Bushe Tulingile Ukwangwako ku Busaka?

¹ Bushe Yehova alyangwako ku busaka? Ee alyangwako! Ukusokolola 11:18 kutila akonaula “abaleonaule calo.” Imifwaile yakwe iya kulungatika yaba kwalula uno planeti ukuba isonde lipya ilyasangululwa no kucilikila bonse abashifwaya ukwikala umwabela ifipimo fyakwe ifya busaka. Nga abantu ba kuti ico baishiba fye kusafya basuminishiwe ukwingila mwi sonde lipya, te kuti tutwishike no kuti ukuyemba kwa paradise kuti kwasanswa. Kuti babwesha isonde ku fintu lyasapile kale, ukulyonaula. Kanshi kwaliba umulandu usuma untu Yehova apingwilapo ukucilikila abantu ba musango yo ukukanaikalamo mu Paradise. Cili calinga kanshi ukuti tulwishe ifibelesho fya busali nelyo ukulemenena ku busali bwa ku mubili.

² Muli ino micitile, ukusungilila ubusaka kubombesha nga nshi pantu cino calo ca busali. Ifimbusu fya cintubwingi ifingi tafibomfiwa no kubomfiwa pa mulandu wa busali. Imisebo, imishiika, amayanda ne fifulo fimbi ifya cintubwingi nelyo ifya bantu pa lwabo, fyalisapa. Ku ca bulanda, cilemoneka kwati nelyo fye ni mu cilonganino, abengi tabaishiba cintu ukukowesha nelyo ubusali caba.

³ Akatabo ka mutwe wa kuti Who Cares? (Nani Asakamana), akasabankanishiwa na Zambian Environmental Education Programme (Icipani cifunda pa lwa kusunga ifyatushinguluka), kasosa ukuti ifingalenga ukukowesha fintu pamo nga ifimbaala, ifisooso, amapepala, ifikopo, amabotolo, bapulastiki, ifisaamu, na fimbipo. Kalanda pa lwa kupoosa icipoosepoose no kutuulika ifishala ukuti ni nshila imo iyo amalwele yasalanganinamo. Kanshi, icisooso caba cintu icili conse icapooswa icipooswepooswe no kushala apo pene. Pa fifulo fya kulonganinapo, ifisooso fisanshako amaprogramu ya kulongana, amapepala, utupendo, bapulastiki, utupepala twa switi, ifipaapa fya fitwalo, ifipepala fya kufungilamo ifilyo, na fimbipo ifipooswa icipooswepooswe.

⁴ Mulandu nshi tulingile ukusungilila ubusaka? Apantu tuli Nte sha kwa Yehova, tulingile ukukuntwa ukupusanako ne calo ukupitila mu kutesekesha ukufunda kwa Baibolo ukwa kunukula mu mitima yesu akaso, ukukanalangulukilako, ubufunushi, no kubulwa ukutemwa. Tulingile ukufuula “ubuntu bwa kale pamo ne micitile ya buko,” no kubupyanikapo ku “buntu bupya, ubo mu kwishiba bulelengwa cipya cipya nge cipasho ca kwa Kalenga wa buko.” Ukutemwa ubusaka, ukupempenkana, no kuyemba fikatulenga ukukanakowesha ifyatushinguluka.—Kol. 3:9, 10.

⁵ Nangu ca kuti abantu abatuntulu bonse balafwaisha ubumi ubutuntulu kabili ubwalepa, bamo tabaishiba ukuti ukukowesha kuti kwatulwalika ifwe bene na bantu bambi. Ukwaba ubusali e kufyalanina bakwindi, impemfu, balunshi, no tushishi tumbi, ifitandanya amalwele. Ifishala ne fimbuusu fya cintubwingi ifya busali kuti fyaleta amalwele. Ifi fyalenga abantu abafulilako ukulwala amalwele yambukila, pamo nga kolera, typhoid, cele ne cifuba ca TB. Amalwele ya musango yo ayapooselwapo indalama ishingi kabili ayepaya kuti yaleukwa ukupitila mu kwangwako fye ku kufunda kwa mu Baibolo. Ifwe bonse kanshi, tulingile ukufwaisha ukupokelela no kubomfya ukufunda kwa mu Malembo ukwa kusungilila ifipimo fya pa muulu ifya busaka bwa ku mubili. Bonse tulingile ukubomfya pa lwesu cintu kemba wa Malumbo asosele ati: “Yawama kuli ine amalango ya ku kanwa kenu, ukucile sha makana isha golde na silfere.”—Ilu. 119:72.

