Abantu mu West Java Basambilila Icine

Mu 1933, ba Frank Rice baitile ba Theodorus (Theo) Ratu, abekashi ba ku North Sulawesi pa kuti balebafwilishako ukubombela pa cifulo apo balesungila impapulo mu musumba wa Jakarta. Ba Theo batile, “Nalitemenwe sana umulimo wa Bufumu kabili natendeke ukulabila imbila nsuma pamo na munyinefwe Rice. Pa numa twatampile ubulendo bwa kulashimikila abantu imbila nsuma na ba Bill Hunter mu Java, lyena nalile mu kushimikila na bamunyinefwe abaleenda no bwato ubo baleita ukuti Lightbearer mu musumba wa Sumatra.” Ba Theo e babalilepo ukusambilila icine mu Indonesia kabili balibombele bupainiya pa myaka iingi mu Java, mu North Sulawesi, na mu Sumatra.

Umwaka wa konkelepo ba Bill Hunter balipeeleko ba Felix Tan, abalesambilila mu Jakarta, akatabo akaleti Where Are the Dead? (Abafwa Baba Kwi?) Ilyo ba Felix babwelelemo ku mwabo ku Bandung, ku West Java, balilangileko abaice babo ba Dodo aka katabo. Bonse balipapile sana ukusambilila ukuti umuntu wa kubalilapo Adamu takwete umweo uushifwa. Na kuba, Adamu ali mweo. (Ukute. 2:7) Apo ba Felix na ba Dodo balefwaisha ukwishibilapo na fimbi, batendeke ukufwailisha impapulo ishasabankanishiwe ne Nte sha kwa Yehova mu matuuka umo bashitisha ifitabo ifyalekanalekana. Ba Felix na baice babo balyebeleko aba mu lupwa lwabo ifyo basambilile muli aka katabo. Ilyo bapwishishe ukubelenga ifitabo fyonse ifyo basangile mu matuuka, balilembeele abalebombela pa cifulo apo balesungila impapulo mu Jakarta. Balipapile ilyo bamwene munyinefwe Frank Rice abatandalila no kubaletela impapulo ishipya.

Ilyo fye munyina Rice abwelele ku Jakarta, ba Clem Deschamp na bena mwabo ba Jean baile ku musumba wa Bandung pa nshiku 15 ninshi e lyo baupene fye. Ba Felix batile, “Munyinefwe Deschamp alitwipwishe nga ca kuti bonse mu lupwa twalefwaya ukubatishiwa. Kanshi ine, ba mayo, (Kang Nio), umwaice wandi Dodo na nkashi yandi Josephine (Pin Nio) twalibatishiwe.”a Ilyo bonse babatishiwe balimine pamo na ba Clem na ba Jean pa lwendo lwa kubila imbila nsuma pa nshiku 9. Ba Clem balilangile ulu lupwa ifya kushimikila abantu imbila nsuma ukubomfya Kardi ya kushimikililapo iyakwete amashiwi ayanono aya mu Baibolo mu ndimi shitatu. Tapapitile na nshita, ibumba ilinono ilyali mu Bandung lyalikulile lyaba icilonganino kabili e cali icilonganino icalenga bubili mu Indonesia.

Akasote ka kwa Papa

Bashimapepo balifulilwe icine cine pa fyo ba Nte babilile sana imbila nsuma. E ico balitampile ukulemba ifintu ifibi mu nyunshipepala pa fyo ba Nte basuminamo na pa mulimo uo balebomba. Ilyo abakalamba ba muli Dipartimenti ilolekesha pa mipepele baumfwile ifyo bashimapepo balelanda, baitile ba Frank Rice pa kuti bayebalubulwisha. Munyina Rice alyaswike bwino ifipusho balemwipusha kabili abakalamba ba mu buteko balisuminishe ukuti ba Nte batwalilile ukulabomba umulimo wabo ukwabula ukubapumfyanya.b

Muli ba 1930, abengi abaleteka ifishi fya mu Indonesia tabasakamene pa mulimo wa kubila imbila nsuma uo ba Nte balebomba. Lelo ilyo ubuteko bwa ba Nazi ubwa ku Germany bwatendeke ukuteka ku Bulaya, bamo muli ubu buteko, maka maka baKatolika, balitampile ukupakasa ba Nte. Ba Clem Deschamp batile, “Umubomfi wa buteko umo uwalelolekesha pa fipe ifyaleingila mu calo kabili uwalepepa ku katolika, alipokele ifipe no kulesha impapulo shesu ukwingila mu calo pantu alitubepeshe ukuti twalilembelemo ifyebo ifibi pa buteko bwa ba Nazi. Ilyo natumineko foni no kwipusha pa mpapulo, banjebele ukuti uyu mubomfi ali pa cuti. Na lyo line, uwalebombelako pali iyi nshita uushali katolika alitusuminishe ukusenda impapulo kabili atwebele no kuti ‘ala musende fye shonse ilyo uulolekesha pa fipe talabwela ku cuti!’”

