

¹⁷ Durante kan saiyang ministeryo, sinabi ni Jesus na an halas sa Genesis 3:15 iyo si Satanas asin an gikan kan halas iyo an mga parasunod ni Satanas. (Mateo 23:33; Juan 8:44) Pagkatapos, ihinayag kun paano sinda gabos rurunuton sagkod lamang. (Kapahayagan 20:1-3, 10, 15) Asin an babayi sinabing iyo “an Jerusalem sa itaas,” o agom nin Diyos—an langitnon na kabtang kan organisasyon ni Jehova na kompuwesto nin espiritung mga linalang.a—Galacia 4:26; Kapahayagan 12:1-6.

An Bagong Tipan

18. Ano an katuyuhan kan “bagong tipan”?

¹⁸ Tibaad an pinakamadramang kapahayagan iyo an nangyari kan banggi bago nagadan si Jesus kan sabihon niya sa saiyang maimbod na mga disipulo an manungod sa “bagong tipan.” (Lucas 22:20) Kapareho kan sinundan kaiyan na tipan kan Katugunan ni Moises, an bagong tipan na ini mapaluwas nin “sarong kahadian nin mga saserdote.” (Exodo 19:6; 1 Pedro 2:9) Minsan siring, an eestablisaron kan tipan na ini, bakong nasyon sa laman, kundi espirituwal, an ‘Israel nin Diyos,’ na eksklusibong kinabibilangan kan maimbod na linahidan na mga parasunod ni Cristo. (Galacia 6:16) An linahidan na mga Kristiyanong iyan makikipagtabangan ki Jesus para magpaabot nin mga bendisyon sa maimbod na mga tawo digdi sa daga!

19. (a) Taano ta magigin mapanggana an bagong tipan sa pagpaluwas nin “sarong kahadian nin mga saserdote”? (b) Taano ta inaapod na “sarong bagong linalang” an linahidan na mga Kristiyano, asin pira an maglilingkod sa kalangitan kaiba ni Cristo?

¹⁹ Alagad taano ta magigin mapanggana an bagong tipan sa pagpaluwas nin “sarong kahadian nin mga saserdote” na mabendisyon sa katawuhan? Huli ta imbes na kondenaron an mga disipulo ni Cristo bilang mga parakasala, pinapagin posible kaiyan an kapatawadan sa saindang mga kasalan paagi sa saiyang atang. (Jeremias 31:31-34) Pag nagkaigwa na sinda nin malinig na kamugtakan sa atubangan ni Jehova, minamansay na niya sinda na matanos, mayong kasalan, asin inaampon niya sinda bilang parte kan saiyang langitnon na pamilya asin linalahidan sinda kan banal na espiritu. (Roma 8:15-17; 2 Corinto 1:21) Sa siring, nakakaeksperyensiya sinda nin “panibagong pagkamundag . . . pasiring sa sarong buhay na paglaom . . . [na] nakatagama . . . sa langit.” (1 Pedro 1:3, 4) Mantang an halangkaw na kamugtakan na iyan biyong bago para sa mga tawo, an pinaniaki nin espiritu na linahidan na mga Kristiyano inaapod na “sarong bagong linalang.” (2 Corinto 5:17) Ihinahayag kan Bibliya na pag-abot nin panahon 144,000 an makikikabtang para pamahalaan hali sa langit an binalukat na katawuhan.—Kapahayagan 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Anong kapahayagan mapadapit sa sagradong hilom an ihinayag kan 36 C.E.? (b) Siisay an magkakamit kan mga bendisyon na ipinanuga ki Abraham?

²⁰ Kaiba ni Jesus, an mga linahidan na ini nagigin “gikan . . . ni Abraham.”b (Galacia 3:29) An inot na mga pinili mga Judio sa laman. Alagad kan 36 C.E., ihinayag an saro pang aspekto kan sagradong hilom: an mga Hentil, o mga bakong Judio, makikikabtang man sa langitnon na paglaom. (Roma 9:6-8; 11:25, 26; Efeso 3:5, 6) Mga linahidan na Kristiyano sana daw an magkakamit kan mga bendisyon na ipinanuga ki Abraham? Dai, huling bilog na kinaban an makikinabang sa atang ni Jesus. (1 Juan 2:2) Pag-abot nin panahon, ihinayag ni Jehova na sarong dai mabilang na “dakulang kadaklan” an makakaligtas sa katapusan kan sistema nin mga bagay ni Satanas. (Kapahayagan 7:9, 14) Kadakul-dakul pa kan bubuhayon liwat na may paglaom na mabuhay sagkod lamang sa Paraiso!—Lucas 23:43; Juan 5:28, 29; Kapahayagan 20:11-15; 21:3, 4.

An Kadunungan nin Diyos Asin an Sagradong Hilom

21, 22. Sa anong mga paagi mahihiling sa sagradong hilom ni Jehova an saiyang kadunungan?

²¹ An sagradong hilom sarong makangangalas na pagpahiling kan “kadunungan nin Diyos na naipapahiling sa dakulon na manlain-lain na paagi.” (Efeso 3:8-10) Dakulang kadunungan nanggad an ipinahiling ni Jehova para maestablisar niya an mga detalye kan hilom na ini, dangan sa luway-luway na paghahayag kaiyan! May kadunungan na kinonsiderar niya an mga limitasyon nin tawo, na tinutugutan sindang ipahiling an tunay na kamugtakan kan saindang puso.—Salmo 103:14.

²² Nagpahiling man si Jehova nin daing kaagid na kadunungan sa pagpili niya ki Jesus bilang Hadi. An Aki ni Jehova mas mapagtitiwalaan kisa siisay pa man na ibang linalang sa uniberso. Sa pamumuhay bilang tawong may dugo asin laman, si Jesus nakaeksperyensiya nin dakul na klase nin kasakitan. Lubos niyang nasasabutan an mga problema nin tawo. (Hebreo 5:7-9) Asin kumusta man kun manungod sa kairibang mga tagapamahala ni Jesus? Sa nag-aging mga siglo, mga lalaki saka babayi an linahidan—na pinili hali sa gabos na rasa, lengguwahe, asin pinaghalian. Mayo nanggad nin problema na dai inatubang saka napangganahan kan mga indibidwal na kabilang diyan. (Efeso 4:22-24) Magigin nakakaugmang marhay an pamumuhay sakop kan pamamahala kan mahihirakon na mga hadi asin saserdoteng ini!

23. Ano an pribilehiyo nin mga Kristiyano may koneksiyon sa sagradong hilom ni Jehova?

²³ Nagsurat si apostol Pablo: “An sagradong hilom na itinago sa nag-aging mga sistema nin mga bagay asin sa nag-aging mga henerasyon . . . ihinayag . . . sa saiyang mga banal.” (Colosas 1:26) Iyo, dakul na an nasabutan kan linahidan na mga banal ni Jehova manungod sa sagradong hilom, asin an kaaraman na iyan ipinaabot ninda sa minilyon. Sarong magayunon na pribilehiyo nanggad na igwa kita gabos! Ginibo ni Jehova na ‘ihayag sa sato an sagradong hilom kan saiyang kabutan.’ (Efeso 1:9) Ipaabot niyato sa iba an makangangalas na hilom na ini, na tinatabangan sinda na maaraman man an pambihirang kadunungan kan Diyos na Jehova!

1-3. Taano ta makakasiyerto kita na si Jehova mapakumbaba?

GUSTO nin sarong ama na tukduan nin mahalagang marhay na leksiyon an saiyang aking sadit. Gustong-gusto niya na maabot an puso kan aki. Ano daw na paagi an gigibuhon niya? Dapat daw na magtindog siya nin tanos asin buburaratan nin mata an saiyang aki dangan mataram sa maringis na paagi? O dapat daw siyang dumuko para magin kapantay kan aki asin mataram sa mahuyo saka mamumuton na paagi? Siguradong pipilion nin sarong madunong asin mapakumbabang ama an mahuyong paagi.

² Anong klaseng Ama si Jehova—mapalangkaw o mapakumbaba, maringis o mahuyo? Aram ni Jehova an gabos, asin madunong siya kisa sa kiisay man. Pero, narisa mo daw na an mga tawo na dakul nin aram asin intelihente sa parati bakong mapakumbaba? Arog kan sabi kan Bibliya, “an kaaraman nakakapadakula nin payo.” (1 Corinto 3:19; 8:1) Pero si Jehova, na “may pusong madunong,” mapakumbaba man. (Job 9:4, nota sa ibaba) Dai kaini buot sabihon na siya sa ano man na paagi hababa an posisyon o bakong kahanga-hanga, kundi na bako lamang siyang mapalangkaw. Paano kita makakasigurado diyan?

³ Si Jehova banal. Kaya mayo sa saiya an kapalangkawan, na sarong kuwalidad na nakakapaati. (Marcos 7:20-22) Dugang pa, mangnuha an sinabi ni propeta Jeremias ki Jehova: “Siguradong magigirumduman mo ini asin maduko ka para sa sako.”a (Lamentasyon 3:20) Isip-isipa! Si Jehova, an Soberanong Kagurangnan kan uniberso, andam na ‘dumuko,’ o bumaba para magin kalebel ni Jeremias, tanganing tawan nin paborableng atensiyon an bakong perpektong tawong iyan. (Salmo 113:7) Iyo, si Jehova mapakumbaba. Pero ano an kalabot sa diyosnon na kapakumbabaan? Paano iyan konektado sa kadunungan? Asin taano ta importante iyan sa sato?