⁶ Bamo batontonkanye fyo ukusungilila ubusaka kufwaya indalama ishingi, na muli fyo batila fye ubusaka te bwa bapiina. Nangu cibe fyo, icilenga ukusungilila ubusaka te ndalama mukwata, lelo imibele ya mutima iya muntu umwine. Ukupitila mu kubombesha no kupoosapo indalama ishinono fye, Abena Kristu bamo mu fyalo ifipiina balikumanisha ukusungilila amayanda yabo aya busaka. Langulukeni ica kukumanya ca kwa Joseph, umutwe wa lupwa uwakuntilwe ukufunda ulupwa lwakwe ifya kusungilila ubusaka, pa numa ya kukutika ku lyashi lyalelanda pa busaka. Ulupwa lwakwe lwaleikala mu kayanda ka mbao, apatitikana ku bena mupalamano. Balebomfya icimbusu ca cintubwingi ukupita mu kashila akasapa. Nangu ni fyo, Joseph no lupwa lwakwe baleesha ukubomfya ifishinte ifilundako ubusaka mu ŋanda. Asangile ukuti ici calelenga ubutuntulu bwa lupwa lwakwe ukuwaminako no kucefyako indalama shalepooswa ku malwele. Atile: “Abana bandi nomba balafwala indyato, tulakuumuna ku makasa, tulasamba iminwe na sopo na menshi no kwangwa ifintu fimbi ifilundako ubusaka. Abana tabalwala imiku yafulilako nomba, kabili tatupoosa indalama ishingi ukulipila ku cipatala nga kale.”

⁷ Pa Ŋanda ya Bufumu: Pa Ŋanda ya Bufumu tulefwaya na ifwe tulelenga ifintu tubomfya ukuba ifya busaka. Bushe tulapoosa ifintu no kufisha nsaale nsaale? Tusunga shani ifimbusu? Bushe tulapoosaika ifintu mu Ŋanda ya Bufumu nelyo mu lubansa no kwenekela bambi ukwisakusa ifi fisooso? Bushe tulekela fye incito ya kusungilila ubusaka ku cifulo cilewamya uyo mulungu? Ukubombesha kwesu umo umo mu kushininkisha kuli no kwaafwa apakalamba mu kusungililako ubusaka nga ca kuti lyonse tuleangwako ku kukabila kwa kusungilila icifulo cesu icishakowela.

⁸ Ukulangulukilako bambi caba cishibilo ca buKristu bwa cine. E mulandu wine Yesu Kristu asosele ati ifunde lya cibili ilyakulisha ni ili: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Marko 12:31) Bushe ico te cintu mufwaya ukucita? Ukutemwa umunensu ukwa bukapepa kulingile ukutukunta ukuba no mucinshi ku fipe nampo nga fya cintubwingi nelyo fya bantu pa lwabo no kukanapoosa ifisooso icipoosepoose.

⁹ Pa mulandu wa kushimikila kwesu ukwa pa lwalaala, abantu mu bwikashi bwesu baleshiba bwino uko twikala. Ukusungilila iŋanda iya busaka kabili iyapempenkana, mu kati na ku nse, na co cine cilashimikila ku calo. Nga tuli basanku, ni shani fintu abapya bali no kwambukilwako? Kuti batontonkanya shani pa lwa kupepa kwa cine? Kuti bakulilwa ku kuteyanya kwa kwa Yehova nelyo ukusengauka, ukupitila fye mu fintu bamona muli ifwe. Uyu waba mulimo wesu bonse na muli fyo tulingile bonse ukufwaya ukushininkisha ukuti cintu bambi bamona cili no kubakulila ku kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa busaka. Nga fintu umutumwa Paulo asosele: “E ico nga mulelya nalimo mulenwa, nalimo conse ico mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa. Mwiba abapunwisha.”—1 Kor. 10:31-32.