Ba Jean Deschamp batile “Inshita imo ababomfi ba buteko balitwebele ukuti kwali ifikope fibili ifyo twalingile ukulepula mu citabo icaleti Enemies (Abalwani). Mwali icikope ca nsoka iya mutwe wa muntu icaleiminako (Satana) na cilende uwakolwa (imipepele ya bufi). Bonse babili bafwele utusote uto bapapa bafwalako.c Twalefwaisha ukupeela abantu ici citabo. E ico ifwe batatu twaileikala pa cabu nelyo apo amato yafikila ninshi akasuba nakabalika tulefwaya ifikope fya kwa papa na cilende mu fitabo ifingi nga nshi pa kuti tufifutemo!”

Ilyo inkondo yali fye mupepi no kubuka mu Bulaya, twalitwalilile ukusansalika ubumbimunda bwa baba mu mipepele ya bufi na fintu imipepele ya bufi yafwilisha ababa mu fikansa fya calo. Ici calengele ukuti bashimapepo batendeke ukutunka aba mu buteko ukubinda umulimo wesu kabili impapulo shesu ishingi balishibindile.

Na lyo line, aba bwananyina balitwalilile fye ukubomba umulimo kabili balibomfeshe bwino mashini ya kupulintilako iyo bapokelele ku Australia. (Imil. 4:20) Ilyo ba Jean Deschamp balelondolola inshila isho balebomfya pa kubila imbila nsuma pali iyi nshita, batile, “Lyonse nga twapulinta akatabo nelyo magazini, twaletwala kope ku ba mu buteko pa kuti bamonemo e lyo batwebe nga kuti twapeela abantu nelyo iyo. Twalepulinta no kupeela abantu ulupapulo pa kutendeka kwa mulungu. Lyena pa mpela ya mulungu e lyo twaletwala kope kuli loya wa buteko. Nga ca kuti uyu loya atukaanya ukupeela abantu ulupapulo, twaleumfwa ububi sana kabili twalebwelelamo twayapulinta lumbi.”

Aba bwananyina abalepeela abantu impapulo isho babindile baali abacenjela sana pa kuti bebekata kuli bakapokola. Ku ca kumwenako, bushiku bumo ilyo ba Charles Harris baleshimikila abantu imbila nsuma mu Kediri, ku East Java, baileshimikila umukalamba wa bakapokola uwa muli uyu musumba.

Uyu mukalamba wa bakapokola atile, “Ni kale ntampile ukukufwaya. Lolela nsende ipepala apo nalemba ifitabo fyenu ifyo babinda.”

“Ilyo uyu kapokola alefwaya ipepala mu ng’anda mu mwakwe, nalifishile impapulo mu matumba ya mu kati ke koti lyandi. Ilyo abwelele, namupeele ututabo 15 uto bashabindile. Aleshimunuka pa kumpeela umusangulo, lyena mu nshila naile ndepeela abantu impapulo isho babindile.”

Ukupulinta Impapulo na Lintu Balebalesha

Ilyo Inkondo ya Calo Iyalenga Bubili yakosele sana mu Bulaya, aba bwananyina ku Netherlands balilekele ukutuma impapulo ku Indonesia. Na lyo line, aba bwananyina balishibile kabela ukuti baali no kukwata ubwafya, e ico balipekenye ukulapulinta magazini mu Jakarta. Magazini iyo baleita ukuti Consolation (pali ino nshita ni Loleni!) iya kubalilapo mu Indonesia yafumine mu January 1939, e lyo Ulupungu lwa kwa Kalinda lwena lwafumine pa numa. Lyena aba bwananyina balishitile mashini iinono iya kupulinta impapulo kabili e yo batendeke ukulapulintapo magazini. Na kabili, mu 1940, aba bwananyina mu Indonesia balipokelele mashini iikalamba iya kupulintilako ukufuma ku Australia iyo batampile ukubomfya ukulapulintilako ututabo na mabroshuwa mu ciIndonesian na mu ciDutch kabili e balelipila indalama shonse isho balebomfya pa kupulinta.

Pa 28 July 1941, ubuteko bwalibindile impapulo shonse isha ba Nte. Ba Jean Deschamp batile: “Bushiku bumo akacelo nali mu ofeshi ndetaipa, namona fye bakapokola batatu baingila, kabili uwali umukalamba pali aba bakapokola aali mwina Netherlands uwafwele yuniformu iya intepe ishingi. Tatwapapile ukumona aba bakapokola, pantu ilyo tabalaisa twalyufwile amang’umfung’umfu ku bantu ukuti ubuteko bwali no kubinda impapulo shesu. Uyu mukalamba uwali ne cilumba alibelengele icikalata icitali kabili atwebele ukuti tumutwale uko twalepulintila impapulo pa kuti ayekoma icikuulwa umwali mashini. Lelo abena mwandi bamwebele ukuti iyi mashini bashitishe ubushiku bwafumineko!”

Na lyo line, icawemeko ca kuti tabatubindile ukubomfya Baibolo. Kanshi aba bwananyina balebomfya Baibolo pa kubila imbila nsuma ku ng’anda ne ng’anda kabili baletungulula na masambililo ya Baibolo. Apo inkondo yali mupepi no kubuka mu Asia, bapainiya bonse abafumine ku fyalo fimbi balibebele ukubwelelamo ku Australia.