Ikicini Kuti Lyaba Cifulo ca Musamwe

“FUMA mu kicini!” Abana abengi nga bali ne nsala balipokelelo ko kukonkomesha ilintu baleesha ukusondako ifya kulya fyalaisabako pa mulaalilo. Nangu cibe fyo, ukucilo kubatamfisha pa nse, abafyashi balikwata umulandu usuma uwa kufwaya abana ukuti bese mu kicini. Mulandu nshi? Pantu icingafumamo ca kuti, ikicini kuti lyaba muputule wa kusambililamo uwa kucebusha.

Ikicini cifulo umo abaice bengalundulwila amaka ya kwelenganya no kulamuka mu kupikulula impika, icifulo umo bengasambililo kubombela bambi no kubomba pamo nge bumba, icifulo umo ukulanshanya kwabamo ubupilibulo ukufika pa mutima kwingasangwa mu cifyalilwa fye, icifulo umo ifyakatamikwa fyashika panono panono fingalimbwa. Ee, mu makabati na madrowa yatutilwamo ifintu na mashelufu ya mu kicini ilili lyonse mwaba ifya kusambilila ifingi ifyaumo mutengo—ifili no kusokoloka lintu mulepekanye ica kulya calakonkapo.

Muli ino nkulo ya fya kupangapanga ne fyebo, mulandu nshi uwa kubomfesha ikicini nge cifulo ca kufundilamo abana? Icasuko caba ni nshita. Abafyashi abengi balishiba ukuti takwaba nangu cimo ica kupyanikapo pa kupoose inshita na bana babo—inshita ikalamba!a Ubwafya buba pa kuisanga. Amabulashi yamo yacincisha abafyashi ukubebeta umulimo bacita lyonse mu ŋanda pamo nge shuko lya kucitila ifintu pamo na bana babo no kubasambilisha. Ici caba mu kusuminishanya ne funde lintu Lesa apeele ku bafyashi ku luko lwa kwa Israele wa pa kale ilya kuti: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:6, 7.

Pa mulandu wa kuti nangu cibe shani lyonse tulapoosako inshita mu kicini, kuti camoneko kuba cifulo ca mibombele yaikatana iya lupwa. Na kabili ukupusana ku kutandala kwaibela, ukwa kuyatandalila icifulo cimbi, uko ilingi line kukabilo kulolela ukufikila twakwata inshita, amaka, nelyo indalama pa kutantika kwene, ukufwayo kulya kwena takwingapembelela. Pa mbali ya ico, ikicini mu cifyalilwa fye lilacebusha abana banono. Na kabushe, ni kwi kumbi basambilishiwa ukubomfya bwino imyele ne fibombelo fimbi? Abana balekwato musamwe kuti pambi baapanga ne cimfulumfulu limo limo! Masambililo nshi, nangula ni fyo, yantu ikicini lingapeela?

Ukusambilila mu Kicini nga “Umuputule wa Kusambililamo”

Louise Smith—uwaishibikwa ku bana bakwe abe sukulu aba myaka ine iya bukulu pamo nga Namayo uupanga keke wa Gingerbread—aalandilepo ifi ukushimpwa pa myaka 17 iya kubelesha mu kusambilisha abana banono ukwipika ati: “Ifya kulya fyaba ca kusambilishishako cikalamba pantu cintu icikuma abana bonse. Amano yabo aya kununsha, ukusonda, no kutonya yaba ayaswatuka pa mishinku ya bwaice ica kuti balabimbwamo nga nshi. Kabili kuti mwasambilisha ukulumbulula amashiwi, amapendo, no kulamuka mu kupikulula amafya ukubomfya ifya kulya.” Ukwitulula, ukutwa, ukupala, ukunyunga, ukukumba, no kupomba fyafwa abana ukulundulula ukulamuka mu mulimo wa kubomfya amaboko no kukondenkanye mibombele ya menso na maboko. Ukusala (ukubika umwina wa maraisin no wa mbalala pale pale) no kulonga bwino (ukutantika amakapu ya kupiminako mu muyano) fisambilishe mfundo ishibomba nge fya kutendekelako pa kusambilila amapendo. Ukukonka inshila ya kwipikilamo iyalembwa caba mwa kubelesesha ukubomfya amanambala, ifya kupiminako, ukusunge nshita, ukubomfya amano, ne milandile. Kabili umuntu te kuti aipoose mu kicini icifulo capikaana icaisulamo amasanso ukwabulo kusambililapo fimo pa lwa kuicingilila, ukushingamwa, ukuteyanye fyo ulebomfya, no kubomba nge bumba.

