Ukusanga Umutende Wine Wine mu Calo ca Macushi

Mu 1969 lipoti umo atile, “Cishimweshimwe ca lukaakala lwa macalici nabaciswila.” E lintu amacushi, e kutila ifimfulunganya filiko na ndakai ku Northen Ireland, fyatendeke ukukulilako.

ULUKAAKALA no kwipayaulula kwa mu macalici fyaliseekele sana lintu bakepaya ba ciProtestanti na ba ciKatolika, “abankalwe abaali mu mabumba yonse yabili” aya bupolitiki na ya mipepele, bacililemo ukulwila ukuteka Ireland. The Irish Times yatile “Pa myaka, mupepi na 30 iya lukaakala ukutula lilya, balipaya abantu ukucila pali 3,600 kabili abengi balilemanikwa.”

Kwena, uku kulwishanya takutendeke lelo. Kwalicusha abena Ireland pa nshita yalepa. Mu myaka ya nomba line muli ulu lukaakala lwa mu Northern Ireland mwalifuma imfwa ishabipisha nga nshi, kabili imikalile ya bena Ireland bonse yalilubana pa mulandu wa bubifi no kukanaumfwana kuntu ici caletako.

Muli yi mibele, ukucila pa myaka 100 nomba, Inte sha kwa Yehova shalilanda pa cingapwisha amafya ya muli ici calo ca macushi. Ico caba Bufumu bwa kwa Lesa ubwapeelwa kuli Yesu Kristu. (Mateo 6:9, 10) IIyo amacushi yaletendeka mu 1969, Inte sha kwa Yehova mu Ireland shali 876. Nomba nabacila pali 4,500, mu filonganino ukucila pali 100. Bamo abaleka ubupolitiki na bukapokola batushimikilako ifyakonkapo.

‘Nga Nakula, Nkailunda Kuli ba Irish Republican Army (IRA)!’

Michaela akulile nga Katolika mu Republic of Ireland. Ku sukulu asambilile ifyalecitika mu Ireland no kukansana kwabapo pa myaka iingi pa kati ka Ireland na Britain. Ukufuma ku bwaice alipatile sana abena England, abo aishibe ukuti “baletitikisha abena Ireland.” Ilyo ali ne myaka 10, aebele nakulu ati, “Nga nakula nkailunda kuli ba IRA!” Atila, “Bamama bantobele ulupi pa menso ulo njibukisha ukufika na lelo.” Pa numa aishilesanga ukuti lintu kwali Inkondo ya Calo iya 1 bawishikulu baali mu mulalo wa ku Britain. Inshita imo banakulu baliminine pa ntanshi ya balume babo pa kuti bacilikile ba IRA ku kubalasa imfuti.

Nalyo line, lintu Michael akulile, alefwaya ukucitapo cimo ku kwafwilisha baKatolika banankwe mu Northern Ireland. Atila, “Ine nalemona kwati pali ilya nshita, ba IRA fye e baleyafwilisha baKatolika ba mu Nothern Ireland.” Ukufwaisha ukwafwa baKatolika kwalengele ukuti ailunde kuli ba IRA kabili balimukanshishe ifya kubomfya ifyanso. Abanankwe batatu balibepeye ne mfuti kuli ba kapokola ba ciProtestanti mu Northern Ireland.

Ukulwisha kwa bakapokola mu kupelako kwatendeke ukukalifya Michael, ku ca kumwenako, alecushiwa pa mulandu wa bulwani bwabipisha ubwalipo pa mabumba ya bakapokola ayapusanapusana. Ilyo aali mu cifungo pa milandu acitile lintu ali IRA, alipepele kuli Lesa ukuti amwafwe ukusanga inshila ine ine iingaletako umutende ubelelela no bulungi. Mu kuya kwa nshita Inte sha kwa Yehova shalimutandalile pa ng’anda. Nangu cibe fyo impatila ya kale yaleteleko ifipindami. BaNte balya baali bena England. Calimukosele ukukutika kuli bene pa mulandu wa kuti alibapatile sana. Atila, “Te lyonse nalebapokelela, lelo batwalilile ukuntandalila no kulanshanya na ine, kabili natendeke ukwiluka ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bukafumyapo ulufyengo lonse ulucitwa na ba bupolitiki e lyo na bantu bambi ulo nalelwisha ukufumyapo.”—Amalumbo 37:10, 11; 72:12-14.

