Inte Ukufika ku Mpela ya Pano Nse

ETAH

THULE

GODHAVN

GODTHÅB

JULIANEHÅB

ANGMAGSSALIK

THULE lyaba ni limo ilya mashiwi ayabomfiwa ukutula fye ku kale ku kulondolola ubuyo bwa kupelako, ubwa kupansa impanga nelyo ubuli bonse bumbi. Ilelo Thule lishina lya bwikashi bwabela ku kapinda ka ku kuso aka Greenland, icishi cakulisha mu calo conse. Ubu bwikashi bwainikwe muli iyi nshila mu 1910, lintu kapansa umwina Denmark Knud Rasmussen abomfeshe ici cifulo nga apa kusungila ifipe fya kubomfya pa lwendo lwa kupansa. Nangu fye ni pali lelo, ukuya ku Thule kuba kwati uli pa lwendo lwa kupansa mu cifulo ca kuba ulwendo lwa kwangala.

Nalyo line, kuliko ukukabila kwa mu kampampa ukwa nyendo sha kupansa Thule. Pa kwankula ku kukambisha kwa kwa Yesu ukwa kuti: ‘Mube nte shandi . . . ukufika ku mpela ya pano nse,’ Inte sha kwa Yehova bali abafwaisha ukutwala imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa kuli ici cifulo, icaba ni cimo ica mekashi ya buntunse ayabelelela pe sonde.—Imilimo 1:8; Mateo 24:14.

‘Ni Lilali Tukaya ku Thule?’

Mu 1955 Inte shibili abena Denmark abalefwaya ukwakana mu kushimikila “ku mpela ya pano nse” balifikile mu Greenland. Bambi na bo baliishile pa numa, kabili panono panono umulimo wabo uwa kushimikila walebombwa ku lulamba lonse ulwa ku kapinda ka ku kulyo na masamba ukufika na ku katoto ka Melville no kufika ku lulamba lwa ku kabanga. Lelo incende shabela ukwalepesha ukupala Thule shalefikwako fye mu kukumanina ukupitila muli bakalata nelyo balamya.

Bushiku bumo mu 1991, Bo no mwina mwakwe, Helen, abatumikishi ba nshita yonse babili, baiminine pa cilibwe ukulalolesha pa muulu wa katoto ka Melville. Ilyo baloleshe ku kapinda ka ku kuso balangulwike ukuti, ‘Ni lilali tukaya mpaka fye tukafike na ku Thule ku kutwala imbila nsuma iya Bufumu ku bantu baba kulya?’

Mu 1993, Werner, umutumikishi wa nshita yonse na umbi, aibikile mu kapoosa mweo ku kwabuka akatoto ka Melville mu bwato bwakwe ubwa Qaamaneq (Ulubuuto) ubwalepa fye amamita 5 na hafu. Kale kale aali naenda bakilomita 1,200 pali bemba ukufuma ku Godthåb ukufika na ku ncende ya Upernavik. Lelo, ukwabuka akatoto ka Melville—bakilomita 400 pa menshi yapabuka aya bemba wa Arctic—te cintu cayanguka. Iciputulwa cikalamba ica mwaka, akatoto kalacilikilwa ku menshi makaasa. Werner alitungulwike ukwabuka akatoto, nangu cingati umo uwa bainjini bakwe aba ku bwato alifwile pa mulandu wa menshi makaasa. Kabili alitungulwike no kubomba umulimo wa kushimikila ilyo ashilabwelulukako.

Ukwima Ubulendo bwa Kuya ku Thule

Pa numa ya lulya lwendo, Werner atampile ukupekanya amapange yapya. Alandile kuli Arne na Karin—abo na bo abakwete ubwato, ubwalepa amamita 7 ne fifulo fya kwikalamo fine, na pali fyonse, mu kuba ne fisolobelo fya kubomfya pali bemba ifya muno nshiku—pa lwa kuya ku Thule capamo. Amato yali no kuba e mwa kusendama, kabili nga ca kuti amato yabili yaleendela capamo, ukwabuka akatoto ka Melville takwali na kuba ukwa busanso. Pa kubomba mwi tauni likalamba umwikala abantu 600 na mu mekashi 6 aya muli ilya ncende, baalekabila ukwaafwa kwalundwapo. E co balaalike Bo na Helen e lyo na Jørgen na Inge—bonse bene abatumikishi babelesha abaendauka sana muli ici calo—ukuya na bo. Basano pali ili bumba na kabili balalanda iciGreenlandic.

