Ukufika pa Misango Yonse iya Bantu mu Athens wa Muno Nshiku

LINTU umutumwa Paulo atandalile Atena (Athens) mupepi na 50 C.E., umusumba wali ucili cifulo cacindama ica makwebo, nangu line tawali na kabili no bukata bwa uko ubwa pa kale. Icalembwa cimo ica lyashi lya kale cilondololo kuti: “[Athens] atwalilile ukuba e musumba wakulisha mu Greece uwa fya ku mupashi ne fya kulengalenga, kabili e cifulo catemwishe ukulatandalilako abasambilila na ba maka aba ilya nshita.”

Ilyo aali kulya, Paulo nakalimo akwete ishuko lya kushimikila ku baYuda, abena Atena abasenshi, na bantu ukufuma ku fifulo fyalekanalekana ifingi. Apo wene aali ni kasambilisha waibukila kabili uwalamuka, mu lyashi limo asosele ati Lesa apeele “bonse umweo, no kupema,” ukuti “alengele kuli umo inko shonse sha bantunse,” no kuti ‘abantu bonse konse konse bakalapile’ pantu Wene akapingula “aba pano isonde.”—Imilimo 17:25-31.

Icifulo ca Bantu Balekanalekana

Mu myaka ya nomba line Athens na kabili asanguka umusumba ukalamba uulecebusha abantu ukufuma mpanga yonse. Abeminishi ba fyalo na ba milimo ya fita balitandalilako pamo ngo lubali lwa bantu batumwa ukufuma mu fyalo fimbi. Abacaice ukufuma ku Africa na ku Middle East baisaikala mulya pamo nga abasambi ba ku yuniversiti. Bakabomba abaisa ku kulebela ukufuma ku Africa, Asia, ne fyalo fya ku Eastern Europe balikonkomokelako. Kwalibako abena Philippines na bambi ukufuma ku Southeast Asia, abaisa ku kufwaye ncito nga ababomfi ba mu mayanda. Kabili kwalibako ukwisa kwatwalilila ukwa mbutushi ukufuma mu fyalo fya bwina mupalamano ne fifulo ukuli ifimfulunganya ukushinguluke cibulungwa.

Iyi mibele ileta ukusonsomba kuli bakashimikila ba cikaya aba mbila nsuma iya Bufumu. Ubwingi bwa besa fye ku kwikala pa kashita kanono balalanda iciNgeleshi, lelo bamo balanda fye indimi sha ku mwabo. Aba bantu bafuma mu fikulilo fyapusanapusana ifingi ifya ntambi ne mipepele. Pa kati ka batandashi, kuti wasangapo abaitunga ukuba Abena Kristu, abaShilamu, abaHindu, abaBudda, abasumino kuti ifimoneka fyonse fyalikwate myeo, abasumina ukuti Lesa ni nkama, na bamukanalesa. Inte sha kwa Yehova bafwile ukusambilila ukuteulwila imipeelele yabo ukulinga mu fikulilo fyalekanalekana ifya aba bantu.

Apantu ubwingi bwa aba beni balipita mu nshita shayafya, ilingi line balakwata ifipusho pa lwa bupilibulo bwa bumi ne filolelo fya nshita ya ku ntanshi. Bamo balicindikisha Baibolo kabili tabakwata ubwafya bwa kusumina cintu isosa. Icinabwingi muli ici cifulo ca bantu balekanalekana baliba abaicefya, abafuuka, kabili baliba ne nsala ya kufwaya ukumfwe cine. Balayumfwa ukucilapo ukukakuka ukusapika icine pantu balitaluka ukufuma ku ndupwa shabo ne fyashingulukako ifya ku mwabo.