Icungulo cimo Michael abele mu bwafya lintu akumenye umukalamba wa bakapokola, uwamwebele ukuti, “Natukwata umulimo untu tulefwaya ukuti ubombe.” Michael atila, “Nalangulwike ukuti mfwile ukupingulapo palya pene fye, e co naishishe icefu no kutila, ‘Pali nomba ndi Nte ya kwa Yehova,’ nangu cingati pali ilya nshita nali nshilabatishiwa. Naishibe fye ukuti nalefwaya ukuba umubomfi wa kwa Yehova.” Umukalamba wa bakapokola ayaswike ati, “Twalakushintilisha ku cibumba no ku kulasa imfuti.” Te mulandu ne cintiinya, Michael alilekele ukubombela ba IRA. Asangile ubukose bwa kucita ici pa kusuminisha amashiwi ya kwa Yehova ukwalula umuntontonkanya wakwe no mutima. “Mu kupita kwa nshita, umukashi wandi na bana bandi bamo baliipeele kuli Yehova. Nomba twalikwata umutende wa cine mu mitima yesu. Kabili lyonse tukalatasha Yehova pa kusuminisha ukuti tusambilile icine no kuti tulesabankanya imbila ya mutende mu calo ca macushi.”—Amalumbo 34:14; 119:165.

Ukukanaibimbamo mu Milandu ya Calo Bucingo Bwine Bwine

Patrick atila, “Nakuliile lwa ku mushi mu citungu ca County Derry mu Northern Ireland. Ilyo nali umwaice, nalipitile sana mu Macushi. Ilya mibele nakulilemo ukwabula ukutwishika yalyambukile imimwene yandi.” Imimwene ya kwa Patrick yalicililemo pa mulandu wa kuti alipatile sana abena Britain kabili alefwaisha ukuti icalo cakwe cicimfye. Alemona uko bakapepa baba mu mabumba yonse yabili ayalelwishanya mu fya bupolitiki baletoba ifishinte fyacindama ifya Bwina Kristu e lyo ne fya mikalile isuma. Pali uyu mulandu, alilekele ukupepa, mu kupelako aishileba mukanalesa kabili umukonshi wakamamo na menshi uwa kwa Marx.—Linganyeniko Mateo 15:7-9; 23:27, 28.

Patrick atila, “Ico njibukisha sana ni nshita lintu abafungwa ba ku kapinda ka ku kuso aka ripabliki balefwita ifya kulya. Calinkalipe sana. Naishilekobeka imendela ya mu Ireland, no kulembaula apali ponse ukuti tatufwaya abena Britain. Pa cililo ca mufungwa umo uwafwilile mu cifungo pa mulandu wa kufwita ifya kulya, nine nali umulashi ninshi ndi fye ne myaka 15.” Nga fintu abengi aba abaipoosele mu fimfulunganya balecita, Patrick na o aleonaulako ifipe no kupangako ifyongo pa kuti kwingaba cintu alemona nga ubulungi no mulinganya wa mu bwikashi. Balya abali mwi bumba lyalelwila icalo e baali abanankwe bapalamisha, pali abo abengi balipooselwe mu cifungo ku balashi ba ku Britain.

Patrick atila, “Lyene pa mulandu wa mafya mu fya ndalama, naishileikalako pa nshita imo mu England. Ilyo nali kulya, bakapokola ba mu Britain balikete umunandi uwalefwaya ukuponya ibomba kulya.” Nangu cingati Patrick aali acili alemona ukuti alikwete umulandu usuma uwa kulwile calo cakwe, atendeke ukwalula imibele yakwe. Atendeke ukwiluka ukuti tapaali umulandu uuli onse uwa kupatila abena Britain bonse. Atila “naishileiluka no kuti bukapokola te kuti nangu panono bupwishe amafya no kufumyapo ulufyengo ulwalencusha. Mwali amafisakanwa sana ne filubo fimbi mu baleangalila bakapokola.”—Lukala Milandu 4:1; Yeremia 10:23.

Mu kuya kwa nshita Patrick alibwelele ku Northern Ireland. “Lintu nabwelelemo, umunandi alengele ukuti ntendeke ukusambilila ne Nte sha kwa Yehova.” Lintu asambilile Baibolo ne Nte, Patrick alisangile icingafumyapo ifikansa no kukanaumfwana pa bantunse. Alilundulwike sana lwa ku mupashi lintu ifishinte fya Baibolo fyafikile pa muntontonkanya wakwe no mutima. (Abena Efese 4:20-24) Atila, “Pali nomba, mu cifulo ca kulapaanga ukufumyapo ubuteko bwa bupolitiki ubulipo, nshimikila imbila ya mutende iisangwa muli Baibolo, na mu ncende isho kale naletiina ukuyamo. Na kuba lintu kwali ukwipayaulula aba mu fyakaniko fimbi mu Belfast, abaleyendela fye mu ncende shalimo utubungwe twalekanalekana utwa mapolitiki ukwabula bamotoka ba kubacingilila, ni Nte sha kwa Yehova epela.” Ukupala ba Nte bonse mu Northern Ireland pali ilya nshita, asangile ukuti ukukanaibimbamo mu milandu ya calo, nga fintu Abena Kristu ba mu kubangilila baali, bucingo bwine bwine. (Yohane 17:16; 18:36) Asondwelela ukuti: “Cilancincimusha ukwishiba ukuti Yehova ukupitila muli Yesu Kristu akaleta ubulungi bwine bwine no kufumyapo umutitikisha pa bantu bonse.”—Esaya 32:1, 16-18.

