Ukusungilila Bumpomfu bwa Bwina Kristu mu Liberia Yalepaulwa ku Nkondo
Nga fintu cashimikwa na nsangwapo
“LINTU insofu shalwa, icani na co cikaculilamo.” Fintu ilyo ipinda lya ku Masamba ya Africa lisupawila bwino icacitike mu kati ka nkondo ya nomba line mu Liberia! Abantu bamo 20,000 balufishe ubumi bwabo, kabili citika wa bwingi bwa bantu ubwa calo amamilioni 2.6 balicandililwe. Abengi aba abo abaculile tabali bashilika; bali “cani”—abaume, abanakashi, na bana aba kaele.
Lintu inkondo yabalamwike mu December 1989, Inte sha kwa Yehova abaali mupepi na 2,000 mu Liberia baleipakisha ukulunduluka kwashikatala mu mpendwa kabili balelolesha ku nshita ya ku ntanshi mu kuba no kucetekela. Ku ca bulanda, baali ulubali lwa ‘cani ico caculile.’
Ukwanana kwa Nkondo
Inkondo yatendeke ukukonka umupaka wa Liberia na Côte d’Ivoire, kabili mu kwangufyanya imbutushi shatendeke ukufulumukila ku musumba ukalamba, Monrovia, umusumba uwa bekashi ukucila pali citika wa milioni. Ukufuma mu March ukupulinkana ukufika mu May ya 1990, ilyo ukulwa kwaleselela ku kapinda ka ku kulyo, bamishonari ba Nte sha kwa Yehova balifyushiwe intanshi ukufuma mu Ganta kabili lyene ukufuma mu Gbarnga. Baali pa kati ka balekelesheko aba bwingi bwa bantu ukufuma muli aya matauni. Inkondo yafikile pa kalume lintu ifita fyaipangasha ne fyanso fyaselele mu Monrovia pa July 2, 1990.
Takwali nangu umo uwali uwaipekanya ku kutulumusha kwakonkelepo. Imilalo itatu iyapusanapusana yalwishenye mu misebo mu kuba ne mfuti sha maka, amabomba ya kupoosa, ne fipuulika fifwintwa. Abo abashaipaiwe pa mulandu wa kuba ifilundwa fya mukowa wapatwa banashiwe ku kusanswa no kuceeceetwa kwa libili libili. Inshita ya bushiku imo mu August ukucila pa baume, abanakashi, na bana 600 ababutukile pe Calici lya Lutheran ilya St. Peter baliputunkanishiwe kwi bumba lya kwipaya ilyapena ku nkondo.
Imyanda bafulumwike ubulwi ne fya kufwala fye bafwele. Indupwa shalipaatukene kabili pa myeshi pa numa tashali na maka ya kwikatana cipya cipya. Ubwingi bwa bantu bonse ubwa Monrovia bwamoneke ukukuuka, mu kuba na mayanda yabulwamo abantu ukwikalwamo na bashilika ne mbutushi abafulumwike imbali shimbi isha musumba. Ukucila pali citika wa bwingi bwa bantu ubwa Monrovia balicandililwe. Abengi balilufishe fyonse fintu bakwete ukusanshako na mu kucepako umuntu wabo umo mu mfwa. Bamo balufishe abafulilako.
Imibele yafikile pa cipimo cimo icabipisha ica kuti inko shimbi shisano isha ku Masamba ya Africa shatumine abashilika ku kwesha ukubweshamo umutende. Ukufika ku mpela ya October 1990, ubwingi bwa bulwi bwalishiminine. Lelo ukushininda kwa cipowe kwalishile pa wapalile kwati musumba washamina ukuloba. Ifipani fya kukumbusuka fyacitile lipoti ukuti pa nshita imo mupepi ne ciputulwa cimo muli fitatu ica bana mu Monrovia pe samba lya myaka ya bukulu isano baali ne nsala kabili abantu ukucila pa mwanda balefwa cila bushiku. Ifintu tafyaangushiwe na bafinsha; abengi baleiba umupunga wa kukumbusuka kabili lyene baleshitisha wene pa madola 20 no kucilapo pali kapu umo. Ubulwele epo bwali lyonse, ukucilisha kolera, apantu ukupayanya kwa mu musumba ukwa menshi, ifimbusu, na malaiti fyalyonawilwe umupwilapo.