Kun Paano Pinatunayan ni Jehova na Mapakumbaba Siya

4, 5. (a) Ano an kapakumbabaan, paano iyan nahahayag, asin taano ta nungkang dapat ibilang iyan na kaluyahan o pagigin maluya an buot? (b) Paano si Jehova nagpahiling nin kapakumbabaan sa pagtao niya nin atensiyon ki David, asin gurano kaimportante sa sato an kapakumbabaan ni Jehova?

⁴ An kapakumbabaan iyo an kababaan nin pag-iisip, pagigin bakong arogante o pagigin bakong mapalangkaw. Huling an kapakumbabaan sarong panglaog na kuwalidad kan puso, nahahayag iyan sa mga kuwalidad na arog kan kahuyuan, pagpapasensiya, asin pagigin rasonable. (Galacia 5:22, 23) Pero, an diyosnon na mga kuwalidad na iyan nungkang dapat ibilang na kaluyahan o pagigin maluya an buot. An diyosnon na mga kuwalidad na iyan bakong kakontra kan matanos na kaanggutan ni Jehova o kan paggamit niya nin kapangyarihan na manglaglag. Imbes, paagi sa saiyang kapakumbabaan asin kahuyuan, ipinapahiling ni Jehova an saiyang labi-labing kusog, an saiyang kapangyarihan na kontrulon an sadiri sa perpektong paagi. (Isaias 42:14) Paano konektado an kapakumbabaan sa kadunungan? An sarong reperensiya sa Bibliya nagsasabi: “An kapakumbabaan sa katapos-tapusi tinawan nin kahulugan . . . nin pagigin bakong makasadiri asin sarong mahalagang marhay na gikanan nin gabos na kadunungan.” Kun siring, dai puwedeng magkaigwa nin tunay na kadunungan kun mayo nin kapakumbabaan. Paano kita nakikinabang sa kapakumbabaan ni Jehova?

⁵ Si Hading David nagkanta ki Jehova: “Itinao mo sako an saimong kalasag nin kaligtasan, an tuo mong kamot an nagtatabang sa sako, asin nagigin bantog ako huli kan saimong kapakumbabaan.” (Salmo 18:35) Garo man sana ibinaba ni Jehova an saiyang sadiri tanganing tawan nin atensiyon an bakong perpektong tawong ini, na pinoprotektaran asin sinususteniran ini aroaldaw. Narealisar ni David na kun siya man magkamit nin kaligtasan—asin pag-abot nin panahon magin makapangyarihan pa nganing hadi—iyan huli sana sa pagigin andam ni Jehova na magpakumbaba sa paaging ini. An totoo, siisay sa sato an magkakaigwa nin paglaom na maligtas kun si Jehova bakong mapakumbaba, na andam na ibaba an sadiri tanganing tawan kita nin atensiyon bilang mahuyo asin mamumuton na Ama?

6, 7. (a) Taano ta nungkang sinasabi kan Bibliya na si Jehova hababa an buot? (b) Paano an kahuyuan konektado sa kadunungan, asin siisay an nagtatao kan pinakamarahay na halimbawa nin kahuyuan?

⁶ Mahalagang mangnuhon na may pagkakaiba an kapakumbabaan asin kababaan nin buot. An kababaan nin buot sarong magayon na kuwalidad na dapat kultibaron nin maimbod na mga tawo. Arog nin kapakumbabaan, konektado iyan sa kadunungan. Halimbawa, sinasabi kan Talinhaga 11:2: “An kadunungan yaon sa mga hababa an buot.” Minsan siring, nungkang sinasabi kan Bibliya na si Jehova hababa an buot. Taano? An kababaan nin buot, arog kan pagkagamit sa Kasuratan, nagsusuherir nin tamang pakaaram sa mga limitasyon nin saro. An Makakamhan sa Gabos mayo nin mga limitasyon apuwera sa mga ipinapautob niya mismo sa saiyang sadiri huli sa sadiri niyang matanos na mga pamantayan. (Marcos 10:27; Tito 1:2) Dugang pa, bilang an Kahuruhalangkawi, dai siya sakop nin siisay man. Kaya an ideya nin kababaan nin buot dai nanggad aplikado ki Jehova.

⁷ Minsan siring, si Jehova mapakumbaba asin mahuyo. Tinutukduan niya an saiyang mga lingkod na an kahuyuan mahalagang marhay sa tunay na kadunungan. Sinasambit kan saiyang Tataramon an manungod sa “kahuyuan na bunga nin kadunungan.”b (Santiago 3:13) Pag-isipan an halimbawa ni Jehova sa bagay na ini.

Si Jehova Mapakumbabang Nagdedelegar Asin Nagdadangog

8-10. (a) Taano ta pambihira na si Jehova nagpapahiling nin pagigin andam na magdelegar asin magdangog? (b) Paano mapakumbabang trinatar kan Makakamhan sa Gabos an saiyang mga anghel?

⁸ May nakakaugmang pruweba kan kapakumbabaan ni Jehova sa pagigin andam niyang magdelegar nin paninimbagan asin magdangog. An ginigibo niyang iyan talagang makangangalas; si Jehova dai nangangaipo nin tabang o konseho. (Isaias 40:13, 14; Roma 11:34, 35) Minsan siring, pauro-utrong ipinapahiling sa sato kan Bibliya na si Jehova nagpapakumbaba sa mga paaging iyan.

⁹ Halimbawa, pag-isipan an sarong mahalagang pangyayari sa buhay ni Abraham. Nagkaigwa si Abraham nin tulong bisita, na an saro inapod niyang “Jehova.” An mga bisita talagang mga anghel, alagad an saro sa sainda nag-abot duman sa pangaran ni Jehova asin minahiro siya sa pangaran Niya. Kan an anghel na iyan magtaram asin maghiro, garo man sana si Jehova an nagtataram asin minahiro. Paagi kaini, sinabi ni Jehova ki Abraham na nakadangog Siya nin grabeng ‘pag-agrangay laban sa Sodoma saka Gomorra.’ Sinabi ni Jehova: “Mababa ako tanganing aramon kun baga totoo an nakaabot sa sakong mga reklamo. Asin kun bako, maaaraman ko iyan.” (Genesis 18:3, 20, 21) Siyempre, dai buot sabihon kan mensahe ni Jehova na an Makakamhan sa Gabos personal na “mababa.” Imbes, nagsugo giraray siya nin mga anghel tanganing magrepresentar sa saiya. (Genesis 19:1) Taano? Dai daw kaya ni Jehova, na nahihiling an gabos, na ‘maaraman mismo an tunay na kamugtakan sa rehiyon na iyan? Siguradong kaya niya. Alagad, mapakumbabang tinawan ni Jehova an mga anghel na idto kan asignasyon na siyasaton an sitwasyon asin dalawon si Lot saka an saiyang pamilya sa Sodoma.

¹⁰ Dugang pa, nagdadangog si Jehova. Sarong beses hinagad niya sa saiyang mga anghel na magsuherir nin manlain-lain na paagi kun paano mapapabagsak an maraot na si Hading Ahab. Dai kaipuhan ni Jehova an siring na tabang. Pero, inako niya an suhestiyon nin sarong anghel asin isinugo ini na isagibo iyan. (1 Hadi 22:19-22) Bako daw na kapakumbabaan iyan?

11, 12. Paano nahiling ni Abraham an kapakumbabaan ni Jehova?

¹¹ Andam pa ngani si Jehova na magdangog sa bakong perpektong mga tawo na gustong ipahayag an saindang mga kapurisawan. Halimbawa, kan inot na sabihan ni Jehova si Abraham kan intensiyon Niya na laglagon an Sodoma asin Gomorra, naribaraw an maimbod na tawong idto. “Dai mo nanggad magigibo iyan,” an sabi ni Abraham, asin sinabi niya pa: “Dai daw gigibuhon kan Hukom kan bilog na daga kun ano an tama?” Naghapot siya kun baga papaligtason ni Jehova an mga siyudad kun may makua duman na 50 matanos na tawo. Siniyerto sa saiya ni Jehova na iyo. Alagad naghapot giraray si Abraham, na ibinaba an bilang sa 45, dangan 40, asin padagos pang ibinaba iyan. Sa ibong kan mga pagsiyerto ni Jehova, padagos pa man giraray si Abraham sa paghapot sagkod na umabot na sana sa bilang na sampulo. Tibaad dai pa lubos na nasasabutan ni Abraham kun gurano kamahihirakon si Jehova. Ano man an dahilan, mapasensiya asin mapakumbaba na pinabayaan ni Jehova an saiyang amigo asin lingkod na si Abraham na ipahayag an mga kapurisawan kaini sa arog kaining paagi.—Genesis 18:23-33.

¹² Pirang intelihente asin edukadong tawo an mapasensiyang marhay na madangog sa sarong tawo na hababaon na marhay an intelihensiya kun ikukumparar sa sainda?c Siring kaiyan kamapakumbaba an satong Diyos. Sa pag-uulay man sanang idto, nahiling man ni Abraham na si Jehova “dai tulos naaanggot.” (Exodo 34:6) Tibaad huling narealisar ni Abraham na mayo siyang deretso na kuwestiyunon an mga ginigibo kan Kahuruhalangkawi, duwang beses siyang nakimahirak: “Dai ka tabi maanggot sa sako Jehova.” (Genesis 18:30, 32) Siyempre, dai naanggot si Jehova. Siya talagang may “kahuyuan na bunga nin kadunungan.”

Rasonable si Jehova

13. Ano an kahulugan kan tataramon na “rasonable” sigun sa pagkagamit sa Bibliya, asin taano ta tamang-tama na ilinaladawan kan tataramon na ini si Jehova?