“Icalencingilila fye Cali ni Mfuti Shandi”

William atila, “Nakulile mu kabungwe ka bupolitiki ne mipepele ifyapusanako. Nali Protestanti uwapatile sana buKatolika. Nshalefwaya fye no kwingila mwi shitolo lya kwa Katolika, kabili ku Republic of Ireland natandeleko fye umuku umo. Nailundile mu mabumba yalekanalekana aya ciProtestanti, ukupala Orange Order—akabungwe akapangilwe ku kusungilila imipepele ya ciProtestanti ne mikalile yabo.” Ilyo ali ne myaka 22, William ailundile kuli ba Ulster Defence Regiment, ibumba lya bashilika ba ku Britain abalebombela mu Britain mwine. Abengi muli lilya ibumba bali ni baProtestanti. Ali uwaiteyanya ukwipaya pa kuti acingilile icalo cakwe. “Nakwete imfuti ishingi sana kabili nshali na kushimba ukushibomfya apo cakabilwa. Ubushiku nalebiika imfuti imo ku musao wandi.”

Lelo natendeke ukuteuluka. “Ilyo nalebomba na umo uwa Nte sha kwa Yehova ukuwamye ng’anda, nasangile ukuti Inte sha kwa Yehova baliibela. Uyu mubomfi munandi alingafwile nga nshi. Lintu twalekuula ing’anda capamo, nalemwipusha ifipusho ifingi ifyalensakamika pa lwa Macushi, imipepele, na pa lwa kwa Lesa. Ifyasuko fyakwe ifyayanguka kabili ifyaumfwika fyangafwile ukwishiba fintu Inte sha kwa Yehova baaba mu cine cine, ukuti bantu abaikatana, abashicita lukaakala, kabili abashiibimba mu mapolitiki, kabili abatemwa Lesa na bantu banabo.”—Yohane 13:34, 35.

Pa numa ya myeshi fye ine ukutula apo atendekele ukusambilila Baibolo, William alifuminemo mu tubungwe tonse utwa mipepele no twa mapolitiki uto alimo. Ebukisha ukuti, “Cintu nacitile cali icacindama sana kuli ine, pantu nalilekulukamo mu fishilano fyonse, ifyo nasuminemo pa nshita yalepa.” Lelo, ubwesho ubwakulisha bwali no kwisa. “Pa mulandu wa fyalecitika mu Northern Ireland, naishibe ukuti icali fye no kuncingilila ni mfuti shandi. Bakapokola ba ba IRA ‘balefwaisha ukundimuna.’ E co calinkosele ukulekako ifi fyanso.” Panono panono, nangu ni fyo, ukufunda kwa mu Baibolo, pamo nga kulya kusangwa pali Esaya 2:2-4, kwayalwile imimwene yakwe. Ailwike ukuti Yehova e wali ubucingo bwakwe ubwine bwine, nga fintu fye Ali bucingo na ku Bena Kristu ba mu mwanda wa mwaka uwa kubalilapo. William lyene alilekulwikemo mu mfuti shakwe.

William atila, “Cimo icindetela sana insansa kuba cibusa wapalamisha na bantu abo kale nalemona nga balwani babipisha. Na kabili cilandetela ubuseko ukutwala ubukombe bwa mu Baibolo pa lwe subilo mu ncende isho kale nabindilwe ukuyamo. Ukutontonkanya pa fintu icine cangafwa no kwaafwa ulupwa lwandi kulalenga ukuti lyonse ndetasha Yehova no kuteyanya kwakwe.”

“Tafyalolelemo Fye”

Robert na Teresa baba ne fikulilo fyapusanapusana. Robert atila, “Ulupwa nafumako ni baProtestanti abene bene. Balupwa bandi bamo baliingile ne ncito ya bukapokola. Ine nailundile kuli ba Ulster Defence Regiment of the British Army ilyo nali ne myaka 19. Nalepoosa inshita iikalamba ukulalonda ku ncende Teresa aleikala. Ubushiku bumo banjebele ukubomba incito iyapuseneko ne yo nalebomba. Motoka nali no kulaendelamo yalyambwike umulilo. Abashilika babili balipaiwe na babili balicenenwe.”