Inte sha kwa Yehova mupepi na ikana limo abaleikala mu Monrovia nabo bene baculile icabipisha. Abengi balifulumwike ukufuma mu musumba ukuya ku ncende ya mu mushi, ilintu bambi balile ne ngalaba ku Ghana na Nigeria atemwa no musebo ukuya ku Côte d’Ivoire nelyo Sierra Leone. Ukufuma mu July ukufika mu December 1990, ukucila pa Nte 30 balufishe ubumi bwabo. Bamo baipaiwe ku mfuti, ilintu bambi bafwile ukufuma ku fya kufumamo fya bulwele ne nsala. Alan Battey na Arthur Lawson, bamishonari abena America abapwisha Isukulu lya Kukansha ilya Butumikishi, mu kumonekesha baali pa kati ka abo baipaiwe. Iye, fintu isubilo lyashimpwa pali Baibolo ilya kubuuka lyaba lya kusansamusha kuli abo aba ifwe abalufishe abantu besu nelyo ifibusa mu kati ka ilya nshita yakakala!—Imilimo 24:15.
Bumunyina bwa Bwina Kristu mu Kubomba
Ilyo inkondo yaletwalilila, abengi aba Nte abacandililwe babutukile kwi ofesi lya musambo ilya Nte sha kwa Yehova ku kubakwa na ku ŋanda ya bamishonari ku lubali lumbi ulwe tauni. Bamo balombele ukucingililwa pa mulandu wa kuti baali ifilundwa fya mukowa untu abashilika baleipaya mu ncende. Abengi bapeelwe incito pa musambo kabili baali aba kwaafwa mu kwipika no kuwamya, ilintu bambi bapeelwe incito ukufwaya ifinsabwansabwa mu nika lwa mupepi lintu imibele ku nse yasuminishe.
Abantu balelaala ukuli konse, mu miputule ya kusendamamo iya bamishonari, mu mpito sha mu ŋanda, mu Dipartimenti Ituma ifitabo, na mu maofesi. Twaimbile no kusunga ubusaka ifimbusu. Abanakashi bapeelwe ukubomba nga ba nasi, kabili mu kutunguluka basakamene abalwele ba malaria ne mpepo. Ukupolomya ilingi line kwali e mpika.
Twatantike imibombele ya mu ŋanda iyaibela, ukusanshamo ukukansha kwa kufyuka ukupuulika kwa mabomba. Muli ifyo, lintu imilalo ilwisha yalasa ifipolopolo fya mfuti, twalikanshiwe ukufika ku fifulo fyacingililwa ifya musambo mu kwangufyanya. Nangu ca kuti icibumba ca mamita yatatu ubutali cali kucingilila kumo, tacali icakumanina ukucilikila ifipolopolo fyaletanuka. Umutenge wesu mu kwangufyanya wamoneke kwati ca kunyungilapo impilipili pa mulandu wa fipunda fyonse wakwete!
Abengi babikile ubumi bwabo mu busanso ku kucingilila Inte shinabo ukufuma kuli abo abalefwaya ukubepaya pa mulandu wa kuti bali ba mukowa wapatwa. Kasuba kamo nkashi wa Bwina Kristu uwalelila afikile pe ofesi lya musambo na bana bakwe abapuswike, umo akanya ka milungu ibili. Umulume wakwe no mwana mwaume umupungwe e lintu fye baipaiwe lintu alemonako. Wene na bana bakwe bambi balifishilwe mu kutunguluka kuli Nte umbi lintu bakepaya babwelele ku kubafwaya.