Icishingalabwako cili bucindami bwa kusambililo kwipika. Caliseeka ku bana abatendekelako kwaafwilisha mu kicini ukwishibo kupekanye fya kulya fyonse pa nshita bafika pa myaka ya bupungwe. Mufyashi nshi uwakwatishe fya kucita uushingapokelela ico mu tushita mu tushita? Ukulundapo, ukwipika kwaafwa abacaice ukulundulula ukuicetekela no kuisakamana—imibele ingabanonsha lintu babuula ifishingamo fya bukalamba pa numa, nampo nga bakengila mu cupo nelyo bakaba abashimbe.—Linganyeniko 1 Timote 6:6.

Lee, uwali umushimbe mu myaka yakwe iya mu kubangilila kwa ba 30, ebukisho kuti: “Mayo atendeke ukunkansha mu mibombele ya kutendekelako iya mu kicini lintu nali ne myaka 6 iya bukulu. Pa kubala, nasekelele fye mu kupanga babisiketi, amakeke, ne fya kulya fimbi ifyalowa. Lelo ilyo nalefika pa myaka 9, nali na maka ya kutantika no kupekanya ica kulya conse ica lupwa, kabili nacitile ici lyonse. Pa numa, pamo ngo mukalamba umushimbe, nasangile ukuti ukwishiba ifya kubomba imilimo yalekanalekana iya mu ŋanda, ukusanshako kwipika, kwalyangwisheko ubumi. Kabili mu kushininkisha kuti natila ici calisangwilako ku kuipakisha kwandi icupo catunguluka.”

Ukwipika Musamwe!

Ni shani fintu umufyashi engasanga inshita ya kukansha abana mu kicini? Nyina umo atubulula ukutantika inshita lintu kuliko ifya kupumfyanya finono nga nshi. Nga mwakwata abana abengi, kuti pambi mwafwaya ukubomba na umo pa nshita imo nga e lintu baletendeka ukusambilila. Pa kucita ici, saleni inshita lintu abana bambi basendeme nelyo lintu bali ku sukulu. Tantikeni ukusende nshita yakulilako ukucila intu mwingatantika nga muleipika mweka. Kabili ipekanyeni ukukwatako umusamwe mu kicini!

Pa ciputulwa cenu ica kutendekelako, kuti mwaleka umwana wenu ukusoobolapo fimo ifyo aipakisha ukulya. Fwayeni inshila ya kwipikilamo iyayanguka iya kufipekanishishamo mu kwangufyanya. Shininkisheni ukuti mulimo utucito uto engapwisha mu kutunguluka. Pa kuti umwana wenu elasukasuka no kutendwa, mulekeni aifwaile ifya kubika mu fyo muleipika lintu filekabilwa. Kuti mwapekanishishako ifya kubikamo fimo libela pa kuti iciputulwa tacileepele sana no kuba ica kutendusha.

Belengeni nshila ya kwipikilamo pamo no mwana wenu ukumulangilila ifya kucito tumilimo kamo na kamo. Peeleniko mwana wenu incende yakwe eka mu kicini—nalimo drowa ne mbale shinono ne fipe fimo fimo—no kumupeela aproni. Mu cifulo ca kuleka kalume ukufwala aproni wa mwanakashi, kuti mwamufwailako umo uwa kwa kepika umwaume. Ukufuma fye pa kutendeka, komaileni pa bucindami bwa kuicingilila ku masanso no kubika amafunde yabamo kupelulula aya mu kicini.—Moneni umukululo uli no mutwe wa kuti “Isambililo lya Ntanshi—Ukuicingilila ku Masanso,” ibula 18.

Icacila pali fyonse, esheni ukucipango musamwe. Mwileka umwana wenu alemutamba fye; lekeni asambe minwe, no kuibomfya ku kupekanye fya kulya. Musuminisheni ishuko lya kupansa, ukweshaesha, no kwipushe fipusho. Kabili ica kulya nga tacipikwe bwino, mwisakamana. Umwana wenu nga e wipike umwine, kuti pambi alya kwena!

Buumo bwa Lupwa

Ukwabulo kutwishika, ubunonshi bwakulisha ubufuma mu kicini busanshamo ukwikatana ne fyakatamikwa fya lupwa. Kuti napamo mwalimono kuti mu finshingwa-ŋanda fimo ilelo, ababa mu ndupwa balapamfiwa ukubombe milimo yabo iyapusana ukwabulo kwikatana kwine kwine kuli umo no munankwe. Mu mibele ya musango yo, iŋanda kuti pambi yaba kwati cifulo ca kutushishapo fye, nge citesheni ca kunweseshapo amafuta. Mu kupusanako, ulupwa ulwipikila pamo mu kupalishako kuti lwaliila pamo no kuwamisha capamo ifyo babomfeshe. Iyi milimo ibapayanishisha amashuko ya lyonse aya kulanshanya, ukwampana kuli umo no munankwe, no kumfwana. “Nakwete ukulanshanya kusuma na bakalume ilyo twalebombela pa sinki mu kicini,” e fibukisha nyina umo. Kabili Hermann, Wishi wa Bwina Kristu, alundapo ukuti: “Ku kutemwa fye twaikele ukwabula mashini wa kusukilamo imbale pa myake ingi, pa kuti imbale shingalasukwa no kushipukuta ku minwe. Abana besu abaume bapeelwe umulimo wa kupukuta, mu kulekaanina. Yali e nshita yawamisha iya kwambaula.”