¹³ An kapakumbabaan ni Jehova nahihiling sa saro pang magayon na kuwalidad—an pagigin rasonable. Makamumundo na an kuwalidad na ini sa parati mayo sa mga tawong bakong perpekto. Si Jehova bako sanang andam na magdangog sa intelihente niyang mga linalang kundi andam man siyang magpahunod kun bako iyan kontra sa matanos na mga prinsipyo. Sigun sa pagkagamit sa Bibliya, an tataramon na “rasonable” sa literal nangangahulugan “mapagpahunod.” An kuwalidad man na ini tanda kan kadunungan nin Diyos. Sinasabi kan Santiago 3:17: “An kadunungan na gikan sa itaas . . . rasonable.” Sa anong paagi rasonable si Jehova, na pinakamadunong sa gabos? An sarong paagi iyo na madali siyang makibagay. Girumduma, an saiya mismong pangaran nagtutukdo sa sato na si Jehova nagigin ano man na kaipuhan para mautob an saiyang mga katuyuhan. (Exodo 3:14) Dai daw iyan nagpaparisa kan saiyang pagigin madaling makibagay asin pagigin rasonable?

14, 15. An bisyon ni Ezekiel manungod sa langitnon na karwahe ni Jehova nagtutukdo sa sato nin ano manungod sa langitnon na kabtang kan organisasyon ni Jehova, asin paano iyan naiiba sa mga organisasyon nin tawo?

¹⁴ May pambihirang teksto sa Bibliya na nakakatabang sa sato na urog na masabutan an pagigin madaling makibagay ni Jehova. Si propeta Ezekiel tinawan nin bisyon manungod sa langitnon na kabtang kan organisasyon ni Jehova na kompuwesto nin espiritung mga linalang. Nahiling niya an sarong karwahe na makangangalas na marhay an pagkadakula, an “lunadan” ni Jehova na pirmi Niyang kontrolado. Interesanteng marhay kun paano iyan minahiro. An darakulaon na ruweda kaiyan igwa nin apat na gilid asin pano nin mata kaya hiling kaiyan an gabos asin tulos-tulos na nababago an direksiyon, na dai minapundo o minabirik. Asin an grabe kadakulang karwaheng ini dai kaipuhan na maghiro na garo nagkakamang na sana arog nin magabaton na lunadan na gibo nin tawo. Naghihiro iyan nin siring sa rikas nin kikilat, dawa pa biglang minabirik iyan sa arin man sa apat na direksiyon! (Ezekiel 1:1, 14-28) Iyo, an organisasyon ni Jehova, arog kan makakamhan sa gabos na Soberano na nagkokontrol kaiyan, biyong madaling makibagay, na tulos na minahiro nin uyon sa paburubagong mga sitwasyon asin pangangaipo na dapat tawan kaiyan nin atensiyon.

¹⁵ An mga tawo sagkod sana sa paghihinguwa na arugon an siring na pagigin madaling makibagay sa perpektong paagi. Pero, an mga tawo asin an saindang mga organisasyon parating marhay na mas sobra kaistrikto kisa madaling makibagay, mas bakong rasonable kisa mapagpahunod. Sa pag-ilustrar: An sarong supertanker o sarong pangkargamentong tren tibaad kahanga-hanga kun manungod sa kadakulaan asin puwersa kaiyan. Pero kaya daw kan arin man diyan na humiro sigun sa biglang mga pagbago nin kamugtakan? Kun may buminalagbag sa riles sa atubangan nin pangkargamentong tren, dai iyan makakasiko. Dai man iyan makakapundo nin bigla. Puwede iyan dumalagan pa nin duwang kilometro bago pumundo pakapreno! Kaagid kaiyan, an supertanker puwedeng padagos pang dumalagan nin walo pang kilometro pakagadana kan makina. Dawa kun ikinambiyo na paatras an makina, an tanker tibaad umabante pa man giraray nin tulong kilometro! Kaagid diyan an mga organisasyon nin tawo na may tendensiyang magin sobra kaistrikto asin bakong rasonable. Huli sa kapalangkawan, an mga tawo parating habo na makibagay sa nagbabagong mga pangangaipo asin kamugtakan. Huli sa siring na pagigin sobra kaistrikto nabangkarote an mga korporasyon asin buminagsak pa ngani an mga gobyerno. (Talinhaga 16:18) Nakakaugma nanggad na si Jehova asin an saiyang organisasyon bakong arog kaiyan!

Kun Paano si Jehova Nagpapahiling nin Pagigin Rasonable

16. Paano ipinahiling ni Jehova an pagigin rasonable sa pagtratar ki Lot bago laglagon an Sodoma asin Gomorra?

¹⁶ Estudyari giraray an paglaglag sa Sodoma asin Gomorra. Si Lot asin an saiyang pamilya tinawan nin malinaw na instruksiyon kan anghel ni Jehova: “Dumulag kamo paduman sa kabukidan.” Pero, dai ini nagustuhan ni Lot. “Bako tabi duman Jehova!” an pakimahirak niya. Huling iniisip ni Lot na siguradong magagadan siya kun madulag siya pasiring sa kabukidan, nakiulay siya na tugutan siya asin an saiyang pamilya na dumulag pasiring sa haraning siyudad nin Zoar. Pero, lalaglagon na ni Jehova an siyudad na iyan. Dugang pa, mayo nin tunay na basehan an mga pagkatakot ni Lot. Siguradong kaya ni Jehova na ingatan an buhay ni Lot sa kabukidan! Minsan siring, andam si Jehova na gibuhon an mga pakiulay ni Lot. “Sige, tatawan takang konsiderasyon; dai ko lalaglagon an banwa na sinasabi mo,” an sabi kan anghel ki Lot. (Genesis 19:17-22) Bako daw na rasonable iyan sa parte ni Jehova?

17, 18. Sa pagtratar sa mga taga Nineve, paano ipinahiling ni Jehova na siya rasonable?

¹⁷ Naghihimati man si Jehova sa udok sa pusong pagsulsol, na pirming nagpapahiling nin pagkahirak asin ginigibo an tama. Estudyari an nangyari kan si propeta Jonas isugo sa maraot asin madahas na siyudad nin Nineve. Kan si Jonas maglibot sa mga tinampo nin Nineve, simple sana an ipinasabong na mensaheng ibinalangibog niya: An makapangyarihan na siyudad lalaglagon sa laog nin 40 aldaw. Minsan siring, nagbagong marhay an mga kamugtakan. Nagsulsol an mga taga Nineve!—Jonas, kapitulo 3.

¹⁸ Nakakapagtukdo na ikumparar an reaksiyon ni Jehova sa reaksiyon ni Jonas sa nabagong mga kamugtakan na ini. Sa pangyayaring ini, nakibagay si Jehova, na pinapangyari na siya magin sarong Parapatawad nin kasalan imbes na “sarong makapangyarihan na parapakilaban.”d (Exodo 15:3) Sa ibong na lado, si Jonas matagas asin bako nanggad na mahihirakon. Imbes na ipabanaag an pagigin rasonable ni Jehova, an nagin reaksiyon niya mas kapareho kan pangkargamentong tren o kan supertanker na nasambitan kasubago. Nakapagbalangibog na siya nin kalaglagan, kaya dapat may kalaglagan! Pero, mapasensiyang tinukduan ni Jehova an daing pasensiya niyang propeta nin dai malilingawan na leksiyon sa pagigin rasonable asin pagkahirak.—Jonas, kapitulo 4.

19. (a) Taano ta makakasigurado kita na rasonable si Jehova sa inaasahan niya sa sato? (b) Paano ipinapahiling kan Talinhaga 19:17 na si Jehova “mabuot saka rasonable” na Kagurangnan asin pambihira man an kapakumbabaan?

¹⁹ Ultimo, si Jehova rasonable sa inaasahan niya sa sato. Sinabi ni Hading David: “Aram niyang marhay kun paano kita hinaman, na ginigirumdom na kita alpog lang.” (Salmo 103:14) Nasasabutan ni Jehova an satong mga limitasyon asin an satong mga pagkabakong perpekto nin urog kisa sato. Nungka na inaasahan niya sa sato an labi sa kaya niyatong gibuhon. Ipinapahiling kan Bibliya an pagkakalain kan mga kagurangnan na tawo na “mabuot saka makatanusan” asin kan mga “masakit pauyunan.” (1 Pedro 2:18) Arin na klaseng Kagurangnan si Jehova? Mangnuha an sinasabi kan Talinhaga 19:17: “An saro na nagpapahiling nin kabuutan sa tawong hamak nagpapautang ki Jehova.” Malinaw nanggad, solamente an mabuot saka rasonable na kagurangnan an makakarisa sa lambang kabuutan na ginibo para sa mga tawong hamak. Labi pa diyan, ipinaparisa kan tekstong iyan na an Kaglalang kan uniberso garo man sana ibinibilang an sadiri na may utang sa ordinaryong mga tawo na naggigibo kan siring na mahihirakon na mga gibo! Talagang pambihira an saiyang kapakumbabaan.

20. Taano ta sigurado kita na dinadangog ni Jehova an satong mga pamibi asin sinisimbag iyan?

²⁰ Si Jehova arog pa man giraray kaiyan kahuyo asin karasonable sa pagtratar niya sa saiyang mga lingkod ngunyan. Pag kita namimibing may pagtubod, nagdadangog siya. Asin dawa ngani dai siya nagsusugo nin mga mensaherong anghel para kaulayon kita, dai ta dapat isipon na dai niya sinisimbag an satong mga pamibi. Girumduma na kan hagadon ni apostol Pablo sa mga kapagtubod na ‘padagos na ipamibi’ na makaluwas siya sa presuhan, sinabi pa niya na gusto kaya niyang ‘makabalik sa sainda sa mas madaling panahon.’ (Hebreo 13:18, 19) Kaya an satong mga pamibi puwede talagang makapahiro ki Jehova na gibuhon an dai niya kutana gigibuhon!—Santiago 5:16.