Ulupwa na lumbi lwalifikile pa musambo na kasabankanya ushabatishiwa uwaafwile ukubacingilila ukufuma ku kwipaiwa ku bantu ba mukowa wakwe. Lyene, lintu imibele yaalwike kabili kasabankanya ushabatishiwa abele mu busanso, ulupwa lwalimupuswishe ukufuma ku bantu ba mukowa wabo.
Mu kubwekeshabwekeshapo, bamishonari baali no kulanda na baume baipangasha ne fyanso pa mpongolo ye ofesi lya musambo ku kwesha ukubacilikila ukusokota nelyo ukusampa pa fikuulwa. Inshita imo ibumba lyakalifiwa lyalingile, ukutusonta imfuti no kupampamina pa kuti twalefisa ifilundwa fya mukowa umo. Balipapushiwe ukumona fintu Inte sha cikaya baisungile aba mutalalila, ukwikala mu mutalalila no kukutika ku kulongana kwa Bwina Kristu uko twalekwata. Basokwete iŋanda lelo tabasangile cintu balefwaya. Lyonse twaleba na maka ya kwebekesha abaleampula ukuti tatwalefisa abashilika nelyo abalwani babo abali bonse. Pamo nga Bena Kristu twali abashibulamo ulubali.
Inshita imo mu kati ka kulwa kwabipisha, ibumba lya Nte balifikile pa musambo nabasenda munyina uwalwele kansa ya mfwila. Ku ca bulanda, alifwile mu kwangufyanya pa numa. Icilindi calimbilwe mu lubansa, kabili mwandi cililo cabamo ukukuunta twakwete! Munyina aali umo uwa baeluda bawamisha aba cikaya, mu kuba ne myaka iingi iya mulimo wa citetekelo. Mupepi na bantu umwanda abacandililwa balilongene pa cifulo ca kufikilapo abeni ku lyashi lya cililo, ilyapeelwe lintu imfuti shalelila ku nse.
Ukusanga Ifya Kulya na Menshi
Ifya kulya fyalicepele. Nangu fye pa ntanshi inkondo tailatendeka, abasulwishi balilekele ukushita ifipe ukufuma ku nse ya calo. Muli ifyo, fya kulya ifinono fye e fyashele mu musumba. Ifya kulya fyesu pa musambo nga fyasendele ifilundwa fya lupwa 12 imyeshi iingi, lelo limo limo twalekwata abantu ukufika kuli 200 ukwikala na ifwe, ukusanshako abena mupalamano abashili Inte abali abapelelwa mu kukabila ukwaafwa. Uuli onse apeeleshiwe fye ku ca kulya cimo icinono pa bushiku bumo; twapusukile ku kumemengela kwa musango uyo pa myeshi iingi. Uuli onse ali ne nsala. Utunya twali fye imisakalala, ukukobama mu maboko ya bafyashi ba tuko.
Mu kwangufyanya ifya kulya fyesu fyalepwa. Ni kwi twali no kusanga ifyalundwako? Takwali amatuuka ayaiswilwe mu Monrovia. Konse kuntu umo aloleshe, abantu ba nsala balelulumba mu musebo ukufwaya ifya kulya. Abantu balelya icili conse—ukusanshako imbwa, bapushi, na bakwindi. Bamishonari babili ukufuma pa musambo bapingwilepo ukwesha ukuya ku Kakata, itauni ilyaba amakilomita 60 ukutaluka, uko ukulwa kwapwile.
Bakambatike bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda ne fishibilo pa mawindo ya motoka ku kuishibisha nge Nte sha kwa Yehova. Pa numa ya kupita pa fifulo fya kuceeceeta ifyalekanalekana, balimikwe no kwipushiwa ku mwaume umukalamba, umutulushi na mabomba ukukobama pa cifuba cakwe ne mfuti pa mbali yakwe. Baliilondolwele pamo nge Nte sha kwa Yehova no kumweba ukuti balefwaya ukuya ku Kakata ku kufwaya ifya kulya.