Icilonganino ca kubalilapo ica ciNgeleshi caliteyanishiwe mu Athens mu 1986 ku kubombela muli ici cifulo. Ukukula kwabo kwa kusungusha. Mu myaka yapita isano, mupepi na bapya 80 balibatishiwa. Icafumamo cili ca kuti icilonganino ca ciArabic, icilonganino ca ciPolish, kabili pa butali bumo ubwa nshita, ibumba lya ciFrench fyalipangwa mu Athens. Bamo ukufuma mu cilonganino ca ciNgeleshi balisela ku kuyaafwako ifilonganino fimbi ifya musango yo na mabumba mu Thessalonica lwa ku kapinda ka kuso, mu Heraklion, Crete, na mu Piraeus, icabu ca Athens. Bushe kuti watemwa ukumonanapo na bamo muli aba bafuma mu fyalo fimbi abasambilila icine mu Athens?

Ifisuma fya Nko Fileisa

Thomas afyalilwe mu Asmara, Eritrea, kabili akushiwe nga Katolika wakamamo na menshi. Pa mushinku wa myaka 15, aingile mu ŋanda ya bashimbe ba fya mapepo. Aipwishe abakalamba ba ŋanda ya bashimbe ba fya mapepo ati: “Bushe kuti caba shani ukuti Lesa umo engaba baLesa batatu?” Uyu mukalamba ayaswike ati: “Pantu tulasumina cintu papa asosa pa lwa fintu fya ku mupashi. Na kuba, iyi ni nkama, kabili iwe uli mwaice sana ica kuti tawingayumfwikisha.” Pa numa ya myaka isano iya kuba muli iyi ŋanda ya bashimbe ba fya mapepo, Thomas alifuminemo, uwafuupulwa no kufulunganishiwa pa myendele ne fisambilisho fye calici. Lelo, talekele ukusapika kwakwe Lesa wa cine.

Kasuba kamo bwangu bwangu pa numa ya kuselela ku Athens, asangile pa bwingililo bwa ŋanda yakwe Ulupungu lwa kwa Kalinda, ulwakwete umutwe wa pa nkupo uwa kuti “Ubutuntulu bwa Bumi ne Nsansa Kuti Fyaba Fyobe.” Alilubelengele imiku yafulilako. Muli magazini umo wine, abelengelemo ukuti tulingile ukufwaya Ubufumu bwa kwa Lesa intanshi no bulungami bwakwe. (Mateo 6:33) Thomas alifukeme no kulomba Lesa ukumulanga ifyo engacicita, no kulayo kuti: “Nga mwananga ifya kufwaya Ubufumu bwenu, nkapeeleshako imyeshi 6 iya bumi bwandi ku kusambilila ifya kumubombela.” Mu mulungu walenga ine pa numa ya ico, Inte shibili shakonkonseshe pa mwinshi wakwe. Ilyo line fye Thomas alisumine isambililo lya Baibolo, na pa numa ya myeshi 10 alibatishiwe. Atila: “Yehova cine cine alyaswike ipepo lyandi, kabili alimpeele ishuko lya kuba umo uwa Nte shakwe. Nomba ukutemwa kwakwe kulenkunta ukufwaya Ubufumu bwakwe no bulungami intanshi mu bumi bwandi.”

Ilyo baleshimikila ku mwinshi no mwinshi, Inte shimbi shibili shasangile ishina lya ku calo ca cilendo ilyalembwa lwa mupepi ne ndibu ya pa ciibi.

“Cinshi mulefwaya?” e fyaumfwikile ishiwi lya mwanakashi ukufuma mu ca kumfwaninamo.

Nte umo atile baleesha ukusanga abantu abalande ciNgeleshi abali abasekelela muli Baibolo.

“Mupepa kwi?” e fyaipwishe umwanakashi.

“Tuli Nte sha kwa Yehova.”

“Eya, cawama! Iseni pa ntunti ya pa muulu.”

E fyo bacitile kabili, ilyo icibi ca cikwepe caiswike, umwaume umupamfi uwali ne mibele yalemoneka nge yapusanako aiminine palya. Lelo umwanakashi e wabilikishe ukufuma mu kati.

“Lekeni bengile. Ndefwaya ukulanda na bo.”

Caishilesangwa ukuti uyu mwanakashi aendawike icalo conse ne bumba lya fyangalo ilya mulume wakwe, kabili pa bushiku fye bwafumineko, aali alepepa ukuti akasange Inte sha kwa Yehova. E co isambililo lya Baibolo lyalitendeke apo pene fye. Apo inshita ya kuba mu Greece yalicepele, batantike amasambililo yatatu mu mulungu, icitabo ca Ikala Kuli Pe na pe ukupwishishiwa mu milungu fye 10.

