Ubulwele Bwa Kubutukisha Kwa Mulopa Ifya Kubucilikila no Kubulama

KU ULEMBA LOLENI! MU BRAZIL

MARIAN ali no mwenso! Mu kupumikisha, atendeke ukusuumo mulopa mu myona. Ebukisha ati: “Naletila nalafwa.” Dokota aebele Marian ukuti icalengele umulopa ukusuuma mu myona cali kubutukisha kwa mulopa (BP). Marian ayaswike ati, “Lelo ndeumfwa fye bwino.” Ayaswike ati: “Abengi tabaishiba ukuti balilwala ubulwele bwa kubutukisha kwa mulopa pantu tabakwata ifishibilo.”

Ni shani ulwa imwe? Bushe ifyo mucita lelo kuti fyamulenga mwakwata BP ku ntanshi? Cinshi mwingacita pa kuicingilila kuli BP?a

BP yaba maka ayo umulopa utuninkisha mu fibumba fya mishipa iyo upitamo. Bapimina kuli cimo icipompeka ico bakaka ku kuboko lwa pa muulu wa nkonkoni no kulundanya kuli mashini ipima ukwenda kwa mulopa. Lyene balalemba amanambala yabili. Ku ca kumwenako: 120/80. Inambala ibalilepo ilangilila ifyo umulopa uleenda ilyo umutima uletunta, iya bubili ilangilila ifyo umulopa uleenda ilyo umutima uletuusha. BP bapimina mu ma milimita ya mercury, kabili ukulingana na bakondapa amanambala nga yafika 140/90 ninshi umuntu nalwala ukubutukisha kwa mulopa.

Cinshi cilenga umulopa ukulatuninkisha ku fibumba fya mishipa upitamo? Elenganyeni ukuti mulefwaya ukutapilila ibala. Ilyo mwaisula umupompi nelyo ukucefyako ku mulomo we tumbo, mulalenga amenshi ukubutukisha. E fyo ciba na ku mulopa: Umulopa nga watampa ukwisa uwingi nelyo ukucefyako imishipa kulalenga umulopa ukubutukisha. Cinshi cilenga iyi ine BP? Fingi fyabimbwamo.

Ifilenga Ifyo Mushakwatapo Maka

Abafwailisha basanga ukuti umuntu nga alikwata balupwa abakwata BP, ilingi line na o wine kuti alwalako. Ifipendo filanga ukuti bampundu abafumine mu lini limo kuli nyina balalwala sana BP ukucila abashafumine mu lini limo. Mu kufwailisha kumo “balisangile imfyalo shilenga BP ishilanga ukuti kanshi BP kuti yapishiwa mu lupwa.” Na kabili ubusanso bwa kulwala BP bulakulilako ilyo umo aleya alekula kabili maka maka ku baume ba mushobo wafiita.

Ifilenga Ifyo Mwakwatapo Amaka

Sakamaneni imiliile! Umucele kuti walundako ukubutuka kwa mulopa mu bantu bamo maka maka mu bakwata ubulwele bwa shuga, na balwala kale ubulwele bwa kubutukisha kwa mulopa, abaletantalila mu mushinku na ba mushobo wafiita bamo bamo. Ukufulisha kwa mafuta mu mishipa ya mulopa kuti kwalenga mu fibumba fya mishipa ya mulopa mwaba amafuta ukulenga umulopa ukubutukisha. Abantu abaina sana kuti cayanguka ukulwala BP. Ukufwailisha kutubulula ukuti ukulya sana ifya kulya fyabamo potassium, ne fyabamo calcium, kuti kwanashako ukubutukisha kwa mulopa.

Ukupeepa kuti kwafusha amafuta mu mishipa, ukulwalika ubulwele bwa shuga, ubulwele bwa ku mutima, na lupuma. Apo cabe fyo, uwalwala BP nga alepeepa ca busanso sana icingalenga alwala no bulwele bwa ku mutima. Nangu ca kuti ubushininkisho bulapilikanapilikana, ifyaba muli kofi, tii, ne fya kunwa fyabamo ifitwa kola, pamo no kutitikishiwa mu nkuntu nelyo lwa ku mubili kuti fyalundako ukubutukisha kwa mulopa. Ukulunda pali fyo, basayansi balishiba ukuti ukunwa sana ifya kunwa fikola no kukanatukusha umubili kuti kwalenga BP.

Imisango Yafwilisha Ubutuntulu Busuma

Kuti caba cilubo ukuleka intanshi mwalwala BP e lyo mwatendeka ukuicincintila. Imisango yafwilisha ubutuntulu busuma ifwile ukwangwako kuli bonse ukufuma ku bwaice. Ukwangwako ino nshita kukalenga ubumi bwawaminako ku ntanshi.

Pa kukumana kwa badokota ukwaliko ku Brazil ukwalelanda pa bulwele bwa BP balandile pa misango icefyanyako ukulwala BP. Ilafwilisha sana ku bantu abo umulopa ubutukisha na baba fye bwino.