¹⁰ Broshuwa wa Cinshi Cintu Lesa Afwaya Kuli Ifwe? alasuminisha ati cifwaya ukubombesha pa kusungilila ubusaka bwa mubili pantu twikala mu calo ca busali. Nangu cibe fyo, tatufwile ukunenuka pantu Yehova wa busaka kabili wa mushilo na muli fyo afwaya ukuti aba kumupepa babe aba busaka mu nshila shonse. Pa lwa busaka bwa mubili uyu broshuwa atila: “Pa mulandu wa kuti bemininako Lesa, Abena Kristu balingile ukusunga imibili yabo ne fya kufwala ifya busaka. Tulingile ukusamba ku minwe pa numa ya kubomfya icimbusu, kabili tulingile ukusamba ku minwe pa kulya nelyo pa kupekanya ifya kulya. Nga ca kuti tamwakwata icimbusu ca menshi, ubusali bufwile ukushiikwa. (Amalango 23:12, 13) Ukuisunga aba busaka lwa ku mubili kulalundako ubutuntulu bwa bumi ubusuma. Iŋanda ya Mwina Kristu ilingile ukuba iyapempenkana mu kati na ku nse. Ilingile ukupusanako mu bwikashi nge ca kumwenako cisuma.”—Isambililo 9, amaparagrafu 1 na 5.

¹¹ Kuti twasambililako cimo ku luko lwa pa kale ulwa Israele. Icintu cimo calengele lulya luko ukupusanako kuli shimbi, ne co cali cipimo ca busaka ubo Yehova abasambilishe. Insight Volyumu 1, isosa pa lwa ici ati: “Ifibelesho fya pa lwabo fyalengele Abena Israele ukuba aba butuntulu busuma ukucila abantu bambi, te mulandu no kululumba kwabo mu matololo pa myaka 40. Amafunde ya kwa Lesa ayaletungulula ubumi bwa pa nkambi, ukusanshako ukwishiba amalwele ne fya kuyondapa, mu kushininkisha e yalengele ifi. Ubucindami bwa kukwata amenshi ya busaka kwalikomailwepo muli uku kutantika. Te shonse inama shatantikwe ukuti shalisanguluka ukulya. Kwali amafunde ya kuicingilila pa kwikata ifitumbi ne mishiikile. Ukwisalila aba malwele kwali cicingo ca kucilikila amalwele yambukila ukuti yesalangana. Ukushiika pa busali bwali busaka bwalefwaikwa kabili ubwali ubwa pa muulu sana nga twalinganya na ilya nshita. (Amala. 23:12-14) Ukufwaikwa kwa kusamba libili libili no kucapa ifya kufwala na fyo fine fyali fya kunonsha muli ulya mutande wa mafunde.”

¹² Ififulo fya Kulongana Kukalamba na Mabungano: Ubwafya bukalamba bwisako pa kulongana kukalamba nelyo pa mabungano apasangwa abantu bafulilako. Ifya kulya, ifya kunwa ne fintu fimbi ifyo twisa na fyo no kufipoosa apa kulonganina kuti fyasafya nga nshi. Lelo nga ca kuti lyonse tuli abaibukila pa lwa mulimo wesu umo umo mu kusungilila ubusaka, takwingabako ukukabila kwa ncito shafulisha isha kuwamya pa mpela. Cilamoneka ubusali nga amabotolo yapoosaikwe fye mpanga yonse ukupulinkana programu yonse. Amabotolo yalikwata ukwa kwikala na muli fyo pa numa twanwa ifya kunwa tulingile ukuyabwekesha uko yalingile ukwikala. Mu kupalako, kulaba iŋungulu nelyo imikanda pa fifulo fyalinga ukwa kupoosa ifisooso.

¹³ Pa fifulo fimo ifya kulonganinapo ukulongana kukalamba na mabungano, ubwafya bukalamba bwisako ukukuma ku busali. Ifimbusu filaba ifya busali ica kuti tafingabomfiwa no kubomfiwa. Pe bungano limo ilya nomba line, dipartimenti wa busaka aleshomboka nga nshi ukwesha ukusungilila ifimbusu ifya busaka pa mulandu wa bwafya bwalelengwa na bafyashi bamo bamo. Lintu umwana wabo afwaya ukuya ku cimbusu, balebika icipepala icakosa pa nse e po umwana asunsumana na bonse abalepita balemonako. Ilyo apwisha, bamuwamya ukubomfya ilibwe nelyo icipepala cakosa. Lyene ubusali, icipepala cakosa na mabwe, fyapooselwe mu fimbusu fya kukumpa. Ici calengele ifimbusu ukufwasa, ukupeela dipartimenti wa busaka incito yakulilako. Aba ku calo abalebombela lwa mupepi balimweneko no kupapa nga nshi ukumona ukuti Inte sha kwa Yehova kuti shacite ca musango yu!