Iciputulwa ca nshita ica fyangalo na cimbi calengele ukuti babwelele ku Greece. Umukashi alikonkenyepo isambililo kabili alilundulwike icawamisha nga nshi. Pa numa ya myeshi inono, ailundile ku Nte mu kushimikila pamo nga kasabankanya ushabatishiwa kabili bwangu bwangu alitendeke isambililo lyakwe lya Baibolo ilya kubalilapo. Kuli ani? Ku mulume wakwe, uwaebekeshiwa nga nshi ne Nte no kwaluka kwa mukashi wakwe.

Allan, umwana mwaume wa kwa pasita wa ciProtestanti, akuliile mu South Africa. Ukufuma fye lintu aali umwaice sana, ali uwashininwa ukuti Baibolo yaba kusokolola kwapuutwamo ukufuma kuli Lesa. Pa kukaanaikushiwa ne mipepele yakwe, ayalukile ku mano ya buntunse na mapolitiki, lelo ici camushile uwacililako ukuyumfwa bu ca fye ukucila na kale. Pa numa lintu aselele ku Greece, ukuyumfwa kwakwe bu ca fye kwalikulile. Ayumfwile ukuti ubumi bwakwe tabwakwete imifwaile, ukuti inshila aalimo tayalemutwala nangu kumo.

Ubushiku bumo icintu cimo calicitike. “Nalifukeme no kupongolwela kuli Lesa fyonse ifyo nakwete mu mutima wandi,” e fyashimika Allan. “Mu kuba ne filamba fya bulanda pa mulandu wa nshila yandi ya bumi, nalombele Lesa ukuntungulula ku bakonshi bakwe aba cine. Nalilaile ukuti ndi no kwenda mu lubuuto lwa kutungulula kwakwe.” Mu kati ka mulungu wine uyo, aali mwi tuuka kabili aponene mu lyashi no mwine we tuuka, umwanakashi, uo caishilesangwa ukuti ni Nte. Kulya kulanshanya kwashininkishe ukuba apa kwalukila pene pene mu bumi bwa kwa Allan. “Mu nshiku shakonkelepo, namwene ifisumino fyandi ifyo nacindikishe uko fyalesopololwa: Bulesa Butatu, umulilo wa helo, bumunshifwa bwa mweo—fyonse mu kulengama ifishaba fisambilisho fya mu Baibolo.” Pa Ŋanda ya Bufumu, Inte abaupana baipeele ukulasambilila Baibolo na wene. Alisumine kabili alilundulwike mu kwangufyanya. “Icine canengele ukuponye filamba ku nsansa,” e fyo Allan ebukisha, “kabili canengele umuntungwa.” Umwaka umo pa numa alibatishiwe. Ilelo ali uwa nsansa ukubomba nga umubomfi utumikila mu cilonganino ca pa mwabo.

Elizabeth aafuma ku Nigeria, uko aali nasapika Lesa mu macalici yalekanalekana lelo afuminemo ukwabulo kwikushiwa. Icamutulumwishe ukucilapo cali cisambilisho ca kulunguluka kwa pe mu mulilo wa helo. Lintu aishile ku Athens no lupwa lwakwe, Inte shibili shalimutandalile pa ŋanda pa mwakwe, kabili isambililo lya Baibolo lyalitendeke. Elizabeth alicincimushiwe ukusambililo kuti Lesa talungulusha bantu, lelo alapayanya isubilo lya ku bumi bwa ciyayaya pe sonde lya paradise. Aali pa bukulu ne fumo lya mwana walenga bane, ilyo afwaile ukuponya. Lyene asambilile ukufuma muli Baibolo ifyo Yehova amona ukushila kwa bumi. Nomba alikwata umwana mwanakashi uwayemba. Elizabeth alilundulwike mu kwangufyanya nga nshi kabili bwangu bwangu alibatishiwe. Nangu cingatila akwata abana bane ne ncito ya kubomba inshita yonse, alaba na maka ya kubombako nga painiya wa kwafwilisha mupepi na cila mweshi. Alipaalwa ukumona umulume wakwe ukutendeka ukusambilila Baibolo. Atila: “Mu kupelako nalisanga Lesa wa cine no kupepa kwa cine, ku luse lwa kwa Yehova no kupitila mu kuteyanya kwakwe ukwa kutemwa.”