21. Ano an dapat na nungka niyatong ikongklusyon sa kapakumbabaan ni Jehova, asin ano an dapat na masabutan niyato manungod sa saiya?

²¹ Siyempre, dawa ngani ipinapahiling ni Jehova an saiyang kapakumbabaan paagi sa pagigin mahuyo, pagigin andam na magdangog, pagigin mapasensiya, asin pagigin rasonable, dai ini nangangahulugan na ikinokompromiso ni Jehova an saiyang matanos na mga prinsipyo. Tibaad iniisip kan klero nin Kakristiyanuhan na nagigin rasonable sinda pag kinikitik ninda an mga talinga kan saindang aripumpon paagi sa pagpaluya sa puwersa kan mga pamantayan ni Jehova sa moral. (2 Timoteo 4:3) Alagad an tendensiya nin tawo na makikompromiso para sana sa kumbenyensiya mayo nin koneksiyon sa pagigin rasonable nin Diyos. Si Jehova banal; nungka niyang didigtaan an saiyang matanos na mga pamantayan. (Levitico 11:44) Kun siring, kaipuhan tang masabutan na an talagang dahilan kan pagigin rasonable ni Jehova iyo na siya mapakumbaba, asin namumutan nanggad niyato siya huli kaiyan! Dai ka daw nauugmang isip-isipon na an Diyos na Jehova, an pinakamadunong na Persona sa uniberso, pambihira man an kapakumbabaan? Nakakaugma nanggad na rumani sa kahanga-hanga pero mahuyo, mapasensiya, asin rasonableng Diyos na ini!

1-3. Ano an nagin reaksiyon kan dating pagtaraid ni Jesus sa saiyang pagtutukdo, asin ano an dai ninda narealisar manungod sa saiya?

NAPANGALAS an mga nagdadangog. An hoben na lalaking si Jesus nakatindog sa atubangan ninda sa sinagoga asin nagtutukdo. Midbid ninda siya—nagdakula siya sa siyudad ninda, asin sa dakul na taon nahihiling ninda siyang nagtatrabaho bilang sarong karpintero. Tibaad an nagkapira sa sainda nag-iistar sa mga harong na katabang si Jesus sa pagtugdok, o tibaad inuuma ninda an saindang daga na gamit an mga arado asin sakal na ginibo kan saiya mismong mga kamot.a Alagad ano an magigin reaksiyon ninda sa pagtutukdo kan dating karpinterong ini?

² An kadaklan na nagdadangog napangalas na marhay, na naghaharapot: “Sain nakua kan tawong ini an saiyang kadunungan?” Alagad nagsarabi man sinda: “Siya su karpintero na aki ni Maria.” (Mateo 13:54-58; Marcos 6:1-3) Makamumundo, an dating pagtaraid ni Jesus nangatanusan, ‘An karpinterong ini taga digdi man sana kapareho niyato.’ Sa ibong kan kadunungan sa saiyang mga tataramon, isinikwal ninda siya. Dai ninda narealisar na an kadunungan na ipinapaabot niya bako man saiya.

³ Sain nakua ni Jesus an kadunungan na ini? “An itinutukdo ko bakong hali sa sako,” an sabi niya, “kundi hali sa saiya na nagsugo sa sako.” (Juan 7:16) Ipinaliwanag ni apostol Pablo na si Jesus “sa sato nagin kadunungan hali sa Diyos.” (1 Corinto 1:30) An sadiring kadunungan ni Jehova nahahayag paagi sa saiyang Aki, si Jesus. Totoo nanggad ini, kaya nasabi ni Jesus: “Ako asin an Ama saro.” (Juan 10:30) Siyasaton niyato an tulong aspekto na diyan ipinahiling ni Jesus an “kadunungan hali sa Diyos.”

An Saiyang Itinukdo

4. (a) Ano an tema kan mensahe ni Jesus, asin taano ta importante iyan na marhay? (b) Taano ta an sadol ni Jesus pirming praktikal asin para sa pinakaikakarahay kan mga nagdadangog sa saiya?

⁴ Inot, pag-isipan an itinukdo ni Jesus. An tema kan saiyang mensahe iyo an manungod sa “maugmang bareta kan Kahadian.” (Lucas 4:43) Importanteng marhay iyan huli sa magigin papel kan Kahadian sa pagpakangbanal sa pangaran ni Jehova—kaiba digdi an saiyang reputasyon bilang matanos na Tagapamahala—asin sa pagtao nin nagdadanay na mga bendisyon sa katawuhan. Sa saiyang pagtutukdo, nagtao man si Jesus nin madunong na sadol para sa aroaldaw na pamumuhay. Pinatunayan niya na siya an ihinulang “Makangangalas na Parakonseho.” (Isaias 9:6) Paano man nanggad magigin makangangalas an saiyang konseho o sadol? Igwa siya nin hararom na kaaraman sa Tataramon asin kabutan nin Diyos saka malinaw na pakasabot sa naturalesa nin tawo, asin namumutan niyang marhay an katawuhan. Huli kaini, an saiyang sadol pirming praktikal asin sa pinakaikakarahay kan mga nagdadangog sa saiya. Si Jesus nagtaram nin “mga tataramon nin buhay na daing katapusan.” Iyo, kun susunudon an sadol niya, nagbubunga iyan nin kaligtasan.—Juan 6:68.

5. Ano an nagkapira sa mga tema na sinabi ni Jesus sa saiyang Sermon sa Bukid?

⁵ An Sermon sa Bukid sarong marahayon na halimbawa kan daing kaagid na kadunungan na yaon sa mga katukduan ni Jesus. An sermon na ini na nasusurat sa Mateo 5:3–7:27 mga 20 minutos sana gayod kun ipapahayag. Minsan siring, an sadol kaiyan aplikado sa gabos na panahon—may halaga ngunyan arog kan inot iyan na itao. Nagtaram si Jesus manungod sa manlain-lain na tema, kaiba an kun paano magkakaigwa nin marahay na relasyon sa iba (5:23-26, 38-42; 7:1-5, 12), kun paano magdadanay na malinig sa moral (5:27-32), asin kun paano magkakaigwa nin makahulugan na buhay (6:19-24; 7:24-27). Pero dai sana sinabi ni Jesus sa mga nagdadangog sa saiya kun ano an madunong na dalan; ipinahiling niya iyan sa sainda paagi sa pagpaliwanag, pangangatanusan, asin pagtao nin pruweba.

6-8. (a) Anong mapuwersang mga dahilan an itinatao ni Jesus para malikayan an kahaditan? (b) Ano an nagpaparisa na an sadol ni Jesus nagpapabanaag nin kadunungan hali sa itaas?

⁶ Halimbawa, pag-isipan an madunong na sadol ni Jesus kun paano aatubangon an kahaditan manungod sa materyal na mga bagay, arog kan sinasabi sa Mateo kapitulo 6. “Dai na kamo magparahadit manungod sa saindong buhay kun ano an saindong kakakanon o kun ano an saindong iinumon, o manungod sa saindong hawak kun ano an saindong isusulot,” an sadol sa sato ni Jesus. (Bersikulo 25) An kakanon asin bado pundamental na mga pangangaipo, asin natural sanang mapurisaw manungod sa kun paano makakakua kan mga ini. Alagad sinasabi sa sato ni Jesus na ‘dai na magparahadit’ sa siring na mga bagay.b Taano?

⁷ Magdangog sa nakakakumbinsir na mga pangangatanusan ni Jesus. Mantang tinawan kita ni Jehova nin buhay asin hawak, dai niya daw kayang magtao nin kakanon para masusteniran an buhay na iyan asin nin bado para isulot sa hawak na iyan? (Bersikulo 25) Kun tinatawan nin Diyos nin kakanon an mga gamgam asin binabaduan niya nin kagayunan an mga burak, siguradong mas aatamanon niya an mga tawong nagsasamba sa saiya! (Bersikulo 26, 28-30) An totoo, dai man nakakatabang an dai kinakaipuhan na paghadit. Dai kaiyan mapapalawig an satong buhay maski dikit.c (Bersikulo 27) Paano niyato malilikayan an kahaditan? Sinasadol kita ni Jesus na padagos na inuton sa buhay an pagsamba sa Diyos. An mga naggigibo kaiyan makakapagtiwala na an gabos nindang pangangaipo sa aroaldaw “idadagdag” sa sainda kan saindang Ama sa langit. (Bersikulo 33) Ultimo, nagtatao si Jesus nin pinakapraktikal na suhestiyon—dai pagparaisipon an mga problema sa masurunod na aldaw. Taano ta idadagdag an mga kahaditan sa aga sa mga kahaditan ngunyan? (Bersikulo 34) Saka, taano ta ikakahadit nin sobra an mga bagay na tibaad nungka man na mangyayari? An pag-aplikar kan siring na madunong na sadol puwedeng makatabang sato na malikayan an dakul na kakulugan sa nakaka-stress na kinaban na ini.

⁸ Malinaw nanggad, an sadol na itinao ni Jesus praktikal pa man giraray ngunyan arog kaidtong itao iyan haros 2,000 na taon na an nakaagi. Bako daw na pruweba iyan nin kadunungan hali sa itaas? Dawa an pinakamarahay na sadol hali sa mga counselor na tawo nagigin lihis na sa panahon asin dai nahahaloy rinerebisar o sinasalidahan. Pero an mga katukduan ni Jesus nagdadanay dawa mag-agi an halawig na panahon. Alagad dai ta dapat ipagngalas iyan, huling an Makangangalas na Parakonseho na ini nagtaram “kan mga tataramon nin Diyos.”—Juan 3:34.