“Nkonkeni,” e fyo asosele. “Ndi mukalamba wa fita pano.” Abatwele ku cishinte cakwe cikalamba. Ilyo fye aishibe ukuti balesunga abantu bacandililwa, akambishe abaume bakwe ukutwala ku musambo wesu imifuko ya mupunga 20, umo umo uwafina amakilogramu 45! Na kabili, icipepala ca kusuminisha calipeelwe kuli bene ukuya ku Kakata, kabili umushilika wa kulinda alipeelwe ukubatungulula ukwabula ubusanso ukupita mu fifulo fya kuceeceeta ifyasheleko.
Pa Kakata basangile munyinefwe uwa Bwina Kristu Abraham uwakwete ituuka. Alitutulikile ifibokoshi fya fya kulya, ukusanshako umukaka wa bunga, shuga, umusalu wa mu cikopo, ne fipe fimbi ifikabilwa. Cali mu cituntulu ica kusungusha ukumona inshila bamunyinefwe basakamenwe pa lwendo lwabo. Yehova afwile alitemenwe pa kuti twalyakene ifya kulya fyesu na banensu na bena mupalamano, pantu nomba ifya kulya fyesu fyalepyanikwapo.—Amapinda 11:25.
Ku lubali lumbi ulwa Monrovia, bamishonari mu ŋanda ya bamishonari nabo bene balesakamana abacandililwa, nabo bene bapokelele ukwaafwa ukufuma ku ntulo shishaleenekelwa. Ku ca kumwenako, mishonari apokelele imifuko ya mupunga itatu ukufuma ku mushilika uwamwibukishe lintu abombele mu ncende ya bashilika imyaka imo 16 mu kubangilila. Mishonari na umbi apokelele imifuko ine iya mupunga pa numa ya kwipusha kwa mpumi ne mpumi ne ntungulushi ya limo ilya mabumba yalelwishanya.
Pa nshita imo camoneke ukuti twali no kufuma pa musambo pa mulandu wa kucepelwa kwa menshi. Icishima cesu pa nshita imo cali e ntulo fye yeka iya menshi ya kunwa ku bengi mu bwikashi. Nangu cibe fyo, amafuta muli mashini ya malaiti iya pompi yesu yatendeke ukupwa. Lintu umwaume uwapokele ukucingililwa pa musambo mu kati ka nshiku sha kutendeka isha kulwa aumfwile impika yesu, atusangile amafuta ukufuma ku kutesekesha kwakwe ukwa cintu twamucitile, e co amenshi yesu tayatalile ayapwa.
Ukusungilila Ubukose bwa ku Mupashi
Lintu aba kulekelesha aba ifwe bamishonari baebelwe ukufuma mu Liberia mu October 1990, icali mu mintontonkanya yesu cali ca kuti, Ni shani fintu bamunyinefwe na bankashi baali no kubomba? Ukufuma ku malipoti twapokelela ukutula ilya nshita, cili icamonekesha ukuti baliisunga abapamfiwa mu butumikishi.
Ilyo inkondo tailabako avareji ya mpendwa ya maawala Nte umo umo apoosele mu butumikishi yali 17 cila mweshi. Nalyo line, mu kati ka nkondo, te mulandu no kukabila kwa libili libili ukwa kululumba mu mpanga ku kufwaya ifya kulya, Inte mu filonganino fimo bafikile pali avareji ya maawala ukucila pali 20 kasabankanya umo umo! Mu kulundapo, pa mulandu wa kucepelwa kwa magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda, abengi aba bankashi yesu bayambwile ifipande fya kusambilila ku minwe pa kuti kwingabako amakope yafulilako kuli bonse kwi sambililo pa Mulungu.
