Dominican Republic—Na Nomba Kuti Yapanswa

ILYO aali fye umusepela, Christopher Columbus atendeke ubumi bwa pa cimana ubo mu kupelako bwamutungulwile ku kusanga ifishi ilelo ifyaishibikwa pamo nga West Indies. Mu December 1492, ingalaba yakwe ikalamba, Santa María, yalifikile ku kapinda ka ku kuso aka lulamba lwa cishi ca Española, icaishibikwa ilelo nge cishi ca Hispaniola, icapakana na Haiti na Dominican Republic. Kulya, e ko Columbus apangile ubwikashi bwa kubalilapo ubwa bena Bulaya, icabu cakuulwa lubilo lubilo, kabili acinike La Navidad. Ici cishi caishileba icifulo ca pa kati ica kupansa kwakwe kwalundwapo.

Columbus aishilesanga ukuti icishi caikelwemo na bantu abayemba, abengacetekelwa, kabili aba cileela, abena India betwa baTaino. Pali ilya nshita catungilwe ukuti baalimo 100,000. Nangu cibe fyo, pe samba lya misungilwe ya culukusu iya balebengilila, abo ubuseko bwabo ukucilisha bwali mu kusanga golde, impendwa ya bakaya yalibwelele pa nshi mu kwangufyanya. Ukufika mu 1570 cacitilwe lipoti ukuti kwali fye abena India baTaino 500 abasheleko.

Ilelo, Dominican Republic yaisulamo abantu aba mishobo yalekanalekana ne mimonekele ya nkanda iyalekanalekana, abo ifikolwe fyabo fyakuukileko fye. Nelyo ni fyo, bamoneka ukukwata ifibelesho fimo ifisuma ifya baTaino, ica kubalilapo fye ukuba bantu ba bucibusa kabili abashaifinya. Ici, capamo ne cisumino cafumaluka muli Lesa no mucinshi kuli Baibolo, calilenga umulimo wa kushimikila no kusambilisha uwa Nte sha kwa Yehova ukutunguluka nga nshi muli ici calo.

Ukusanga Kwapusanako

Bamishonari ba Watch Tower aba kubalilapo, Lennart na Virginia Johnson, bafikile mu Dominican Republic mu kati ka nshita ya kwa kateka wa culukusu Trujillo. Ku ca buseko, basangile ukuti abengi balyankwileko mu kwangufyanya kabili balyankwileko bwino ku bukombe bwabo ubwa Baibolo. Amabulashi na bampanda mano babo aba butotelo tabatemenwe ici. Kwaimine ibimbi lya kupakasa, kabili icitetekelo ca balya Inte abena Dominican calibikilwe ku bwesho bwatapata. Ukufika no bwa lelo, bucishinka bwabo ne citetekelo—nelyo fye ni mu kulolenkana ne mfwa—ficili filalandwapo nga nshi.

Inte sha kwa Yehova, nomba abafika mu mpendwa ya 16,000 muli cilya calo, balilumbuka. Inshita inono iyapitapo, imilabasa ya fikope isano mu kusaalala kwa cilya calo yalitambishe video wa Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name.a

Ici calengele umulimo wa Nte ukusabankanishiwa mu kusaalala te mu misumba fye ikalamba lelo na mu matauni yanono ne ncende shimo isha ku mishi. Inte shakonkeshepo kampeni waibela uwa kufika ukutali no kutwala imbila nsuma ya Bufumu kuli ishi ncende shabela ukutali.

Amapaalo Yafumine mu Kufika Ukutali

Inte ishingi ishacaice, isha mapiki, kabili ishapimpa shaliitemenwe ukupoosa ifiputulwa fya nshita ukufika ku myeshi ibili ukushimikila kuli ifi fifulo fyabelo kushailepela. Ukubombesha kwabo kwalilambwilwe. Mu cifulo cimo Inte shibili shasangile ubuseko bwa kuti tabusangwasangwa. Apantu yali ni nshita ya Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu, balipekenye kabili balilaalike abantu ukusangwako. Icikuulwa caliswile paa, kabili Icibukisho calicitilwe. Lintu capwile, ku ca kupapa, basangile ukuti pa nse paali ibumba ilikalamba na limbi ilyalepembela ukwingila. E co balibengishe no kubwekeshapo ukusefya. Muli cilya cifulo nomba muli icilonganino.

Icifyalilwa ca aba bantu ica bukapekape kabili ica bucibusa ilingi line cilabasesha ku kwakana icine ca Baibolo ico balesambilila ne filundwa fya ndupwa shabo na bambi. Umusambi umo alefukaukamo ubuseko lintu mu kupelako afikilepo ku kwakana mu butumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda. Kale kale aletungulula amasambililo ya Baibolo mu bwina mupalamano bwakwe, lelo aali uwa nsansa pa kukwata ukwakanamo kwakulilako mu butumikishi.