An Saiyang Paagi nin Pagtutukdo

9. Ano an sinabi nin nagkapirang suldados manungod sa pagtutukdo ni Jesus, asin taano ta bako ining pagpasobra?

⁹ An ikaduwang aspekto na diyan ipinabanaag ni Jesus an kadunungan nin Diyos iyo an saiyang paagi nin pagtutukdo. Sarong beses, an nagkapirang suldados na isinugong arestaron siya nagbalik na dai siya dara, na sinasabi: “Mayo pa nin siisay man na tawong nagtaram nin arog kaidto.” (Juan 7:45, 46) Bako ining pagpasobra. Sa gabos na tawong nabuhay kasuarin man, si Jesus, na “taga duman sa itaas,” an igwa kan pinakadakul na kaaraman asin eksperyensiya na mapagkukuanan. (Juan 8:23) Talagang nagtukdo siya sa paaging dai magigibo nin siisay man na tawo. Pag-isipan an duwa sana sa mga paagi kan madunong na Paratukdo na ini.

10, 11. (a) Taano ta napapangalas na marhay kita sa paggamit ni Jesus nin mga ilustrasyon? (b) Ano an mga parabula, asin anong halimbawa an nagpapahiling kun taano ta epektibong marhay sa pagtutukdo an mga parabula ni Jesus?

¹⁰ Epektibong paggamit nin mga ilustrasyon. Sinasabi sa sato na ‘si Jesus nagtaram sa mga tawo paagi sa mga ilustrasyon.’ Asin sinabi pa: “Sa katunayan, dai siya nakikipag-ulay sa sainda na mayo nin ilustrasyon.” (Mateo 13:34) Napapangalas na marhay kita sa daing kaagid na kakayahan niya na magtukdo nin harararom na katotoohan paagi sa mga bagay na nahihiling ta sa aroaldaw. Mga paraumang nagsasabwag nin banhi, mga babaying nag-aandam na gumibo nin tinapay, mga aki na nagkakawat sa saudan, mga parasira na binabaton an mga hikot, mga pastor na hinahanap an nawarang karnero—mga bagay ini na dakul nang beses na nahiling kan mga nagdadangog sa saiya. Kun an importanteng mga katotoohan ikinokonektar sa pamilyar na mga bagay, an siring na mga katotoohan madali saka hararom na naitatadom sa isip asin puso.—Mateo 11:16-19; 13:3-8, 33, 47-50; 18:12-14.

¹¹ Si Jesus parating naggagamit nin mga parabula, haralipot na istorya na kinukuanan nin moral o espirituwal na mga katotoohan. Mantang an mga istorya mas madaling masabutan asin magirumduman, epektibong marhay na paagi ini para masigurado ni Jesus na matatandaan kan mga nagdadangog sa saiya an mga leksiyon. Sa dakul na parabula, ilinadawan ni Jesus an saiyang Ama paagi sa buhay na buhay na mga paglaladawan na dai tulos malilingawan. Halimbawa, siisay baga an dai makakasabot sa punto kan parabula manungod sa aki na naparaot an buhay—na kun an sarong nalagalag magpahiling nin tunay na pagsulsol, mahihirak si Jehova asin mapagpadangat na aakuon giraray an sarong iyan?—Lucas 15:11-32.

12. (a) Sa paanong paagi naggamit si Jesus nin mga hapot sa saiyang pagtutukdo? (b) Paano pinasilensiyo ni Jesus an mga nagkuwestiyon sa saiyang awtoridad?

¹² Mahusay na paggamit nin mga hapot. Naggamit si Jesus nin mga hapot tanganing an mga nagdadangog sa saiya magiyahan na makaabot sa sadiri nindang kongklusyon, masiyasat an saindang mga motibo, o makagibo nin mga desisyon. (Mateo 12:24-30; 17:24-27; 22:41-46) Kan kuwestiyunon si Jesus kan mga lider nin relihiyon kun baga may awtoridad siya na itinao nin Diyos, suminimbag siya: “An pagbawtismo daw ni Juan gikan sa langit o gikan sa mga tawo?” Huling nabigla sinda sa hapot, nag-urulay-ulay sinda: “Kun sasabihon tang, ‘Sa langit,’ sasabihon niyang, ‘Kun siring, taano ta dai kamo nagturubod sa saiya?’ Pero mangangahas daw kitang magsabing, ‘Sa mga tawo’?” Minsan siring, “natatakot sinda sa mga tawo, huli ta an mga ini gabos naniniwala na si Juan talagang sarong propeta.” Sa katapos-tapusi, nagsimbag sinda: “Dai mi aram.” (Marcos 11:27-33; Mateo 21:23-27) Sa simpleng hapot, nagibo ni Jesus na pasilensiyuhon sinda asin ihayag an pagtraydor sa saindang puso.

13-15. Paano an parabula manungod sa mapagmalasakit na Samaritano nagpapabanaag kan kadunungan ni Jesus?

¹³ Kun beses pinagkukumbinar ni Jesus an duwang paagi. Nagsasaliot siya nin nakakapaisip na mga hapot sa saiyang mga ilustrasyon. Kan haputon si Jesus nin sarong lalaking Judio na eksperto sa Katugunan kun ano an kahagadan tanganing magkamit nin buhay na daing katapusan, itinukdo siya ni Jesus sa Katugunan ni Moises, na may pagbuot na kamutan an Diyos asin an kapwa. Sa kagustuhan na patunayan na siya matanos, naghapot an lalaki: “Siisay man nanggad an sakuyang kapwa?” Nagsimbag si Jesus paagi sa pag-istorya. Nagbabaklay nin solo an sarong Judio kan siya mabiktima nin mga tulisan, na binayaan siyang haros gadan na. May nag-aging duwang Judio, inot sarong saserdote dangan sarong Levita. Dai siya inintindi kan duwa. Dangan may nag-abot na sarong Samaritano. Huli sa pagkahirak, may kabuutan niyang binendahan an mga lugad kan biktima asin mamumuton na dinara ini sa sarong ligtas na harong na dagusan kun sain puwede ining magpaumay. Sa pagtatapos kan istorya, hinapot ni Jesus an naghapot sa saiya: “Siisay sa tulong ini an sa paghuna mo guminawi bilang kapwa sa lalaking nabiktima kan mga tulisan?” Napiritan an lalaki na sumimbag: “Su saro na nagpahiling nin pagkahirak sa saiya.”—Lucas 10:25-37.

¹⁴ Paano ipinapabanaag kan parabula an kadunungan ni Jesus? Kan panahon ni Jesus, inaaplikar kan mga Judio an terminong “kapwa” sa mga nag-uutob sana kan saindang mga tradisyon—bako nanggad na sa mga Samaritano. (Juan 4:9) Kun sa istorya ni Jesus Samaritano an biktima asin Judio an nagtabang, mahahali daw kaiyan an pagpalain-lain? May kadunungan na ginibo ni Jesus an istorya nin arog kaiyan tanganing paluwason na sarong Samaritano an mamumuton na nag-ataman sa sarong Judio. Mangnuha man an hapot ni Jesus sa pagtatapos kan istorya. Liniwat niya an idinuduon kan terminong “kapwa.” An lalaking eksperto sa Katugunan garo man sana naghapot: ‘Siisay an dapat kong pahilingan nin pagkamuot sa kapwa?’ Pero naghapot si Jesus: “Siisay sa tulong ini an sa paghuna mo guminawi bilang kapwa?” Nagpokus si Jesus bako sa nag-ako kan kabuutan, an biktima, kundi sa nagpahiling kan kabuutan, an Samaritano. An tunay na kapwa igwa nin inisyatiba na magpahiling nin pagkamuot sa iba ano man an saindang lahi. Siguradong epektibong marhay na naiduon ni Jesus an saiyang punto.

¹⁵ Makangangalas daw na an mga tawo napangalas na marhay sa “paagi nin pagtutukdo” ni Jesus asin nadagkang rumani sa saiya? (Mateo 7:28, 29) Sarong beses may “dakul na tawo” na nagdanay na kaibanan niya sa laog nin tulong aldaw, dawa ngani mayo sinda nin kakanon!—Marcos 8:1, 2.

An Saiyang Paagi nin Pamumuhay

16. Sa anong paagi nagtao si Jesus nin “praktikal na patunay” na siya ginigiyahan kan kadunungan nin Diyos?

¹⁶ An ikatulong aspekto na diyan ipinabanaag ni Jesus an kadunungan ni Jehova iyo an saiyang paagi nin pamumuhay. An kadunungan praktikal; epektibo iyan. “Siisay an madunong diyan sa saindo?” an hapot kan disipulong si Santiago. Dangan sinimbag niya an sadiri niyang hapot, na an sabi: “Pabayaan na an tama niyang gawi-gawi magtao nin praktikal na patunay kaiyan.” (Santiago 3:13, The New English Bible) An iginawi ni Jesus nagtao nin “praktikal na patunay” na siya ginigiyahan kan kadunungan nin Diyos. Hilingon niyato kun paano siya nagpahiling nin marahay na paghusgar, sa saiyang pamumuhay saka sa pagtratar niya sa iba.