Ee, inshita mupoosa mu kicini na bana benu—cila mulungu, cila mwaka—payanye shintililo apengalundulukila ifyakatamikwa fya ku mupashi ne mibele ya bulesa. Caba ni mu kati ka tushita utuileta fye utwine utwa musango uyo utwa kuba pamo e lintu ukulanshanya kwa kufika pa nshi ya mutima pa kati ka mufyashi no mwana kwingemako mu cifyalilwa fye no kuti ukusonga kwa ca kumwenako ca mufyashi kuti kwayambukilo mutima wa mwana mu mutalalila. Ukukansha kwa musango uyo kuti kwanonsha umwana mu bumi bwakwe bonse, pantu Amapinda 22:6 yatila: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela, ilyo akakota takafumemo.”

Kanshi pamo ngo mufyashi nga mulefwaye nshila sha kupooselamo inshita yakulilako na bana benu, mulandu nshi mushingabalaalikila ukumwafwako ukupanga keke nelyo ica kulya conse? Kuti mwasango kuti ukubomba na bene mu kicini ni nshila ya kuliishishamo no kutentembo lupwa lwenu.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 18]

Isambililo lya Ntanshi—Ukuicingilila ku Masanso

Beni Abaibukila pa lwa Kuicingilila

• Mu kukosa lelo te mu nshila ya kutiinya, londololeni amasanso ya kubomba mu kicini, nga fintu fye mwingalondolola amasanso ya bamotoka pa musebo wafulishamo bamotoka. Imikeni ica kumwenako pa lwenu.

• Bikenipo umukalamba uwa kwangalila abana lyonse lintu balebomba mu kicini. Mwisuminisha umwana ukubomfya icipe icili conse nelyo icibombelo, ukucilisha ica malaiti, ukufikila aishiba ifya kucibomfya bwino.

• Sungeni ikicini lyenu mu muyano. Kuumuneni ifiitiike no kuwamya ubusafya mu kwangufyanya. Ifitekwa ne fya kupumfyanya fimbi filingile ukufumishiwa mu kicini ilintu muleipika.

Cingilileni Iminwe

• Ifya kusakaanishishamo ifya kulya ifibomfya amalaiti, ne fya kupekanishishamo ifya kulya filingile ukubomfiwa fye lintu pali umukalamba uuleangalila. Shininkisheni ukuti icipe ca malaiti nacishima no kusomonwa ku malaiti ilyo umwana wenu talapishamo ica kukumbilako.

• Lyonse imyele yenu ileba iyatwa, pantu umwele uwafuupa ufwayo kuti muletitikisha na muli fyo kuti wafyutuka.

• Lintu umwana wenu alesambilila ukubomfya umwele, lekeni akonke ifi: (1) ikatila umwele ku citubo, (2) biika umwele pa ca kulya, (3) biika ukuboko kubiye pa muulu wa mwele, lyene (4) titikisha pa kuputula ico ca kulya.

• Bomfyeni icipampa ca kuputwilapo. Pa kuti umusalu wilaselasela lintu umwana wenu aleesha ukuputula uputulenimo e lyo mubike ulubali lwabatama pa cipampa ca kuputwilapo.

Ibakeni ku Filonda fya Mulilo

• Muleshimya icitofu lyonse ne fya kufumbikilamo ilintu tamulefibomfya. Bikeni amataulo, ifitabo filange mipikile, ne fya kwikatilako impoto ukutali ukufuma ku fitofu fibomfya amafuta.

• Losheni imisuka ya mapani ukulola pa kati ka citofu, uko umo ashingapunkako mu kwangufyanya no kwitile filipo.

• Nga mwafwaya umwana wenu ukwipika pa citofu, shininkisheni ukuti eminine apakosa kabili apashingatelententa.

• Mwiimya cipe icakaba kano nga namwishibila kabela uko muleyacibiika. Shininkisheni ukuti abali mu kicini bambi nabeshiba lintu mulesende cipe cakaba, ukucilisha nga mulepita ku numa yabo.