DOMINICAN REPUBLIC
Ukushimikila ku Balanda iciHaitian Creole
Ukushimikila ku Balanda iciHaitian Creole
Abantu abengi abalanda iciSpanish balakutika ku mbila nsuma. Na lyo line, mu kuya kwa nshita, abantu abalanda indimi shimbi balikuukila ku Dominican Republic kabili balakutika ku mbila nsuma iibalenga baba ne subilo. Mu calo icina mupalamano ica Haiti, iciHaitian Creole e lulimi balanda sana. Nangu ca kuti limo limo abena Dominican tabomfwana sana na ba ku Haiti, abena Haiti abengi balabombela mu Dominican Republic, kabili shino nshiku nabafulilako.
Pa myaka iingi abalanda iciHaitian Creole abalefwaya ukusambilila icine, balebeba ukulalongana ku filonganino ifilanda iciSpanish pa kuti bengabafwilisha mu fya kwa Lesa. Na lyo line, pa kuti bafwilishe bwino abantu ba musango uyu, mu 1993 Ibumba Litungulula lyaebele umusambo wa ku Guadeloupe ukutuma bapainiya baibela ukuya uko balanda iciHaitian Creole mu Dominican Republic. Ba Barnabé Biabiany na bena mwabo ba Germaine e lupwa lumo pa ndupwa shitatu isha baupana beka beka abaitemenwe ukukuuka. Ba Barnabé batile: “Pa kubala, twakwete fye amabroshuwa yabili aya mu ciHaitian Creole. Impapulo shonse ishashala shali mu ciFrench, kanshi twalebapilibwila fyonse mu ciHaitian Creole.”
Mu January 1996, mu Higüey mwali bakasabankanya 9 e lyo mu Santo Domingo mwena mwali bakasabankanya 10 abaitemenwe ukutungilila ibumba lya balelanda ululimi lwa ciHaitian Creole. E ico, amabumba yalipangilwe muli iyi misumba kabili mu kupita kwa nshita aya mabumba yabili yalikulile, yaba ne filonganino. Na lyo line, ifi ifilonganino balifipashile pantu camoneke ukuti abena Haiti abengi balefwaya ukusambilila iciSpanish kabili batendeke ukulalongana ku cilonganino ca ciSpanish. Ba Barnabé batile: “Twalilanshenye na bamunyinefwe ababombela ku Dipartimenti ya Mulimo, kabili camoneke fye apabuuta tuutu ukuti pali ilya nshita twalingile ukuleka ukushimikila mu ciHaitian Creole.”
Umulimo wa Kushimikila Watendeka mu Cifulo umo Balanda iciHaitian Creole
Mu 2003, Ibumba Litungulula lyatumine ba Dong Bark na bena mwabo ba Gladys abali bamishonari ku kuyatendeka ukushimikila ku balanda iciHaitian Creole mu Dominican Republic. Babombele mu Higüey pa myaka ibili kabili batampile ukumona ifisuma mu mulimo balebomba. Pa 1 June, 2005, icilonganino mu lulimi lwa ciHaitian Creole calipangilwe. Ba Dong Bark, ba Barnabé Biabiany na ba Steven Rogers balibombeshe sana, baleshimikila mu calo conse pa kufwaya abalelanda iciHaitian Creole.
Umulimo walilundulwike sana ica kuti ifilonganino na fimbi fyalipangilwe. Pa 1 September 2006, umuputule wa kubalilapo uwa lulimi lwa ciHaitian Creole walipangilwe. Wali e muputule umo fye uwa bantu bonse abalelanda iciHaitian Creole mu Dominican Republic. Kwali ifilonganino 7 na mabumba yabili, kabili ba Barnabé Biabiany e bali bakangalila ba muputule.
Mu myaka iyakonkelepo, bamishonari na bambi balibatumine ku Dominican Republic ku kushimikila abalanda iciHaitian Creole. Na kabili, ababomfi ba kuitemenwa na bambi abafumine ku Canada, ku Bulaya, ku United States, na ku fyalo fimbi balishile muli ici calo ku kwafwilisha. Ibumba lya bamunyinefwe abafikapo balibapeele umulimo wa kupekanya kosi ya kusambilila iciHaitian Creole pa kuti aba bwananyina abafumine ku fyalo fimbi na ba mu Dominican Republic balesambilila.
Abantu abengi nga baumfwa abashili bena Haiti balelanda iciHaitian Creole babamona kwati nabo ni Nte sha kwa Yehova
Apo abena Dominican abengi balebombesha ukusambilila iciHaitian Creole, abena Haiti abengi balenonkelamo. Pali nomba, kasabankanya umwina Dominican nga aleshimikila icine mu ciHaitian Creole, cilalenga balaumfwana bwino na bena Haiti kabili abengi balafwaya ukukutika ku mbila nsuma iya Bufumu. Aba bwananyina abengi balisambilila iciHaitian ica kuti na bantu fye bambi abashili bena Haiti nga balelanda iciHaitian Creole, abena Haiti babamona kwati nabo ni Nte sha kwa Yehova.
Abantu abengi balatemwa sana nga mwabika amano ku ntambi shabo. Umfweni ifyacitike ilyo nkashi umo, painiya umwina Dominican asambilile ululimi lwa ciHaitian Creole. Ilyo ali mu mulimo, asangile umwaume umo no mwina mwakwe abalanda abalefwaya ukusambilila Baibolo. Pa numa, alibweleleko ku kuyatendeka isambililo lya Baibolo. Atile, “Ilyo nafikile, naposeshe abakashi no kubatomona pe saya ukulingana no lutambi lwa banakashi abena Dominican Republic. E fyo aba banakashi batampile ukulila. Nabepwishe nati, ‘Cinshi mulelila?’ Banjaswike abati, ‘Pa myaka yonse iyo naikala muli cino calo, ni mwe mwabalilapo ukuntomona pa kumposha.’”
Yehova alapaala ifyo aba bwananyina babombesha muli ici cifulo, ne ci calenga mwaba ukulunduluka ukukalamba nga nshi. Ilyo calefika pa 1 September 2009, mu Dominican Republic mwali ifilonganino fya ciHaitian Creole 23 na mabumba 20, ne ci calengele ukuti bapange umuputule na umbi uwalenga bubili. Impendwa ya bantu abasangilwe ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu mu 2011 yalangile ukuti ku ntanshi kwali no kuba ukulunduluka. Ku ca kumwenako, bakasabankanya 11 aba mu musumba uunono uwa Río Limpio balitemenwe nga nshi pantu abasangilwe ku Cibukisho bali 594. Na kabili, ilyo bapekenye ukukwatila Icibukisho kwi tauni lya Las Yayas de Viajama ukushali bakasabankanya, abantu 170 balisangilwe ku Cibukisho. Ilyo calefika mu September 2011, kwali ifilonganino ifya balanda iciHaitian Creole 33 na mabumba 21. E ico umuputule na umbi walipangilwe mu 2012.
Aba kwi ofeshi lya musambo wa ku Dominican Republic na ku Haiti balibombela pamo ukukansha bamunyinefwe aba muli ifi fyalo. Bamunyinefwe balikanshiwa mu makalasi yasano aya Isukulu lya Bamunyinefwe Abashimbe mu lulimi lwa ciHaitian Creole. Na kabili, amakalasi yane aya Isukulu Ilya Bena Kristu Abaupana muli ulu lwine ululimi yalitungululwa.
Balesambilila iciHaitian Creole