Balitangisheko impapulo sha Baibolo. Amato na yo yalibikilwemo impapulo, pamo pene no kupayanya kwalekabilwa ukwa fya kulya na menshi, amafuta, injini wa pa mbali, e lyo na kabwato ka kupusukilamo. Lyene, pa August 5, 1994, pa numa ya kuipekanya pa myeshi iingi, ili ibumba lyalongene pamo kabili amato yonse yabili yali ayaiteyanya kabili ayalongwa bwino bwino pa cabu ca mu Ilulissat. Ulwendo lwa kulungama ku kapinda ka ku kuso lwalipile. Werner, Bo, na Helen babomfeshe ubwato ubwalipo ubunono pali yalya mato yabili. Bo alembo kuti: “Icalekabilwa fye kwikalako nelyo ukulalako mu cifulo cobe no kwikata kuli cimo.” Natukonke aya mato tumone ifyo ulwendo lwali.

“Kwaliko ifiputulwa fikalamba ifya bemba watekanya. Twamwene incende shayemba—bemba wabengeshima, fubefube watikama, akasuba kacelebuka no lwelele lwa kafifi, ifiputusha fya menshi makaasa ifya mimonekele ya kucebusha nga nshi no kuyemba kwalekanalekana, walrus wafiitulukila aleontela akasuba pa muulu wa menshi makaasa, ululamba mu kuba ne mikunkuluko ya mpili iyafiita na mawanga yanono—ifyo twamwene ifyalekanalekana fyali ifingi icine cine.

“Icacilishepo kuwama, kwena, cali kutandalila amekashi yabela mu nshila. Lyonse pa cabu paleba abantu, ilingi line abana banono, ku kumona abatandashi baleisa no kubasengela. Twaanenye impapulo sha Baibolo no kwashimisha abantu vidio alanda pa lwa kuteyanya kwesu. Abengi baliitambile ilyo tushilaya. Ku kapinda ka ku kulyo aka Upernavik, abantu bafulilako baishile ku mato yesu ilyo tushilafika no kufika. E co icungulo bushiku conse, twali na bantu abaishilenina mu bwato no kwasuka ifipusho fya Baibolo ifingi.”

Nomba, pa numa tube natwendako bakilomita 700, amato yabili yali mupepi no kwabuka akatoto ka Melville.

Ukusonsomba Kwakakala

“Ici ciputulwa e calelangulukwa sana sana ngo lubali lwakakala ulwa lwendo. Kabili twali no kwenda ukwabula ukwimininapo pa mulandu wa kuti icifulo ca Savissivik (uko icifulo ca kubombelamo catendekela kabili napamo uko twali no kusanga umwa kutubilisha) cali cicili nacicilikilwa na menshi makaasa.

“E co twalitampileko. Apantu kwaliko amenshi makaasa ayengi, twaileko lwa mu kati ka bemba. Ku ce shuko, amenshi yali ayatekanya. Amaawala ya kubalilapo ayengi tayalimo ifya kucitika—twaendele fye bakilomita abengi pali bemba. Lilya cilefika icungulo twamwene Cape York kabili panono panono twayalulukile ku kapinda ka kuso, mupepi na ku mulundu. Ku ca mupamba kwaishileba amenshi makaasa na kabili—ayatikama apakalamba, kabili ayapanga icibumbili cakosa pa muulu wa bemba e lyo kabili yaile fye iciyeyeye. Twaile tulekonka fye umwalola amenshi makaasa pa ntamfu iitali, inshita shimo shimo ukuipatikisha fye mu mpito shafyenenkana. Kabili kwaishile fubefube, icushi cabuutulukila icishaifulila, icimoneka icayemba mu kuibela lintu akasuba kaya kalewa. Na mu kupelako amabimbi! Fubefube, amabimbi, na menshi makaasa fyonse pa nshita imo ine—cimo fye pali ifi fitatu ilingi line ciba bwafya ubwine bwine.”