Abantu abengi muli ici cifulo ca bantu balekanalekana bakumanishiwa mu mulimo wa mu musebo, lelo cifwaya umupampamina ukulundulula ubuseko bwabo. E fyo cali ku mukashana umo uwe shina lya Sallay, uwafumine ku Sierra Leone. Nte amupeele trakiti, ukulemba icifulo kuntu aleikala, no kutantika ukumutandalila. Sallay alisekelele no kusumina isambililo lya Baibolo, lelo pa mulandu wa kutitikisha ukufuma ku ncito na mafya yambi, talyaletungululwa lyonse. Lyene mu kupumikisha alikuukile ukwabula ukulanda uko akuukiile. Nte alitwalilile ukulaya ku cifulo ca kale, kabili mu kupelako Sallay atumine amashiwi ukuti Nte akese ku ŋanda yakwe iipya.

Isambililo nomba lyabele ilya lyonse nangu cingatila Sallay aali mu myeshi ya kupaapa. Pa numa umwana afyelwe, Sallay abele kasabankanya ushabatishiwa. Ici nangu cileumfwike fyo, tacali icaanguka. Pa 6:30 hrs, afwile ukuipekanya ku kunina basi ukwenda amaminiti 30 ku kutwala umwana wakwe ku sukulu lya baice, ukubikapo iawala na limbi muli basi ukuya ku ncito. Pa numa ya kubomba pa ncito yakwe iya kuwamya, alema ubulendo ukubwelela ku mwakwe. Pa nshiku sha kulongana, nelyo lintu aleya mu mulimo wa mwi bala, enda iawala na limbi na basi ukuya fye kweka no kubwela na ko iawala limo, te mulandu no kukaanya ukufuma ku mulume wakwe. Ilyo atwalilile ukumulanga ukutemwa no kutekanya, alilundulwike ukufika ku cipimo ca kuipeela no lubatisho. Ni shani pa lwa mulume wakwe? Alisangilwe ku Cibukisho ca Mfwa ya kwa Kristu kabili alisumine ukukwata isambililo lya Baibolo.

Ukupaalwa ne fya Kufumamo Fishaiwamina

Icinabwingi ica aba bantu, mu Athens besa mu kwikalamo fye akashita kanono. Abengi balabwelela ku fyalo uko batula ku kwakana imbila nsuma na bantu babo ne fibusa. Bambi baselela ku fyalo fyapusanapusana ifya ku Masamba no kutwalilila ukubombela Yehova. Abo bekala mu Greece balaipakisha ifya kufumamo ifisuma ukulacitilo bunte ku bekala calo abo na bo baisa ku kulebela kulya. Mu milandu imbi imbuto sha cine shitwala fye fisabo lyeka fye lintu aba batandashi baselela ku calo cimbi no kubakumanya ku Nte.

Conse ici cishininkisha ukuti Yehova taba na kapaatulula. Apokelela abantu ukufuma ku luko lonse abamutiina no kutemwa ubulungami. (Imilimo 10:34, 35) Ku bantu ba musango yo abapale mpaanga, ukuselela kwabo ku calo cimbi ku kufwaya ifya ku mubili kwafuminemo amapaalo yacilishapo bukulu ukucila fintu baenekele—ukwishiba Lesa wa cine, Yehova, no bulayo bwakwe ubwa bumi bwa ciyayaya mu calo cipya ica bulungami. Ee, Yehova mu cituntulu alipaala mu kufumba ukubombesha kwa kufwayo kufika pa bantu abalande ndimi sha cilendo mu Athens wa muno nshiku!

[Ifikope pe bula 16]

Abantu ukufuma ku fyalo ifingi baleumfwa imbila nsuma mu Athens