Ubumi—Bushe Bwalicindama Atemwa Iyo?

Mu citabo cakwe ica The Plain Man’s Guide to Ethics, Kalemba William Barclay atile: “Apo umuntu abumbwa mu cipasho ca kwa Lesa, ukumwipaya, konaula icintu cacindamisha kabili ica mushilo icacila fyonse ifyaba mu calo.”

BUSHE na imwe mumona ukuti ubumi e ‘bwacindamisha ukucila fyonse ifyaba mu calo?’ Ifyo abantu abengi bacita filanga ukuti tabamona ubumi nga filya William Barclay alandile. Iminshipendwa ya bantu balipaiwa mu bunkalwe ku bantu ba lukakaala abacita fye ifyo abene balefwaya ukwabula no kusakamana ubumi bwa bantu banabo.—Lukala Milandu 8:9.

Ica Cabe Cabe Kabili Ica Kupoosa fye

Icilangililo cine cine caba ni Nkondo ya Calo iya kubalilapo. Uwasoma ilyashi lya kale A.J.P. Taylor atile, lyonse ilyo kwaleba ilya nkondo, “abantu baleipaiwa apabulo mulandu.” Mu kufwaya ukulumbuka no bukata, intungulushi sha bashilika shalebomfya abashilika kwati fya cabe cabe kabili ifya kupoosa fye. Ilyo balelwila incende ya Verdun, abantu ukucila pali hafu wa milioni balifwile mu calo ca France. Mu citabo cakwe ica The First World War, Taylor alembele no kuti: “Mu Verdun, takwali nangu cimo icacindama sana ico balefwaya ukupoka, kwali fye kwipaya abantu apa fye no kufwaya fye ukulumbuka.”

Uyu musango wa kusuula ubumi ucili waliseeka nga nshi. Mu citabo cakwe icitila, Disposable People (Abantu Bakupoosa fye) uwasoma, Kelvin Bales alondolola ukutila, muli ino myaka, “kwaba abantu abapiina abengi nga nshi abafwaisha ukubomba incito, lelo tabakwata wa kubafwa.” Balacula mu mikalile yabo ubumi bwabo bonse pa kuti babeko eyefilya, mu bwikashi umwaba amakwebo ya bufumfuntungu, umo “bamona kwati ubumi

bwa cabe cabe fye.” Bales atile abantu abaliila abapiina pa mutwe babasunga kwati basha—“kwati fibombelo ifyo mwingapoosa pa numa ya kufibomfya kabili kwati fya kubomfya fye ukupange ndalama.”

‘Ukuumo Mwela’

Fingi filenga iminshipendwa ya bantu ukuimona aba cabe cabe kabili abapelelwa—kabili bamona kwati nangu babe abomi nelyo bafwe tapali no wingapoosako amano. Ukulunda pa nkondo no lufyengo, kwaba no bonaushi bubako ilyo kwaba ifilala, ifipowe, ubulwele, ukufwilwa umutemwikwa, ne fintu fimbi ifingi ificusha abantunse bonse, ifilenga abantu ukutwishika nga ca cine ubumi bwalicindama atemwa iyo.—Lukala Milandu 1:8, 14.

Kwena te bonse abacula sana mu bumi bwabo bonse. Lelo nabashicula muli uyu musango na bo bene balalanda nge fyalandile Solomone Imfumu ya mu Israele iyaipwishe ati: “Cinshi icaba ku muntu ica mu kucucutika kwakwe konse, na mu kupilikita kwa mutima wakwe, uko acucutikila mwi samba lya kasuba?” Ilyo batontonkanya pa fyo bacitile, abengi basango kuti fyonse fye fyaba “mupu kabili kufuluko mwela.”—Lukala Milandu 2:22, 26.

Ilyo abantu abengi batontonkanya pa fyo bacita mu bumi bwabo, balepusha ukuti: “Bushe ubumi e fyo bwaba fye ifi fine epela?” Ca cine, ni banga abafisha imyaka iingi no kukota abaimona ukuti balikala bwino nga filya fyaikele icikolwe Abrahamu? (Ukutendeka 25:8) Kwena abengi balifilwa ukumona ubucindami bwa bumi. Lelo ubumi tabwalinga ukubumona ngo bushacindama. Lesa ena amona ubumi bwa muntu ukuti bwalicindama kabili afwaya ifwe bonse ukuba no bumi bwawamisha icine cine. Bushe ubo bumi bukabako shani? Natumone ifyo icipande cikonkelepo calalanda pali li lyashi.