Robert atendeke ukutontonkanya icaba ubupilibulo bwa bumi. “Lyonse nalicetekele muli Lesa, lelo ilyo nabebetele Northern Ireland yonse, tafyalolelemo fye. Natendeke ukupepa kuli Lesa. Naipwishe Lesa ukuti, nga cine cine e ko aba, anange inshila isuma iya kwikalilamo. Ndebukisha ukweba Lesa ukuti kufwile kwalibako imipepele ya cine imo!” Pa numa ya nshiku fye ishinono, umo uwa Nte sha kwa Yehova atandalile Robert no kumushila icitabo. Ilyo abwelele ukufuma mu kulonda ilya nshita ya bushiku, Robert atendeke ukubelenga cilya citabo mpaka acipwisha ulucelo pa 5 koloko. Robert atila, “Mu kwangufyanya nalimwene ukuti muli cilya citabo mwalimo icine, kabili nasangile ukuti fyonse fyalefuma muli Baibolo.” (2 Timote 3:16) Atendeke ukusambilila Baibolo, kabili bwangu bwangu fye, aliipeele kuli Lesa.

“Inte sha kwa Yehova Lyonse Shaletulosha Kuli Baibolo”

Teresa, wena, akulile nga Katolika, uwalefwaisha sana ukulwila icalo cakwe. Teresa asumina ukuti: “Lintu nali umukashana, nailundile kuli ba Sinn Féin.b Ici calengele ukuti ndeyafwilishako bakapokola. Nalibafwile ukusanga indalama sha kubomfya mu bushilika. Naleishibisha ba IRA ifyalecitika mu ncende naleikala. Naletobako ifintu no kulatoba bakapokola amabwe na bashilika abalelonda.”

Lintu balupwa ba kwa Teresa bamo batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, na o wine atendeke ukufwaisha ukusambilila. Amaka ya Cebo ca kwa Lesa yalimwafwa sana. Atila, “Inte sha kwa Yehova lyonse shaletulosha kuli Baibolo pa kusanga ifyasuko ku fipusho fyesu. Ubulayo bwa pali Daniele 2:44 bwansambilishe ifingi ifyo nshaishibe. Nasambilile ukuti Bufumu bwa kwa Lesa epela e bukafumyapo ulufyengo ulo nalelwisha ukufumyapo.” Aishilepata sana ubukalushi bwalecitwa na bakapokola. Ku ca kumwenako, Teresa taleumfwikisha umulandu umuntu musuma kabili uwa nkumbu engasaminwa pa kumfwa ilyashi lya lukaakala, ukwipayaula no kulemanika abantu na bashilika icilenga indupwa ukupelenganishiwa pa mulandu wa kuloosha ne nkumbabulili. Na o wine alipokelele icine ca muli Baibolo no kusuminisha ifishinte fya kwa Lesa ukwalula umuntontonkanya wakwe. Aliipeele kuli Lesa kabili mu kwangufyanya alibatishiwe.—Amapinda 2:1-5, 10-14.

Teresa akumenye Robert lintu bonse basangilwe ku kulongana pa cilonganino cimo ica Nte sha kwa Yehova mu Northern Ireland. Atila: “Ilyo nakumenye Robert umuku wa kubalilapo, calinkosele ukusumina ukuti nalelanshanya mu kutekanya na mu mutende no muntu uyo kale, nalemona ngo mushilika wa ku Britain. Icebo ca kwa Lesa calingafwa ukuleka mpatila yaluma.” Teresa na Robert basanga ukuti mu cifulo ca kuleka impatila pa mulandu wa kupusana intambi ne fishilano fibalekanye, baishilekwata imibele yapalana. Icacililepo pali fyonse cali kutemwa Yehova Lesa. Balyupene. Nomba balabombela pamo ukutwala ubukombe bwa kwa Lesa ubwa mutende wa cine ku bantu ba fikulilo ne fisumino fyalekanalekana muli ici calo ca macushi.

Kuli na bambi mu Ireland abakwata ifya kukumanya fyapalako. Pa kukutika no kupokelela ukufunda kwa mu Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo, balifulumukako ku kutemwa “amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu.” (Abena Kolose 2:8) Nomba balicetekela sana mu malayo ya kwa Lesa ayalembwa mu Baibolo. Balafwaisha ukwebako abengakutika pa lwe subilo lyabo ilya nshita ya ku ntanshi iya mutende ilyo kushakabe nangu panono ulukaakala lwa mu fyakaniko no lukaakala ululi lonse.—Esaya 11:6-9.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 10]

Ukubombesha kwa bakapokola balakulumbanya mu fikope balenga ku fibumba mu Northern Ireland