Ifilonganino fine ifyapalamisha ku Monrovia fyaliswile ne Nte abafulumwike ukulwa mu musumba. Ifi fibusa balufishe fyonse fintu bakwete, apantu tabali na maka ya kubwelela ku mayanda yabo ku kusenda icili conse. Na kabushe, pa myeshi yafulilako abengi bali fye na ku mbali shapusana isha bulwi ukufuma ku bana babo bene na bafyashi! Ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu pa March 30, ifi filonganino fyakwete impendwa yakumbinkanishiwa iya 1,473.
Inte mupepi na 300 ishashala mu Monrovia bacitile ukubombesha kwaibela pa kucita bupainiya bwa kwafwilisha mu kati ka mweshi wa Cibukisho, nangu cingati imilungu inono pa ntanshi, baali abanaka lwa ku mubili ukufuma ku nsala ica kuti tabaali na maka ya kwenda. Balibombeshe ku kulaalika abantu ku Cibukisho, kabili 1,116 balisangilweko.
Eluda umo uwa Bwina Kristu mu Monrovia alondolwele ukuti: “Twapingwilepo ukutampa ukulongana mu Ŋanda yesu iya Bufumu na kabili ukutendeka mu December 1990. Impendwa yesu iya kubalilapo yali 17. Pa numa yalininine ukufika kuli 40, kabili yatwalilile muli ba 40 pa nshita. Lyene pa February 24, impendwa yesu yakulile ukufika kuli 65 kabili umulungu umo pa numa ukufika kuli 85. Na kabili, mupepi na bonse mu cilonganino balyankwile ku bwite bwa kucita bupainiya bwa kwafwilisha mu March.”
Ukusakamana Bambi
“Bamunyinefwe aba mu macalici bali abapamfiwa ukwipayana umo no munankwe [ukufuma ku mikowa yalelwishanya] mu kati ka nkondo,” umuntu wa kwa Nte ushili Inte e fintu amwene, “ukwabula ukushako inshita ku basumina banabo.” Lelo fintu imibele yali iyapusanako na bantu ba kwa Yehova!
Umukalamba we bumba lya kukumbusuka ilya mu bwina mupalamano, ku ca kumwenako, alembeele bamunyina balesakamana umusambo mu February 1991 ukuti: “Uyu kalata alebomba nge cishibilo ca kutasha no kutesekesha kuli imwe ne caimikwa cenu ku fibombelo fya kusungilamo ifipe mutwalilila ukutupeela mu kati ka kwananishiwa kwa fya kulya ku bantu besu. Umusango wenu uwa kwangwa abantu ulanga ukuitemenwa kwenu pamo nga Sosaite ukuleta umutende no kufwaya kusuma mu calo. Twapaapaata twalilileni imilimo yenu iisuma.”
Inte sha kwa Yehova mu fyalo fimbi shali ishayangufyanya ukwankulako ku kukabila kwa bamunyinabo mu Liberia. Ukukumbusuka no kwaafwa kwalipeelwa ukufuma ku fyalo pamo nga Sierra Leone na Côte d’Ivoire mu Africa wa ku Masamba, Netherlands na Italy mu Europe, na United States.
Umukashana umo umunono, uo nyina aputunkanishiwe pa mulandu wa kuti aali icilundwa ca mukowa wapatwa, alumbulwile ukutasha kwakwe ku kwaafwa apokelele. Alembele ukuti: “Namutasha nga nshi pa fintu fyonse ifyo mwantumina. Munenga ukuyumfwa kwati mayo epo ali. Nalufishe wene na munyinane umunono mu nkondo. Ndelomba Yehova ukumupaala bonse. Ndi ne myaka ya bukulu 11.”