17. Ano an mga nagpaparisa na balanse pirmi si Jesus sa saiyang buhay?

¹⁷ Narisa mo daw na an mga tawong mayo nin marahay na paghusgar, sa parati sobrang marhay an mga ginigibo? Iyo, kaipuhan an kadunungan tanganing magin balanse. Sa pagpabanaag nin diyosnon na kadunungan, balanse pirmi si Jesus. Urog sa gabos, ininot niya sa saiyang buhay an espirituwal na mga bagay. Nagin sibot siya sa gibuhon na pagpahayag kan maugmang bareta. “Ini an dahilan kaya ako nag-abot,” an sabi niya. (Marcos 1:38) Natural sana na an materyal na mga bagay bakong panginot para sa saiya; minalataw na kadikiton an materyal niyang rugaring. (Mateo 8:20) Minsan siring, bako siyang tawo na habo lamang ikaugma an ano man na marahay na bagay. Arog kan saiyang Ama na sarong “maugmang Diyos,” si Jesus tawong magaya-gaya, asin napapaugma niya an iba. (1 Timoteo 1:11; 6:15) Kan siya mag-atender sa sarong bangkete sa kasal—na pinagkatudan nang may musika, karantahan, asin paggaya-gaya—dai siya nagduman tanganing darahan nin kamunduan an okasyon. Kan maubos an arak, an tubig ginibo niyang marahay na klaseng arak, sarong inumon na “nakakapaugma sa puso nin tawo.” (Salmo 104:15; Juan 2:1-11) Inako ni Jesus an dakul na imbitasyon sa pagkakan, asin parati niyang ginamit an siring na mga okasyon para magtukdo.—Lucas 10:38-42; 14:1-6.

18. Paano si Jesus nagpahiling nin dakulang kadunungan sa pagtratar niya sa saiyang mga disipulo?

¹⁸ Si Jesus nagpahiling nin dakulang kadunungan sa pagtratar niya sa iba. An pakasabot niya sa naturalesa nin tawo nagtao sa saiya nin malinaw na pagmansay sa saiyang mga disipulo. Aram niyang marhay na bako sindang perpekto. Pero, nahiling niya an marahay na mga kuwalidad ninda. Nahiling niya an potensiyal sa mga tawong ini na irinani ni Jehova. (Juan 6:44) Sa ibong kan mga pagkukulang ninda, nagpahiling si Jesus nin pagigin andam na magtiwala sa sainda. Ipinahiling niya an pagtitiwalang iyan paagi sa pagtao sa saiyang mga disipulo nin mahalagang marhay na gibuhon. Isinugo niya sindang maghulit kan maugmang bareta, asin nagtiwala siya sa kakayahan ninda na utubon an sugong iyan. (Mateo 28:19, 20) An libro nin Mga Gibo nagpapatunay na maimbod nindang ginibo an isinugo niya sa sainda. (Gibo 2:41, 42; 4:33; 5:27-32) Kun siring, malinaw na nagin madunong si Jesus sa pagtitiwala sa sainda.

19. Paano ipinahiling ni Jesus na siya “may mahuyong buot saka may mapakumbabang puso”?

¹⁹ Arog kan nanudan niyato sa Kapitulo 20, iinaasosyar kan Bibliya an kapakumbabaan asin kahuyuan sa kadunungan. Siyempre, si Jehova an pinakamarahay na halimbawa sa bagay na ini. Pero kumusta man si Jesus? Nakakaugmang mahiling an kapakumbabaan ni Jesus sa paagi nin pagtratar niya sa saiyang mga disipulo. Bilang perpektong tawo, nakakalabi siya sa sainda. Pero, dai niya minenos an saiyang mga disipulo. Nungka niyang hininguwa na ipamati sa sainda na sinda mas hababa o daing kakayahan. Sa kabaliktaran, makonsiderasyon siya sa mga limitasyon ninda asin mapasensiya sa mga pagkukulang ninda. (Marcos 14:34-38; Juan 16:12) Bako daw na risang-risa na dawa mga aki nagin pamugtak an buot ki Jesus? Siguradong naparani sinda sa saiya huling namatian ninda na siya “may mahuyong buot saka may mapakumbabang puso.”—Mateo 11:29; Marcos 10:13-16.

20. Paano si Jesus nagpahiling nin pagkarasonable sa pagtratar sa babaying Hentil na an aking babayi sinasaniban nin demonyo?

²⁰ Nagpahiling si Jesus nin diyosnon na kapakumbabaan sa saro pang importanteng paagi. Nagpapahiling siya nin pagkahirak nuarin man may marahay na dahilan para gibuhon iyan. Halimbawa, girumduma kan makimahirak sa saiya an sarong babaying Hentil na paumayan an aki niyang babayi na nagsasakit nin grabe dahil sa sinasaniban ini nin demonyo. Sa tulong manlain-lain na paagi, ipinarisa ni Jesus sa primero na dai niya ini tatabangan—inot, paagi sa dai pagsimbag sa saiya; ikaduwa, paagi sa direktang pagsabi na siya isinugo, bakong sa mga Hentil, kundi sa mga Judio; asin ikatulo, paagi sa pagtao nin ilustrasyon na may kabuutan na ipinapahiling an kapareho man sanang punto. Minsan siring, mapamirit pa man giraray an babayi, na patunay nin ekstraordinaryong pagtubod. Huli sa pambihirang kamugtakan na ini, ano an nagin reaksiyon ni Jesus? Ginibo niya nin eksakto an sinabi niyang dai niya gigibuhon. Pinaumayan niya an aking babayi kaini. (Mateo 15:21-28) Pambihirang kapakumbabaan, bako daw? Asin girumduma, an kapakumbabaan mahalagang marhay sa tunay na kadunungan.

21. Taano ta dapat niyatong hinguwahon na arugon an personalidad, pagtaram, asin mga pamamaagi ni Jesus?

²¹ Nagpapasalamat nanggad kita na ihinahayag sa sato kan mga Ebanghelyo an mga tataramon asin ginibo kan pinakamadunong na tawo na nabuhay kasuarin man! Girumdumon niyato na si Jesus perpektong ladawan kan saiyang Ama. Paagi sa pag-arog sa personalidad, sa pagtaram, asin sa mga pamamaagi ni Jesus, makukultibar niyato an kadunungan hali sa itaas. Sa masunod na kapitulo, maaaraman ta kun paano niyato ikakaaplikar sa satong buhay an diyosnon na kadunungan.

1-3. (a) Paano si Solomon nagpahiling nin ekstraordinaryong kadunungan sa pagresolber niya sa kaso nin duwang babayi na naghihingakong ina nin sarong umboy? (b) Ano an ipinapanuga ni Jehova na itatao sa sato, asin anong mga hapot an minalataw?

DIPISILON na kaso idto—pinagdidiskutiran nin duwang babayi an sarong umboy. Magkaibanan sa harong an mga babayi, asin pareho sindang nangaki nin lalaki, pirang aldaw sana an pag-ultanan. Nagadan an saro sa mga umboy, asin ngunyan an duwang babayi parehong naghihingako na iyong ina kan buhay na umboy.a Mayo nin ibang nakahiling sa nangyari. An kaso tibaad binista na sa mas hababang husgado alagad dai naresolberan. Sa katapos-tapusi, an kaso dinara ki Solomon, an hadi kan Israel. Madidiskubre niya daw kun ano an totoo?

² Pakatapos na madangog an pagdiskutiran kan mga babayi, naghagad si Solomon nin espada. Dangan, may kumbiksiyon na ipinagbuot niya na bangaon an aki, na tawan nin tigkabanga an duwang babayi. Tulos na nakiulay sa hadi an tunay na ina na itao na sana an umboy—an padaba niyang aki—sa kadiskutiran na babayi. Pero pigparainsistir kan babaying iyan na bangaon an aki. Aram na ngunyan ni Solomon an totoo. Aram niya an mapagpadangat na pagmalasakit nin sarong ina sa aking hali sa matris kaini, asin ginamit niya an kaaraman na iyan para desisyunan an kaso. Imahinara an kaginhawahan na namati kan ina kan itao sa saiya ni Solomon an umboy asin nagsabi: “Siya an saiyang ina.”—1 Hadi 3:16-27.

³ Ekstraordinaryong kadunungan, bako daw? Kan mabaretaan kan banwaan kun paano dinesisyunan ni Solomon an kaso, napahanga sinda, “huling nahiling ninda na yaon sa hadi an kadunungan nin Diyos.” Iyo, an kadunungan ni Solomon regalo nin Diyos. Tinawan siya ni Jehova nin “pusong may kadunungan saka pakasabot.” (1 Hadi 3:12, 28) Pero kumusta man kita? Puwede man daw kitang mag-ako nin diyosnon na kadunungan? Iyo, huling paagi sa pagpasabong, isinurat ni Solomon: “Si Jehova mismo an nagtatao nin kadunungan.” (Talinhaga 2:6) Nanunuga si Jehova na tatawan niya nin kadunungan—an abilidad na gamiton nin tama an kaaraman, pakasabot, asin pakamansay—an mga sinserong naghahanap kaiyan. Paano daw kita magkakaigwa nin kadunungan na gikan sa itaas? Asin paano ta iyan maiaaplikar sa satong buhay?

“Magkua . . . nin Kadunungan”—Paano?

4-7. Ano an apat na bagay na kaipuhan tang gibuhon para magkaigwa nin kadunungan?

⁴ Dapat daw na intelihente kitang marhay o halangkaw an inadalan tanganing mag-ako nin diyosnon na kadunungan? Dai. Gusto ni Jehova na tawan kita nin kadunungan ano man an satong pinaghalian asin inadalan. (1 Corinto 1:26-29) Pero dapat kitang gumibo nin inisyatiba, huling sinasadol kita kan Bibliya na “magkua . . . nin kadunungan.” (Talinhaga 4:7) Paano ta iyan magigibo?