Ku baina, abasapika basosele ukuti kuti cawama ukucefyako ifya kulya fyafulamo ama kalori, ukukanalya sana ifilyo filya batila kuti fyamulenga ukwina bwangu, ilyo uku muletwalilila ukutukusha umubili ukwalinga. Kumfwa ku mucele, batubulwile ukuti uwa kulya pa bushiku bumo taufwile ukucila pa magramu 6 nelyo ukulingana na supuni munono umo.b Ico cilepilibula ukucefyako umucele wa kulunga mu munani pa kwipika, no kucefyako ifya kulya fya mu fikopo, pamo ne filiiwa ifyatalala (salami, ham, soseji, na fimbi), ne fya kulya fya koca. Kuti mwacefyako no mucele mulunga mu fya kulya pa tebulo e lyo no kubelenga pa fya kulya filya balongela kabela ukumona ubwingi bwa mucele uulimo.

Pali uku kukumana kwa ku Brazil batubulwile no kufushako ifya kulya fyabamo potassium pantu kuti fyacefyako ukubutukisha kwa mulopa. Kanshi, imiliile isuma ilingile ukusanshako “ifya kulya fishafulamo sodium kabili ifyafulamo potassium,” ifilyo pamo nga cilemba, imisalu, inkonde, ifitangamenshi, kalota, tomato, na macungwa. Ukulinga ifya kunwa fikola na ko kwalicindama. Abasapika bamo batila abaume abalwala BP tabalingile ukunwa ifya kunwa fikola ukucila pa mamililita 30 ubushiku bumo; na banakashi nelyo abaonda tabafwile ukucila pa mamililita 15 ubushiku bumo.c

Pali kulya kukumana kwa ku Brazil basondwelele ukuti ukutukusha umubili libili libili kulacefyako ukubutuka kwa mulopa kabili kulafwilishako ukukanalwala ubulwele bwa kubutukisha kwa mulopa. Cisuma ukutukusha umubili mu kulinga pamo ngo kwenda, ukucofa incinga, no kowa, pa maminiti 30 ukufika kuli 45, imiku itatu ukufika kuli isano cila mulungu.d Ifintu fimbi ifimonwa nge misango yafwilishako ubutuntulu busuma kuleka ukupeepa, ukucefyako ifya mafuta no kulama ubulwele bwa shuga, ukulya ifilyo fyafulamo calcium ifyapala umukaka na kabeji ne fyabamo magnesium, no kukanaleka mwabongoteka lwa ku mubili na mu nkuntu. Imiti imo kuti yalenga BP, imiti pamo nge ya kucilukula imyona, iyafulamo sodium, iyafwilishako imiliile, imiti ya mutwe iyabamo caffeine.

Kanshi nga mwalikwata BP, badokota e bengamupanda amano yasuma pa lwa milile ne fya kucita ne fishili fya kucita ukulingana no kukabila. Lelo, te mulandu nga mwalilwala nelyo iyo, ukukwata imisango yafwilisha ubutuntulu busuma lyonse cisuma te ku bakwata fye BP, lelo kuli bonse mu lupwa. Marian, ulya tulandilepo pa kutendeka kwa cino cipande, aliteulwike mu fingi. Ino nshita alanwa imiti kabili ekala fye bwino te mulandu no bulwele bwakwe. Ni shani ulwa imwe? Ilyo tulepembela inshita ilyo abantu bonse bakaba no butuntulu busuma kabili ilyo “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala,” twalilileni ukulama imyendele ya mulopa wenu!—Esaya 33:24.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 22]

UKULWISHA UBULWELE BWA UKUBUTUKISHA KWA MULOPA

1. Ifya Kucita Ifingafwa Ukulama Imyendele ya Mulopa

• Ukondako panono

• Ukucefyako umucele mulya

• Ukulya sana ifya kulya fyabamo potassium, pamo nge fisabo ne misalu

• Ukucefyako ifya kunwa fikola

• Ukutukushako umubili libili libili

2. Fimbi Ifingaafwako Ukulama Imyendele ya Mulopa

• Ifyabamo calcium na magnesium

• Ukulya sana imisalu

• Ukuundapa ukucefyako ukubongoteka

3. Fimbi Ifyapalako

• Ukuleka ukupeepa fwaka

• Ukucefyako ifya mafuta

• Ukulama ubulwele bwa shuga

• Sengaukeni imiti ingalundako ukubutuka kwa mulopa

[Abatusuminishe]

Ifi fyebo fyafumine ku kukumana kwa ku Brazil uko balelanshanya pa malwele ya kubutukisha kwa mulopa—Revista Brasileira de Clínica & Terapêutica.

[Ifikope pe bula 23]

Ukutukusha umubili libili libili ne miliile isuma kulaafwako ukucilikila no kulama ubulwele bwa BP