Apantu incende ikalamba iya ici cifulo ca kubombelamo taibombelwako ilingi na bakabilisha ba Bufumu, kuli ukubombesha kwa kushimikila ku bantu muli babasi na bo abaya ku misumba ku fya makwebo nelyo ku kushitako fimo. Ici catungulula ku fya kufumamo fya kulenge nsansa, nga fintu cilangililwe ku ca kukumanya ukukuma kuli kalata wapokelelwe ne ofesi lya musambo. Afumine ku baume babili mu ncende ya ku mushi, abalefwaya isambililo lya Baibolo. Lintu Nte abatandalile, asangile ukuti aba “baume” bali fye ni bakalume ba myaka ya bukulu 10 na 11. Lelo ni shani fintu baishibe ukuti kwalibako ukutantika kwe sambililo lya Baibolo? Cisuma, umwaume ukufuma muli ulya mushi aile ku musumba ukalamba ku kucitako amakwebo. Akumenye Nte mu musebo, uwamupeele trakiti kabili amutambike isambililo lya Baibolo ilya mu ŋanda ilya pa fye. Ilyo abwelele ku mushi ku myabo, uyu mwaume apeele trakiti ku mwina mupalamano wakwe uwa myaka ya bukulu 12 umukashana kabili amwebele pa lwa kutantika kwe sambililo lya Baibolo. Mu kukonkapo, uyu mukashana aebeleko bakalume babili, abo mu kwangufyanya abalembele kalata. Isambililo lya Baibolo lyalitampilwe kuli aba bakalume, umukashana, no yu mwaume, na bana bakwe babili.

Ukwankulako Kushaiwamina ku Bacaice

Cine cine, abacaice, abakushiwa mu cine na bashakushiwe fyo, bamoneka ukukatamika ukupepa kwabo ukwa kuli Lesa. Ku ca kumwenako, Tamar ne nkashi inankwe Keila bonse babili babatishiwe pa mushinku wa myaka 10 kabili baingile mu butumikishi bwa bupainiya bwa nshita yonse lintu bafikile pa myaka ya bukulu 11. Wendy Carolina aali ne myaka 12 lintu alangishe ukuipeela kwakwe ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi, kabili imyaka ibili pa numa, mu 1985, atendeke bupainiya bwa nshita yonse. Ilelo ali ni kasambilisha wafumamo cimo, acili aleipakisha ubutumikishi bwa nshita yonse. Jovanny wacaice, uwabatishiwe lintu aali ne myaka 10 kabili abele painiya wa nshita yonse lintu aali ne myaka 11, aletungulula amasambililo ya Baibolo aya mu ŋanda yane. Lintu Rey wa myaka ya bukulu ikumi amwene ukuti umusulwishi wa fitabo fyabomfiwapo aleshitisha akatabo kasabankanishiwe ne Nte sha kwa Yehova, Rey apaapaatile nyina ukumushitilako. Alikabelengele ukupwisha. Ukusapika kwakwe impapulo shalundwapo isha Baibolo mu kupelako kwamulengele ukufika kwi ofesi lya musambo. Ilelo aleipakisha umulimo wa nshita yonse, kabili nyina na o wine alebombela Lesa.

Cinshi caafwa aba bacaice na bambi ukutesekesha ubucindami bwa fintu fya ku mupashi? Ilingi line nga nshi ukukansha kwa bafyashi kwalibombele ulubali lwacindama. Ifi e fintu cali kuli Josué, uo abafyashi bakwe Abena Kristu baba ni bakafundisha. Lintu kangalila wenda atubulwile ukuti abafyashi beshe ukwaafwa nangu fye umwana wabo umo ukwingila mu mulimo wa nshita yonse, batontomeshe pali Josué. Apantu aali umusambi wakampuka ku sukulu, kamfulumende yalipeele Josué indalama sha kusambilila buinjiniya. Pa numa ya mwaka umo na citika pa yuniversiti, alisumine ubwite bwa kuyailunda ku bukuule bwa kukuula ifikuulwa fya maofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu Dominican Republic. Cali ca kwikusha kukalamba ku bafyashi bakwe pa kupeela umwana wabo ku mulimo wa kwa Yehova.

“Aba Kupansa” Ukufuma ku Fyalo Fimbi

Amashiwi ya kwa Yesu aya kuti “ukulobolola kwena kukalamba, lelo ababomfi nabacepa” mu cituntulu kuti yabomfiwa kuli ili bala. (Mateo 9:37) Ukukabila kukalamba no kwankulako kwawamisha fyalikunta Inte ukufuma ku fyalo fimbi ukwisa ku kwakana mu kupansa ici cifulo ku kusangamo icuma caumo mutengo ica cine cine ica muno nshiku, ukucilumbula, bakafwaya ba cine abafumaluka.