¹⁴ Ukukuma ku mafunde ayo Yehova apeele uluko lwa pa kale ulwa Israele, icitabo ca Insansa sha Lupwa cisoso kuti: “Ifunde limo ilya musango yo lyakumine ku kupoosa ubusali bwalefuma mu bantunse, ubwali no kushiikwa bwino ukutaluka ku nkambi pa kuti incende ukwaleikala abantu taisafiwe. (Amalango 23:12, 13) Lilye funde lya pa kale na nomba line lyaliba kufunda ukusuma. Nangu fye ni lelo abantu balalwala no kufwa pa mulandu wa kuti tabalikonka.” (Moneni icitabo ca Insansa sha Lupwa, amabula 45-49, amaparagrafu 12-20, ukusanshako utulembo twa pe samba utwa paragrafu 16.)

¹⁵ Ukutantika Kuti Kwayafwa: Icipande caleti “Ukukumanya Ukusonsomba kwa Busaka” muli Loleni! wa October 8, 1988, capeele imitubululo yafulilako iingabomfiwa mu kusungilila ubusaka mu ŋanda. Kwena, ukulingana na kuntu abantu bekala no musango wa ŋanda bakwata, kuti babomfya inshila shapusanako isha kusungililamo ubusaka bwa pa muulu. Ku ca kumwenako, uko babomfya ifimbusu fya kwimba, ubusaka kuti bwasungililwa ukupitila mu kushininkisha ukuti imiti yabomfiwa iya kwipaya utushishi. Nga tamukwete imiti, kuti mwabomfya impemba nelyo imito apantu na fyo filabomba bwino. Icilindi cilingile ukukwata inkupiko kabili mulekupikapo lyonse nga tamulebomfya. Ukwaba ifimbusu fya kukumpa, ubusaka kuti bwasungililwa ukupitila mu kushininkisha ukuti apa kwikala, mu kati, ibeseni lya kusambilapo na fimbi ifya mu cimbusu filesambwa no muti libili libili. Ukukwata umutande wa fifwile ukucitwa libili libili kulaafwa. Umutande wa musango yo kuti wasanshamo fyonse pa kuti incende imo tailekeleshiwe. Ififwile ukucitwa kuti fyayakanishiwa mu mabumba nga ya: Ifya Kucita Pa Kuwamya Icimbusu, Ifya Kucita Mu Kati, ne Fya Kucita Ku Nse.

¹⁶ Ukulangisha ukukabila kwa kuwamya tonse fye, Loleni! atile: “Mwicetekela ukuti fintu fye ifimonwa e fikabila ukuwamishiwa. Bamo bayumfwa ukuti ilintu ku ntanshi ya ŋanda e kulekabilwa ukuba ukwapempenkana, ku numa ya ŋanda te mulandu nangu kusape; bayumfwa no kuti umuputule wa kwikalamo ulingile ukumoneka bwino, lelo umuputule wa kusendamako te mulandu nangu ube uwa cimfulumfulu nelyo ukuti mu kicini tacili mulandu ifibumba nga fyalifiita ku kwikataulako na ku mfita. Ukupusanapusana kwa musango yo kutucinkulako ulwa mashiwi ya kwa Yesu ku baFarise aya kuti: “Musamba ku nse ya lukombo no lunweno, lelo mu kati mwaisulamo umupusulo . . . , [mubale musambe] mu kati ka lukombo no lunweno, ukuti na ku nse lusambike.”—Mat. 23:25, 26.

¹⁷ Mwileka Yehova Akwate Umulandu wa Kututaluka: Yehova atila akatutaluka nga amonamo ica busali muli ifwe. (Linganyeniko Amalango 23:14.) Kanshi, cilefwaikwa ukuti tusungilile ubusaka pa kuti inshila yesu iya bumi ingomfwana ne fipimo fyakwe. Shi bonse natutukushe ukusungilila ubusaka bwa mubili no kusungilila ubwikashi bwesu ubushakowela, maka maka Amayanda ya Bufumu ne fifulo fimbi ifya kulonganinapo, pa kuti Yehova ‘ekamona muli ifwe ica nsoni.’