⁵ Inot, kaipuhan na magkaigwa kita nin pagkatakot sa Diyos. “An pagkaigwa nin pagkatakot ki Jehova iyo an kapinunan nin kadunungan [“an inot na tangga pasiring sa kadunungan,” The New English Bible],” an sabi kan Talinhaga 9:10. An pagkaigwa nin pagkatakot sa Diyos iyo an pundasyon nin tunay na kadunungan. Taano? Girumduma na kalabot sa kadunungan an kakayahan na mapangganang gamiton an kaaraman. An pagkaigwa nin pagkatakot sa Diyos dai nangangahulugan nin nakakapatakig na takot, kundi pagsunod sa Diyos huli sa hararom na paggalang asin pagtitiwala. An siring na pagkatakot marahay asin nakakamotibar na marhay. Pinapahiro kita kaiyan na iuyon an satong buhay sa kun anong aram ta na gusto nin Diyos na gibuhon ta. Mayo na nin mas madunong pang paagi na magigibo ta, huling an mga pamantayan ni Jehova pirming para sa pinakaikakarahay kan mga nagsusunod diyan.

⁶ Ikaduwa, dapat na magin mapakumbaba kita asin hababa an buot. Dai kita magkakaigwa nin diyosnon na kadunungan kun mayo kita nin kapakumbabaan asin kababaan nin buot. (Talinhaga 11:2) Taano? Kun mapakumbaba kita asin hababa an buot, andam kitang admitiron na dai niyato aram an gabos, na an satong mga opinyon bakong pirming tama, asin na kaipuhan na maaraman niyato an kaisipan ni Jehova sa mga bagay-bagay. Si Jehova “kontra sa mga mapalangkaw,” pero nauugma siyang tawan nin kadunungan an mga may mapakumbabang puso.—Santiago 4:6.

⁷ Ikatulo, kaipuhan tang pag-adalan an nasusurat na Tataramon nin Diyos. An kadunungan ni Jehova ihinahayag sa saiyang Tataramon. Tanganing kamtan an kadunungan na iyan, dapat na maghinguwa kita na hanapon iyan. (Talinhaga 2:1-5) Ikaapat, ipamibi ta na magkaigwa kita nin kadunungan. Kun sinsero kitang mahagad sa Diyos nin kadunungan, bukas-palad niyang itatao iyan. (Santiago 1:5) Tatabangan man niya kita paagi kan saiyang banal na espiritu pag ipinapamibi ta iyan. Asin an espiritu niya an magpapangyari sa sato na makua an mga kayamanan sa saiyang Tataramon na makakatabang sa sato na maresolberan an mga problema, malikayan an peligro, asin makagibo nin madunong na mga desisyon.—Lucas 11:13.

8. Kun talagang igwa kita nin diyosnon na kadunungan, paano iyan magigin risang-risa?

⁸ Arog kan nasabutan niyato sa Kapitulo 17, an kadunungan ni Jehova praktikal. Huli kaini, kun kita talagang igwa nin diyosnon na kadunungan, magigin risang-risa iyan sa satong paggawi. Ilinadawan ni disipulo Santiago an mga bunga kan kadunungan nin Diyos kan siya magsurat: “An kadunungan na gikan sa itaas inot sa gabos dalisay, tapos mapagpatuninong, rasonable, andam na magsunod, pano nin pagkahirak asin marahay na mga bunga, daing ipinapaurog, bakong mapagsagin-sagin.” (Santiago 3:17) Mantang pinag-uulayan niyato an kada saro sa mga aspektong ini kan kadunungan nin Diyos, puwede niyatong haputon an sadiri, ‘Nahihiling daw sa sakong buhay an kadunungan na gikan sa itaas?’

“Dalisay, Tapos Mapagpatuninong”

9. Ano an buot sabihon kan pagigin dalisay, asin taano ta angay na an pagigin dalisay an inot na sinambit na kuwalidad nin kadunungan?

⁹ “Inot sa gabos dalisay.” An pagigin dalisay nangangahulugan nin pagigin malinig bako sana sa satong gibo kundi pati man sa satong isip asin sabuot. An kadunungan ikinokonektar kan Bibliya sa puso, pero an kadunungan na gikan sa itaas dai makakalaog sa puso na naatian nin maraot na mga kaisipan, pagmawot, asin motibo. (Talinhaga 2:10; Mateo 15:19, 20) Pero kun an satong puso dalisay, sa pinakaposibleng magigibo nin bakong perpektong mga tawo, ‘tatalikdan ta an maraot asin gigibuhon an marahay.’ (Salmo 37:27; Talinhaga 3:7) Bako daw na angay sana na an pagigin dalisay an inot na kuwalidad nin kadunungan na sinambit? Iyo, huling kun bako kitang malinig sa moral asin espirituwal, paano ta maipapahiling an ibang kuwalidad nin kadunungan na gikan sa itaas?

10, 11. (a) Taano ta importante na magin mapagpatuninong kita? (b) Kun marisa mo na nakulgan mo an buot nin sarong kapwa parasamba, paano mo mapapatunayan na parapatuninong ka? (Hilingon man an nota sa ibaba.)

¹⁰ “Tapos mapagpatuninong.” An kadunungan na gikan sa itaas nagpapahiro sa sato na pagmaigutan na kamtan an katuninungan, na aspekto kan bunga kan espiritu nin Diyos. (Galacia 5:22) Pinagmamaigutan tang likayan na maraót an “bugkos nin katuninungan” na nakakapasararo sa banwaan ni Jehova. (Efeso 4:3) Ginigibo man niyato an satong pinakamakakaya para maibalik an katuninungan pag naraot iyan. Taano ta importante ’yan? Sinasabi kan Bibliya: “Padagos kamong . . . mamuhay nin matuninong; asin an Diyos nin pagkamuot asin nin katuninungan masasakaibanan nindo.” (2 Corinto 13:11) Kaya sagkod na kita padagos na namumuhay nin matuninong, masasakaibanan ta an Diyos nin katuninungan. An pagtratar ta sa mga kapwa niyato parasamba mahalagang marhay sa pakikipag-amigo ki Jehova. Paano ta mapapatunayan na parapatuninong kita? Pag-isipan an sarong halimbawa.

¹¹ Ano an dapat mong gibuhon kun marisa mong nakulgan mo an buot nin sarong kapwa parasamba? Sinabi ni Jesus: “Kaya pag dinadara mo sa altar an saimong dulot tapos nagirumduman mo duman na may kulog nin buot sa saimo an tugang mo, bayaan mo sa atubangan kan altar an saimong dulot, asin maghali ka. Makipagkatuninungan ka nguna sa tugang mo, dangan magbalik ka tapos idulot mo an saimong dulot.” (Mateo 5:23, 24) Maiaaplikar mo an sadol na iyan paagi sa paggibo nin inisyatiba na dulukon an saimong tugang. Na may anong katuyuhan? Tanganing “makipagkatuninungan” sa saiya.b Para mangyari iyan, tibaad kaipuhan mong sabihon saiya na narealisar mong nakulgan mo an buot niya, imbes na sabihon na mayo man nin dahilan para magkulog an buot niya. Kun madulok ka sa saiya na an pasuhan iyo na ikabalik an katuninungan asin padagos na hinihinguwa na gibuhon iyan, posibleng marhay na mahuhusay an ano man na dai pagkasinabutan, makakahagad nin dispensa, asin magigibong mapatawad an kada saro. Pag ginigibo mo an pinakamakakaya mo na makipagkatuninungan, ipinapahiling mo na ginigiyahan ka kan diyosnon na kadunungan.

“Rasonable, Andam na Magsunod”

12, 13. (a) Ano an buot sabihon kan tataramon na itrinadusir na “rasonable” sa Santiago 3:17? (b) Paano niyato maipapahiling na rasonable kita?

¹² “Rasonable.” Ano an buot sabihon kan pagigin rasonable? Sigun sa mga iskolar, an orihinal na tataramon sa Griego na itrinadusir na “rasonable” sa Santiago 3:17 dipisil na itradusir. An tataramon na iyan nagtatao kan ideya nin pagigin mapagpahunod. An mga paratradusir naggamit nin mga tataramon na arog kan “mabuot,” “mapasensiya,” asin “makonsiderasyon.” Paano niyato maipapahiling na may epekto sa sato an aspektong ini kan kadunungan na gikan sa itaas?

¹³ “Mahayag lugod sa gabos na tawo an saindong pagigin rasonable,” an sabi kan Filipos 4:5. An saro pang traduksiyon nagsasabi: “Magkaigwa nin reputasyon sa pagigin rasonable.” (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Mangnuha na an isyu bakong kun ano an paghiling niyato sa satong sadiri; an isyu iyo an kun ano an paghiling sa sato nin iba, kun ano an reputasyon niyato. An tawong rasonable dai pirming iniinsistir kun ano an nasusurat na pagbuot o na masunod kun ano an gusto niya. Imbes, andam siyang magdangog sa iba asin, kun angay, magpahunod sa gusto ninda. Mabuot man siya, bakong makulog magtaram o bakong maringis, sa pagtratar sa iba. Minsan ngani kaipuhan ini sa gabos na Kristiyano, nangurugnang importante iyan sa mga naglilingkod bilang elder. Pag mabuot an mga elder, nagigin madali na dumulok asin makipag-ulay sa sainda an iba. (1 Tesalonica 2:7, 8) Marahay para sato gabos na haputon an sadiri, ‘May reputasyon daw ako nin pagigin makonsiderasyon, mapagpahunod, asin mabuot?’

