Bushe Ifintu Mu Cituntulu Filemoneka Ukuwaminako?

“Icibumba [ca Berlin] kuti pambi caba icacilapo ukusekemuka ilyo ukwikatana kwa ku Kabanga na ku Masamba kulekulilako. Lelo cikaba myaka, nelyo fye inkulo, pa ntanshi tacilawa. Ba Germany babili tabakatale na kabili ababa umo.” E fyalembele magazini ya cina America iyacetekelwa mu March 1989.

Ukucepako pa nshiku 250—te myaka, atemwa inkulo—pa numa, icibumba catendeke ukubongoloka. Mu kati ka milungu, amakana ya tupimfya twa ciko, nomba utwacefiwa ukufika ku mibele ya kuba ifya kwibukishako, fyaleyemfya pa mulu wa madesiki ukushinguluke calo conse.

ICIPEMBE ca Cela icali ne ngalawa ishingi mu kupelako calipaatwilwe, ukwimya amasubilo ya kuti mu kupelako umutende no mutelelwe uwa mu kusaalala kwa calo walipaleme. Nelyo fye ni Nkondo ya ku Gulf mu Middle East tayashibantwile isubilo lya kuti ukukangana kwa nshita ntali pa kati ka Kabanga na Masamba kwalipwile, no muyano upya uwa calo walipaleme.

Ukulundako Icipimo Cipya

Ukutula pa nkondo ya calo iya cibili, ukusela ukulola kuli Europe waikatana kwalimonekesha. Mu 1951, inko sha ku Western Europe shatendeke European Coal and Steel Community. Ici cakonkelwepo mu 1957 na European Common Market. Mu 1987 ifilundwa 12 ifya ubu bwikashi bwa pa kati ka nko (nomba ne mpendwa ya bantu amamilioni 342) baimike ubuyo bwa kwikatana kwakumanina mu fya bunonshi ukufika mu 1992. Nelyo fye kwikatana kwa bupolitiki nomba kumoneka icingacitikako icakosa. Mwandi kwaluka kwa kupembesula kuntu uku kuli ukufuma ku lyashi lya kale ilyakantaikwa no mulopa ilya Europe wa myaka yafumako!

Mu cilolwa ca kubuukana kwa nomba line ukwa bupolitiki, nangu cibe fyo, 1992 ilekwata ubupilibulo bwakulilako. Ukutunganya nakwingilishiwako ukwa kuti ifyalo ifyali kale ifya Komyunisti ifya Eastern Europe kuti pambi na fyo fine mu kupelako fyasanshiwa muli Europe waikatana.

Ukwafwilisha kwa Bulesa?

Amabumba yamo aya butotelo, pa kusuulako icishinte ca kukanabuulamo ulubali kwa Bwina Kristu, yasuminishe ukushimaisha kwa butali bwa makumi ya myaka ukwa butotelo mu Eastern Europe ukuyasunkila mu kubimbwamo kwacincila ukwa mapolitiki. Ukulandapo pali ici, inyunshipepala ya ku Germany Frankfurter Allgemeine Zeitung isosa ukuti “ukusangwilako kwa Bena Kristu mu kuletako ukwaluka ku Kabanga tacili ca kupaashanyapo,” ukulundapo ukuti “icakaniko cabo mu kushininkisha tacili no kucefiwako.” Ilondolola ukuti: “Mu Poland, ku ca kumwenako, ubutotelo bwaikatene no luko, kabili icalici lyabele umulwani umumankonso uwa kabungwe kaleteka; mu GDR [iyali kale East Germany] icalici lyapayenye incende ya pa fye ku balwisha kabili lyabasuminishe ukubomfya ifikuulwa fye calici ku mifwaile ya kuteyanya; mu Czechoslovakia, Abena Kristu na ba demokratiki bakumene mu cifungo, baishile ku kumfwana umo no munankwe, na mu kupelako balikatene.” Nelyo fye ni mu Romania, umo “amacalici yashininkishe ukuba bashimucimba ba cishinka ku buteko bwa kwa Ceauşescu,” kwali kwikatwa kwapalile ukucitika ukwa kwa shibutotelo Laszlo Tökes e kwabalamwine bumwaluka.

Vatican nayo ine yalibimbilwemo. Magazini ya Time yalandilepo mu December 1989 ukuti: “Ilintu imibombele ya kwa Gorbachev iya kulekelako yali e ca kulenga ca ilyo line ica fya kwankulako kwa kukonkana ukwa kulubuka uko kwapyangile Eastern Europe mu myeshi yapitapo inono, John Paul awaminwa ukutashiwa kwa pa cipimo calepa. . . . Ukupulinkana ba 1980 amalyashi yakwe yalekomaila pa mfundo ya Europe yaikatana cipya cipya ukufuma ku Atlantic ukufika ku mpili sha Ural no kupuutwamo ne citetekelo ca Bwina Kristu.” Muli ifyo, muli uyu musango, ilintu aletandalila Czechoslovakia mu April 1990, papa alumbulwile isubilo ukuti ukutandala kwakwe kwali no kwisula ifiibi fipya pa kati ka Kabanga na Masamba. Abilishe ukukumana kwatantikwe ukwa bashikofu ba mu Europe ku kucito kucenjelela pa kwisushisha icimonwa cakwe ica “Europe waikatana pa cishinte ca fitendekelo fya Bwina Kristu.”

Bushe pambi Germany yaikatana mu kati na nkati ka mipangilwe ya Europe waikatana te kuti ibe iya kutangilila Europe waikatana umupwilapo, kabili lyene nelyo fye icalo caikatana? Bushe ukuibimbamo kwa butotelo takulangilila ukuti ici e cintu Baibolo yalaya? Mu kushininkisha, mu kuba na bashibutotelo konse kubili ku Kabanga na ku Masamba nomba abalebombela mu kati na nkati ka mipangilwe ya mapolitiki umutende no mutelelwe, bushe te kuti twenekele ici ukufikilishiwa mu kwangufyanya? Natumone.

[Mapu ne Cikope pe bula 4]

Icalici lya ciProtestanti ilya Nikolai mu Leipzig—icishibisho ca kubuukana kwa bupolitiki mu Germany

Ifilundwa fya nko ifya European Common Market