Ukusengelwa Kwesu

“Twafikile mu menshi yatekanya ilyo twalepalamina ku Pituffik. Ububumbo bwalitusengele icawamisha: akasuba kasaama bwino bwino, mu iulu lya kafifi; pa ntanshi yesu pali, ulucena lwabatama ulwabengeshima, ne fibumbili fya menshi makaasa ifyasalangana; kabili lwa pa ntanshiko icipasho ca cilibwe pa Dundas—ukwabelele Thule kale!” Bakilomita mupepi na 100 ukulola ku kapinda ka ku kulyo, abayendo basukile bafika.

Nomba baalefwaisha ukutendeka ukushimikila ku ŋanda ne ŋanda. Babili aba bene tabapokelelwe bwino pa mwinshi wabo uwa kubalilapo. “Twalikeenwe kwati fye nakalimo twali mu Denmark,” e fyo basosele. “Lelo ubwingi bwabo balitusengele mu cikuuku. Abantu baali abateuluka kabili abaishiba ifingi. Bamo basosele ifyo balyumfwilepo pa lwa ifwe kabili baali aba nsansa ukuti mu kupelako twalibatandalile. Twakumenye abantu bashaiwamina, pamo nga abekata ba seal abalepansa lwa ku North Pole, na bakaaya, abateeka imitima ku fyo bakwata kabili abamemengela indalama kabili abamoneka kutwishika kutwishika pa lwa kutumpuluka kwa muno nshiku.”

Mu nshiku shinono ishakonkelepo bonse bakwete ifya kukumanya fishaiwamina. Impapulo sha Baibolo shalipokelelwe mu kuba no kutasha kuli bonse. Mu mayanda ayengi Inte shatampile amasambililo ya Baibolo apo pene fye. Inge ashimika pa lwa ŋanda umo asangile ubuseko ukuti: “Yali ni ŋanda ya muputule umo iya busaka kabili iyakwete ne fipe eyefilya. Pa nshiku shitatu ishakonkana, twatandalile umwaume wanakilila uwaleikala mulya kabili twaishilemutemwa nga nshi. Aali ni kepaya wa ba seal umwine mwine, uwakwete no bwato bwa mpapa pa nse ya ŋanda. Aali naipaya ba bere abengi ku mfuti, ba walrus, kabili, ukwabula no kutwishika, na ba seal bene. Pa kutandala kwesu ukwa kulekelesha, twalipepele na wene, kabili amenso yakwe yaiswilemo ifilamba. Nomba tulekele fye fyonse mu maboko ya kwa Yehova no kusubila inshita ne shuko lya kubwelelako.”

Thule ilatandalilwa libili libili kuli baEskimo ba ku Canada. Inge ashimiko kuti: “Ine na Helen twakumenye baEskimo bafulilako ukufuma ku Canada. Ca kusekesha ukuti balalanshanya na bena Greenland; abantu ba muli ilya ncende ya Arctic bamoneka ukulanda indimi shapalana. Nangu cingati baEskimo ba ku Canada balikwata ululimi lwabo lwine ulwaba na mu fyalembwa, baali na maka ya kubelenga impapulo shesu mu ciGreenlandic. Ici kuti pambi cabeswila amashuko ya kucincimusha.”

Amekashi ayali bakilomita 50 ukufika ku 60 ukufuma ku Thule na yo yalitandalilwe ukubomfya amato. “Ilyo twaleya ku bwikashi bwa Qeqertat, twakonkele fye ululamba, ukusubila ukusangako abantu abaleikata ba narwhal. Nga fintu fye twaleenekela, pa cilibwe icikulu, twasangilepo inkambi iya ndupwa shitatu nelyo shine, abafwele ifya kufwala fya mafufu, na mahema yabo na mato. Mu kuba no musumbo mu minwe, abaume balelekanina ukwikala pa cilibwe ukumona fi narwhal ifyo balefwaisha nga nshi. Pa kuba nabalolela ibusha pa nshiku ishingi, tabatemenwe sana pa kutumona pantu kuti twatamfya fi whale! Bamoneke ukobelwa sana mu ncito yabo. Abanakashi balipokelele impapulo, lelo takali kashita kalinga aka kulanshanya kwalundwapo. Mu kupelako twafikile ku Qeqertat pa 23:00 hrs no kupwisha ukutandala kwesu ukwa kulekelesha pa 02:00 hrs!”

