BUSHE KUTI MWAYASUKA IFI IFIPUSHO?
Bushe abaYuda abaile ku Yerusalemu pa Pentekoste mu mwaka wa 33, “bafumine mu nko shonse isha mwi samba lya muulu”?
Abantu abengi bali mu musebo wa mu yerusalemu pa pentekoste mu mwaka wa 33.
Kalemba wa lyashi lya kale Philo, alilandile ifyebo ifingatwafwa ukumfwikisha ifyo ilembo lya Imilimo 2:5-11 lilanda pa bantu abaile ku Yerusalemu pa Pentekoste mu mwaka wa 33.
Philo alembele pa bantu abaile ku Yerusalemu ati: “Abantu abengi ukufuma ku misumba iingi na ku fyalo fya kutali balaya ku mutebeto.” Alilembele na pa mashiwi ayaliko na muli kalata iyo Agrippa I, umwishikulu wa kwa Herode Mukalamba alembeele Caligula, kateka wa bena Roma. Muli iyi kalata, Agrippa atile: “Umusumba wa Mushilo . . . te musumba uukalamba uwa calo ca Yudea fye, lelo musumba uukalamba uwa fyalo fye ifingi, umo abaYuda basalanganina.”
Agrippa alilandile pa fifulo umo abaYuda basalanganine pamo nga mu Mesopotamia, mu North Africa, mu Asia Minor, mu Greece, e lyo na mu fishi ifyaba pali bemba wa Mediterranean. Ba Joachim Jeremias, abasambilila sana batile, “muli iyi kalata tabalembelemo ifili fyonse ifyalelanda ukuti abaYuda balingile ukuya ku Yerusalemu, lelo twalishiba ukuti e fyo kalata yalelandapo pantu lyali lifunde ukuti abaYuda bonse abakalamba balesangwa kuli uyu mutebeto.”—Amalango 16:16.
Ni kwi abantu abengi abaleya ku Yerusalemu ku mitebeto ya baYuda balefikilila?
Icishiba ico balebomfya pa kuisangulula ico basangile mu yerusalemu
Cila mwaka mu Yerusalemu mwaleba imitebeto itatu, e kutila umutebeto wa Ca Kucilila, uwa Pentekoste, e lyo no Mutebeto wa Nsakwe. Mu nshita ya batumwa, abantu abengi nga nshi balefuma mu Israele na mu fyalo fimbi umo abaYuda baleikala kabili baleya ku Yerusalemu ku kusefya iyi imitebeto. (Luka 2:41, 42; Imilimo 2:1, 5-11) Abantu bonse abaleya ku Yerusalemu baalingile ukufwaya ukwa kufikilila.
Bamo baleikala ku fibusa e lyo bambi baleikala mu mayanda ya beni. Bambi nabo baleikala mu matenti pe tempele pene e lyo na mu mbali ya fibumba fya musumba. Ilyo Yesu aile ku Yerusalemu pa muku wa kulekeleshako, afikilile mu musumba wa Betani, uwali lwa mupepi na Yerusalemu.—Mateo 21:17.
Abashula ifya kushulashula balisanga ifikuulwa ifingi ifyali mupepi ne tempele, ifyakwete umwa kusambila. Ifi ifikuulwa e mo abaleya ku mutebeto baleikala e lyo no kuisangulula ilyo bashilaya kwi tempele. Pa cikuulwa cimo palilembwa amashiwi ayalanda pali Theodotus, uwali shimapepo kabili umukalamba we sunagoge ayatila, “akuulile isunagoge umo balebelengela amafunde . . . kabili mwali imiputule umwalefikila abeni kabili umwaleba na menshi ayo balebomfya.”