Uwa kutasha nao wine pa kwaafwa uko apokelele, munyina uwa lupwa lwa bana mutanda kabili uo umukashi wakwe aali no kubelama pa myeshi yafulilako pa mulandu wa ntuntuko ya mukowa wakwe alembele ukuti: “Tatwatoba mu mayanda ya bantu ku kusampa no kushitisha ifipe fyabo kabili nalyo line, ukukanapala abena mupalamano besu, tulakwata ica kulya lyonse pa mulandu wa kuti twalishiba ifya kubomfya mano mano ifinono fintu twakwata. Ici twasambilila ukufuma kuli Yehova.”
Ica kwebekesha apakalamba na kabili cali mupashi wa kwa munyina uwafulumukile ku Côte d’Ivoire no mukashi wakwe na bana babili. Ashile ku numa iŋanda ishaiwamina iyo mu kukonkapo yaocewe ukufika ku mito. Nalyo line asosele ukuti icamukalifye apakalamba cali kulufya, te kwa ŋanda yakwe, lelo ukwa laibrari yakwe iya teokratiki!
Amasambililo Yacindama Yasambililwa
Ukulolesha ku numa, kuti natesekesha ukuti Yehova atusambilishe amasambililo yacindama. Ukwishiba pa lwandi abengi abasungilile bumpomfu bwabo no kupusuka, pamo na basungile bumpomfu bwabo no kufwa, nasambilile ukutesekesha ukukatama kwa kukwata imibele ya muntontonkaya iya mutumwa Paulo, uwalembele ukuti: “Nga twaba no mweo, ni kuli [Yehova, NW] twabela no mweo, kabili nga twafwa, ni kuli [Yehova, NW] twafwila. E ico nangu tuli no mweo, kabili nangu twafwa, tuli ba kwa [Yehova, NW].”—Abena Roma 14:8.
Mishonari na umbi umukokole amwene ukuti: “Ukupulinkana muli conse ici, natusambilila ukuti Yehova ni Kaafwa uwabula uwa kumulinganyako. Pamo fye nga fintu Paulo alandile ukuti: ‘Twali no kuibukule mfwa fwe bene, ukuti twiba abaitetekela fwe bene, kano ukutetekela Lesa uubuusha abafwa.’” (2 Abena Korinti 1:9; Ilumbo 30:10) Alundilepo ukuti: “Inkondo yacilengele icalengama kuli ifwe ukuti abantu ba kwa Yehova mu cine cine baba bumunyina, abafwala ukutemwa kwa kuipeela bulilambo uko Yesu aebekeshe.”—Yohane 13:35.
Kalata ukufuma kuli nkashi umwina Liberia kuli bamo aba ifwe bamishonari abaali no kusha icalo mu kati ka kulwa mu October 1990 ilangilila bwino ubukose bwa bumunyina bwesu ubwa Bwina Kristu. “Cili lipepo lyandi ukuti bonse mukabwele ku Liberia mu kwangufyanya kabili kuti twakwata ukulongana kukalamba,” e fintu alembele. “Iye! Te kuti mpembelele bulya bushiku. Itontonkanyo fye lya bwene lilansansamusha.”
Ee, cikaba icawamisha ukumona imibombele ya lyonse iya mulimo wa Bwina Kristu ukubweshiwa mu kukumanina mu Liberia. Nkashi yesu nalungika; ukulongana kukalamba ukwa kubalilapo mu Monrovia pa numa ya kubweluluka kwa bamishonari ne mbutushi shimbi kukaba kwa buseko. Takuli kutwishika pa lwa ico!
[Mapu pe bula 27]
(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)
LIBERIA
Monrovia
Kakata
Gbarnga
Ganta
SIERRA LEONE
GUINEA
CÔTE D’IVOIRE
Bemba wa Atlantic
[Icikope pe bula 28]
Abana ba Nte shacandililwa pe ofesi lya musambo mu kati ka nkondo
[Icikope pe bula 31]
Abena Liberia imbutushi balesalaula mu fipe fya fya kufwala ifyasangwilwe ne Nte mu Côte d’Ivoire