“Mu kupelako, twafikile pa bwikashi bwa Siorapaluk, ubwikashi bwapelako ku kapinda ka ku kuso aka Greenland. Bwabela ku lulamba lwa mucanga mwi samba lya fimabwe fya katapakatapa ifyakupwa ne cani mu mpanga iyo kwena yaba iyakuba.” Inte mu cine cine nabafika ku mpela sha pano nse, lintu twalosha ku ntunga ya ku kapinda ka ku kuso, mu mulimo wabo uwa kushimikila.

Ulwendo Lwapwishishiwa

Inte nashipwa umulimo wa shiko. Nabashimikila ku ŋanda ne ŋanda no kufuma kwi hema limo ukuya kwi hema limbi, ukushalika impapulo, basangile ukulembesha, batambishe bavidio, balandile ku bena Greenland abengi, no kutungulula amasambililo ya Baibolo. Nomba ni nshita ya kubwelelamo ku mwabo. “Lintu twapateme mu bwato bwesu cilya cungulo bushiku ku kusha bulya bwikashi bwa Moriusaq, abantu bafulilako nga nshi balishile ku lulamba ku kutufishapo, ukupeepeesha ifitabo nelyo babroshuwa abo bashitile.”

Pa numa, ku ciputulwa ca lulamba icabulwako abantu, Inte shalisungwike ukumona umwaume alepeepeesha ukufuma mu cilibwe—mu kati na nkati ka cilya cifulo! “Ukwabulo kutwishika, twaile ku lulamba ku kumukumanya. Twasangile ukuti aali mulumendo ukufuma ku Berlin, Germany, uwaleninika ululamba mu bwato bwakwe kabili aali naenda pa mweshi umo uutuntulu. Mu Germany aletandalilwa libili libili ne Nte sha kwa Yehova kabili alikwete ifitabo fyabo ifingi. Twapoosele amaawala yanono na wene, kabili alitemenwe nga nshi pa kukumanya Inte pa cifulo ca musango ulya.”

Mu bwikashi bwa Savissivik, ubo ubwacililwe pa bulendo bwa kuya, abatumikishi benda balisengelwe mu kukaba. Bamo palya balipokelele no kubelenga impapulo umwaka wafumineko, kabili baali ne nsala ya ca kulya ca ku mupashi icalundwapo.

Ukwabuka akatoto ka Melville pa lwendo lwa kubwelelamo kwasendele amaawala 14. “Twamwene ukuwa kwa kasuba, uko kuli cino cifulo cabela pa muulu ukusenda amaawala ayengi, mu kuba no kubalabata kwayemba ukwalukaaluka. Ukutula kwa kasuba, ukukonkapo mu kwangufyanya, na ko kwalikokwele sana. Ilintu ukuwa kwa kasuba ukwakashikila kabili ukwabengeshima kwali kucili kulemoneka mwi ulu lyabela pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga, akasuba kaletulila panono lwa ku kapinda ka ku kulyo. Ala ifyo calemoneka te kuti cilondololwe nakalya—nelyo fye ukufikopa—bwino bwino.” Abali mu bwato balolele ubushiku bonse.

“Ilyo twafikile ku Kullorsuaq, twalinakile cibi. Lelo twali aba nsansa kabili abaikushiwa. Twalibwelulwikeko mu kutunguluka! Ukufuma pano, twasangile ubuseko bukalamba mu matauni na mu mekashi yabelele mu lulamba. Icipusho caleipushiwa ilingi line ca kuti, ‘Mulandu nshi bamo pali imwe bashingashalila na ifwe? Cabipa ifi muleya bwangu!’”

Mu Qaarsut ulupwa lwa bucibusa lwalaalike abatandashi basano ukuyalya ica kulya na bene. “Lulya lupwa lwalefwaya ifwe ukusendama palya. Lelo apantu ukwabelele ukwa kushiike nanga ukusuma kwali bakilomita 40 ukufuma palya, twalikeene no kutwalilila ubulendo. Pa numa twaumfwile ukuti kwaliko icibumbili ca menshi makaasa icikulu ulucelo lwakonkelepo, kabili ibimbi lyabunshishe utumato tunono 14 pa cifulo pantu twali!”