14. Paano ta maipapahiling na kita “andam na magsunod”?

¹⁴ “Andam na magsunod.” An tataramon sa Griego na itrinadusir na “andam na magsunod” dai manunumpungan sa ibang parte kan Kristiyanong Griegong Kasuratan. Sigun sa sarong iskolar, an tataramon na ini “parating ginagamit manungod sa disiplina militar.” Nagtatao iyan kan ideya nin “madaling makumbinsir” asin “mapagpasakop.” An saro na ginigiyahan kan kadunungan na gikan sa itaas gikan sa buot na nagpapasakop sa sinasabi kan Kasuratan. Mayo siya nin reputasyon nin pagigin matagas sa saiyang opinyon na habong magdangog sa ano man na impormasyon na dai siya uyon. Imbes, madali siyang magbago pag ipinepresentar sa saiya an malinaw na ebidensiya sa Kasuratan na sala an saiyang paninindugan. Midbid ka daw na arog kaiyan?

“Pano nin Pagkahirak Asin Marahay na mga Bunga”

15. Ano an pagkahirak, asin taano ta angay na an “pagkahirak” asin “marahay na mga bunga” magkaibanan na nasambitan sa Santiago 3:17?

¹⁵ “Pano nin pagkahirak asin marahay na mga bunga.”c An pagkahirak mahalagang kabtang kan kadunungan na gikan sa itaas, huling an siring na kadunungan sinasabing “pano nin pagkahirak.” Mangnuha na an “pagkahirak” asin “marahay na mga bunga” magkaibanan na nasambitan. Angay ini, huling sa Bibliya, an pagkahirak parating marhay na nanunungod sa aktibong pagmalasakit sa iba, pagmalasakit na nagbubunga nin dakul na gibo nin kabuutan. An pagkahirak tinatawan nin kahulugan nin sarong reperensiya bilang “pakamati nin kamunduan sa maraot na sitwasyon nin saro asin paghihinguwang tabangan an tawong iyan.” Ipinapahiling kaiyan na an diyosnon na kadunungan bako sanang pakaaram sa mga bagay-bagay. Imbuwelto man diyan an pagmalasakit na gikan sa puso asin pagigin makonsiderasyon sa iba. Paano ta maipapahiling na kita pano nin pagkahirak?

16, 17. (a) Apuwera sa pagkamuot sa Diyos, ano an nagmomotibar sa sato na makikabtang sa paghuhulit, asin taano? (b) Sa anong mga paagi niyato maipapahiling na kita pano nin pagkahirak?

¹⁶ Siyertong an sarong importanteng paagi iyo an pagpaabot sa iba kan maugmang bareta kan Kahadian nin Diyos. Ano an nagmomotibar sa sato na gibuhon iyan? Panginot na diyan an pagkamuot sa Diyos. Pero minomotibar man kita nin pagkahirak, o pagmalasakit sa iba. (Mateo 22:37-39) An dakul sa ngunyan “naanitan . . . asin napabayaan arog nin mga karnero na daing pastor.” (Mateo 9:36) Pinabayaan sinda asin binuta sa espirituwal nin bakong tunay na mga pastor nin relihiyon. Bilang resulta, dai ninda aram an madunong na paggiya na yaon sa Tataramon nin Diyos o an ipinanuga kaiyan na mga bendisyon na madali nang itao kan Kahadian sa dagang ini. Kaya, pag hinuhurop-hurop ta an espirituwal na mga pangangaipo kan mga nasa palibot niyato, an udok sa pusong pagmalasakit ta nagpapahiro sa sato na gibuhon an bilog niyatong makakaya na ipaabot sa sainda an mamumuton na katuyuhan ni Jehova.

¹⁷ Sa ano pang paagi niyato maipapahiling na kita pano nin pagkahirak? Girumduma an ilustrasyon ni Jesus manungod sa sarong Samaritano na nakahiling nin sarong lalaking nakahigda sa gilid nin tinampo, hinabunan ini asin binugbog. Huling napahiro nin pagmalasakit, an Samaritano “nagpahiling nin pagkahirak,” na binendahan an mga lugad kan biktima asin inataman ini. (Lucas 10:29-37) Dai daw kaini ipinapahiling na kalabot sa pagkahirak an pagtao nin praktikal na tabang sa mga nangangaipo? Sinasadol kita kan Bibliya na “gumibo kita nin marahay sa gabos, alagad lalo na sa mga tugang niyato sa pagtubod.” (Galacia 6:10) Pag-isipan an nagkapirang posibilidad. An sarong may edad nang kapagtubod tibaad nangangaipo nin malulunadan para makaatender sa Kristiyanong mga pagtiripon. An sarong babaying balo sa kongregasyon tibaad nangangaipo nin tabang para sa mga hihirahayon sa saiyang harong. (Santiago 1:27) An sarong pinangluluyahan nin buot tibaad nangangaipo nin “marahay na tataramon” na makakapagaya-gaya sa saiya. (Talinhaga 12:25) Pag nagpapahiling kita nin pagkahirak sa siring na mga paagi, nagtatao kita nin pruweba na may epekto sa sato an kadunungan na gikan sa itaas.

“Daing Ipinapaurog, Bakong Mapagsagin-Sagin”

18. Kun kita ginigiyahan kan kadunungan na gikan sa itaas, ano an dapat na hinguwahon niyatong halion sa satong puso, asin taano?

¹⁸ “Daing ipinapaurog.” An diyosnon na kadunungan nakakatabang sato na mahali an pagpalain-lain huli sa rasa asin pag-orgulyo sa nasyon. Kun kita ginigiyahan kan siring na kadunungan, hinihinguwa niyatong halion sa satong puso an ano man na tendensiya na magpahiling nin paboritismo. (Santiago 2:9) Dai niyato ipinapaurog an iba base sa saindang inadalan, pinansiyal na kamugtakan, o paninimbagan sa kongregasyon; ni minemenos man niyato an siisay man sa satong mga kapwa parasamba, gurano man sinda kahamak paghilingon. Kun ginibo ni Jehova an siring na mga tawo na mag-ako kan saiyang pagkamuot, dapat nanggad na ibilang niyato sinda na maninigong mag-ako kan satong pagkamuot.

19, 20. (a) Ano an pinaghalian kan tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin”? (b) Paano kita nagpapahiling nin “daing pagsagin-sagin na pagkamuot na sa-magturugang,” asin taano ta importante ini?

¹⁹ “Bakong mapagsagin-sagin.” An tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin” puwedeng magpanungod sa “sarong aktor na may ginagampanan na papel.” Kan suanoy na mga panahon, an mga aktor na Griego asin Romano nagsusulot nin darakulang maskara pag nagpapasali sa entablado. Huli kaini, an tataramon sa Griego para sa “mapagsagin-sagin” nagpapanungod sa saro na dai nagsasabi nin totoo, o nandadaya. An aspektong ini kan diyosnon na kadunungan dapat na makaimpluwensiya bako sanang sa pagtratar niyato sa mga kapwa nagsasamba kundi sa sabuot man niyato manungod sa sainda.

²⁰ Sinabi ni apostol Pedro na an satong “pagsunod sa katotoohan” dapat na magresulta nin “daing pagsagin-sagin na pagkamuot na sa-magturugang.” (1 Pedro 1:22) Iyo, an pagkamuot niyato sa satong mga tugang dapat na bakong pagsagin-sagin sana. Dai kita nagsusulot nin maskara o garo nagpapasali sana sa entablado tanganing dayaon an iba. An pagkamuot niyato dapat na tunay, udok sa puso. Kun iyo, makukua ta an tiwala kan satong mga kapagtubod, huling maaaraman ninda na kun ano an nahihiling ninda sato iyan an tunay niyatong pagkatawo. An siring na sinseridad nagbubukas kan dalan para sa bukas asin onestong relasyon sa pag-ultanan nin mga Kristiyano asin nakakatabang na magkaigwa nin pagtitiwala an lambang saro sa laog kan kongregasyon.

“Ingatan Mo an Praktikal na Kadunungan”

21, 22. (a) Paano dai naingatan ni Solomon an kadunungan? (b) Paano niyato maiingatan an kadunungan, asin paano kita makikinabang sa paggibo kaiyan?

²¹ An diyosnon na kadunungan regalo ni Jehova, asin dapat niyatong ingatan iyan. Sabi ni Solomon: “Aki ko, . . . ingatan mo an praktikal na kadunungan asin kakayahan na mag-isip.” (Talinhaga 3:21) Makamumundo, si Solomon mismo dai iyan nagibo. Nagdanay siyang madunong sagkod na pinapagdanay niya an makinuyog na puso. Alagad pag-abot nin panahon, itinalikod kan dakul niyang agom na taga ibang nasyon an saiyang puso sa dalisay na pagsamba ki Jehova. (1 Hadi 11:1-8) Ipinapahiling kan nangyari ki Solomon na an kaaraman dai nin saysay kun dai ta iyan gagamiton sa tamang paagi.

²² Paano niyato maiingatan an praktikal na kadunungan? Bako sanang regular na pagbasa kan Bibliya asin kan basado sa Bibliya na mga publikasyon na itinatao kan “maimbod asin mapagmansay na uripon” an dapat tang gibuhon kundi dapat na hinguwahon ta man na iaplikar an satong nanunudan. (Mateo 24:45) Igwa kita kan gabos na dahilan na iaplikar an diyosnon na kadunungan. Nangangahulugan iyan nin mas marahay na pamumuhay ngunyan. Pinapangyari kita kaiyan na “makapangapot . . . nin higot sa tunay na buhay”—buhay sa bagong kinaban nin Diyos. (1 Timoteo 6:19) Asin an pinakaimportante, an paghihinguwang iaplikar an kadunungan na gikan sa itaas nagrarani sa sato sa Gikanan kan gabos na kadunungan, an Diyos na Jehova.