Ukufuma ku cishi ca bwina mupalamano ica Puerto Rico kwafuma indupwa sha Nte abasangile ukwikushiwa kwa cine pa kubombela mu ncende shalekanalekana isha Dominican Republic. Umutwe wa lupwa umo atile: “Ukulumbulula icitetekelo cesu ne subilo ku baitemenwe ukumfwa mu cituntulu kulalenga icine ukuba icumi!” Pa kwishiba ulwa kukabila kwali kuno, Cecilia ukufuma ku Sweden na Nia ukufuma ku United States balikatene na batumikishi bambi abafulilako abacaice bankashi. Balebombela mu kati na nkati umwasansama ne miceele yatalalako. Mu kupalako, mu mpili shasumbuka ishafulamo utuncindu, indupwa sha ku Canada shibili shailundile ku lupwa lwa bena Dominican ababwelele ukufuma ku United States. Bali lubali lwa cilonganino cinono kabili bali na maka ya kufika ku bantu abashatandalilwapo ne Nte sha kwa Yehova ukufika ku myaka ikumi.

Alfredo na Lourdes na bana babo basano balibwelele ukufuma ku New York City kabili balebishanya ne cilonganino cinono muli limo ilya matauni yesamo abatandashi bafuma ku nse ya calo ilyabela ku lulamba. Balacankwa pa kuba na maka ya kwakana mu kusanga aba mitima ya bufumacumi no kwaafwa icilonganino ukukula. Roland, uwaishibisha ukubomba na makompyuta uwa ku Austria, no mukashi wakwe Yuta, baikala ku kapinda ka kulyo aka calo ukwakabilila, ukwauma. Balikwata ubuseko bwa kumona icilonganino cipya ukupangwa ukutula apo bafikila. Mwi tauni lya mu bwina mupalamano, ibumba lya bankashi bapainiya batatu na baupana babili ukufuma ku California bacitile lipoti ukuti balikwete abalelomba amasambililo ya Baibolo abengi ica kuti tabaali na kukumamo ukuyatungulula yonse. E co bakoseleshe abalesekelela ukulasangwa ku kulongana pa Ŋanda ya Bufumu no kulemba amashina yabo pa mutande wa bakupembelela amasambililo ya Baibolo. Munyina kwa Yuta Stefan mu busumino alebomba ne cilonganino cinono mwi tauni lyayemba ilya Samaná, ilyabela pa kati ka kabanga ka kapinda ka ku kuso. Mu myaka fye ibili, impendwa ya bakasabankanya ba Bufumu kulya yalikulilako imiku ibili.

Ukutemwa no kupimpa ifyalangishiwa na ba abaisa ku kwaafwa mu cituntulu filingile ukutashiwa. Balipokelela te kusonsomba fye kwa kusanga cipya cipya ici calo cipya icakwata ulutambi ne myata iyapusanako, lelo na kabili, mu mibele iingi, ukusonsomba kwa kusambilila ululimi lupya pa kuti bengasakamana ukukabila kwa ku mupashi ukwa bapale mpaanga. Ukubombesha kwabo kwafumamo ukwankulako kusuma ku bakaaya.

Indupwa shimo isha cina Dominican shalisha ubusuma bwa misumba ikalamba kabili shaliselela ku ncende sha mu mishi. Bonse balelambulwa ku buseko bwa kusanga ifyuma fya cine ifya bakafwaya ba cine abafumaluka.

Abalefwaya icuma aba mu mwanda wa myaka uwalenga 15, tabaletele ipaalo, lelo batekele fye baTaino ubusha no kubaletela ukucululuka kwabipisha. Nelyo fye ni Columbus umwine tamwenenemo mu cuma icali mu Calo Cipya. Mu kupelako aliketwe no kutamfiwa ukufuma mu cishi ico asangile kabili abwekeshiwe ku Spain nakakwa mu minyololo.

Ilelo ukupansa kwa musango wapusanako kulecitika, kabili icuma cacilanapo ukumo mutengo cilesangwa. Abantu ba kwa Yehova bali abapamfiwa ukusapika abantu ba mitima ya bufumacumi abankulako ku mbila nsuma ya Bufumu. Ica kufumamo cili ca kuti ibumba lileingilishiwako lyonse lileipakisha ubuntungwa ubo bwingaletwako fye ne Cebo ca kwa Lesa. (Yohane 8:32) Benekela mu kuba no buseko inshita lintu ici calo ca mpili, icakwata ifipooma fyayemba, inaamba shayemba, ne ncengo sha kucebusha cikasanguka, te cishi ca paradise fye, lelo ulubali lwa calo cipya icikandatila isonde lyonse.—2 Petro 3:13.

[Futunoti]

[Mapu pe bula 24]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

Dominican Republic

[Ifikope pe bula 24, 25]

Abacaice balasanga ubucindami bwa fintu fya ku mupashi ukupitila mu kusupila umulimo wa nshita yonse