Mu kupelako, ibumba lyalifikile ku Ilulissat, pa numa ya kupwisha ukupansa Thule. Mupepi fye ne nshita imo ine, bakasabankanya bambi babili baliile ku ncende shaba sheka ku lulamba lwabela ku kabanga ka Greenland. Pali isho nyendo shibili, aba bakasabankanya baanenye ubwingi bonse pamo ubwa fitabo 1,200, babroshuwa 2,199, na bamagazini 4,224, kabili basangile ukulembesha 152. Pali nomba baletwalilila ukulanshanya na balesekelela abengi ukupitila muli lamya na muli bakalata.

Te mulandu ne nshita, ubukose, ne ndalama ifyabimbwamo, Inte sha kwa Yehova balasanga ubuseko bukalamba mu kufikilisha ikambisho lya kwa Shikulwibo ilya ‘kube nte shandi . . . ukufika ku mpela ya pano nse.’—Imilimo 1:8.

[Akabokoshi pe bula 28]

Ku Lulamba Lwabela ku Kabanga ka Greenland

MUPEPI fye ne nshita imo ine iyo ibumba lya bakasabankanya lyafikile ku Thule, abaupana babili Inte, Viggo na Sonja baile ku cifulo cimbi icishabombelwamo—Ittoqqortoormiit (Scoresbysund) ku lulamba lwabela ku kabanga ka Greenland. Pa kufika kulya, baile ku Iceland, ukunina indeke ukubwelela ku Constable Point ku lulamba lwa Greenland, kabili lyene ukubomfya indeke ya pakapaka.

“Uyu e muku wa kubalilapo Inte sha kwa Yehova baishilepo kuno,” e fyashimika aba bapainiya babili, abo ululimi lwabo ulwa cifyalilwa ciGreenlandic. “Te mulandu no kuba beka, ku ca kupapusha abantu balishibe ifingi. Nalyo line, na kabili baali aba buseko ukusambililapo ifintu ifipya. Pamo nga bakashimika ba malyashi abalamuka, mu kuswatuka batushimikile pa lwa mulimo wa kwikata ba seal ne fya kukumanya fimbi mu fintu Lesa abumba.” Ni shani fintu bayankwile ku mulimo wa kushimikila?

“Ilyo twaleshimikila ku ŋanda ne ŋanda, twakumenye J——, kafundisha wa fya mapepo. ‘Natasha pa kuntandalilako na ine,’ e fyo asosele. Twamulangile impapulo shesu ne fya kushibomfya. Ubushiku bwakonkelepo aishile kuli ifwe kabili afwaile ukusambilila pa lwe shina lya kuti Yehova. Twamulangile ubulondoloshi mu tumashiwi twa pe samba muli Baibolo wakwe wine uwa ciGreenlandic. Lintu twaile, atumiine ifibusa fyesu lamya mu Nuuk ku kulumbulula ukutasha kwakwe pa kutandala kwesu. Tufwile ukwesha ukutwalilila ukwaafwa uyu mwaume.

“Na kabili twakumenye O——, kafundisha uwaishiba fimo pa lwa Nte sha kwa Yehova. Atupeele amaawala yabili aya kulanda kwi kalasi lyakwe ilya ba myaka ya bukulu ukufuma pali 14 ukufika ku 16. E co twabalangile vidio wesu no kwasuke fipusho bakwete. Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibombaa ne fitabo fimbi balefilwila fye. Pa numa twakumenye abakashana batatu ukufuma muli lilye kalasi. Balikwete ifipusho ifingi, e lyo umo ena alikwete sana ubuseko. Aipwishe ukuti, ‘Bushe kuti wacita shani pa kuba Nte? Ndemona kwati kuti cawama sana ukuba nga imwe. Batata na bo bene balimutemwa.’ Twamulaile ukumulembela kalata.

“Mu bwikashi bumo, twakumenye kafundisha wa fya mapepo na umbi, M——, kabili twalanshenye ilyashi lisuma. Aipeeleshe ku kushininkisha ukuti abaume abaile mu kulunga bengapokelela impapulo shesu mu kwangufyanya fye lintu babweluluka. E co nomba ni ‘kasabankanya’ wesu muli ilya ncende yabesha ukutali.”

Nangu cingati lwali lwendo lwa kushokoloka kabili ulwa kulengo kufunshika, aba bapainiya babili bayumfwile ukuti ukubombesha kwabo kwalilambwilwe apakalamba.

[Futunoti]