Ifya Kucingilila Abana Benu

BANONO abalanda pa fyo abakalamba bolungana na baice. Abafyashi tabafwaya na kulandapo pali ili lyashi, pantu cilabakalipa! Lelo ukulungana na baice na kuseeka shino nshiku kabili kulelenga abengi ukuba no mwenso, ne fifumamo filelenga abana abanono ukucula. Bushe ili lyashi kuti lyawama ukulandapo? Na kabili cinshi mwingacita pa kucingilila umwana wenu? Ukwishiba ifyo abakalamba abolungana na baice bacita takumfwika bwino, lelo nga mulefwaya ukucingilila umwana wenu mulingile ukukosa. Nga mwaishibapo fimo pa bolungana na baice, mukacingilila bwino umwana wenu.

Mwilamona kwati ifi ukulungana na baice kuseekele takuli nangu cimo ico mwingacita. Imwe mwalishiba ifingi sana ifyo umwana wenu ashaishiba. Pa kapita imyaka iingi pa kuti umwana wenu akeshibe ifyo mwaishiba. Apo imwe mwalikokola pa calo, kanshi te kuti cafye ukucingilila umwana wenu. Twalalanshanya ifishinka fitatu ifyo umufyashi uuli onse alingile ukwishiba. (1) Mwe bafyashi ni mwe mufwile ukubalilapo ukucingilila umwana wenu, (2) sambilisheni umwana wenu pa fya mfwalo ne fyo fibomba, na (3) sambilisheni umwana wenu ifyo engaicingilila.

Ni Mwe Mufwile Ukubalilapo Ukucingilila Umwana

Abafyashi e bafwile ukubalilapo ukucingilila abana ku bolungana na baice, te bana bafwile ukubalilapo ukuicingilila. Kanshi abafyashi e bafwile ukubalilapo ukusambilila pali ili lyashi. Nga muli bafyashi, kwaliba ifintu fimo ifyo mulekabila ukwishiba pa bolungana na baice. Mulekabila ukwishiba umusango wa bantu bacita ifi, ne fyo bacita pa kuti bolungane na baice. Abafyashi ilingi line batontonkanya ukuti abolungana na bana bantu bambi bambi fye ababendelela abaice apa fita pa kuti babafyushe no kubapatikisha ukulaala nabo. Abantu abacita ifi fintu fyabipisha e ko baba. Lyonse tulomfwa ifintu fya musango uyo mu fya kusabankanishishamo amalyashi. Nomba te lingi sana abantu abashaishibana bwino bwino no mwana bolungana nankwe. Abengi abolungana na baice ni balya abo umwana aishiba kale kabili abo acetekela sana.

Ca cine, te kuti mutontonkanye ukuti umwina mupalamano wenu, kafundisha, dokota, nasi, uusambilisha umwana wenu amangalo nelyo lupwa lwenu kuti alakumbwa ukulungana no mwana wenu. Lelo kwena te bantu bonse abacite fyo. Kanshi tamufwile ukutunganya fye abali bonse abo muba nabo. Na lyo line, kuti mwacingilila umwana wenu nga mwaishiba ifyo abolungana na baice bacita.—Moneni umukululo uli pe bula 6.

Mwe bafyashi nga mwaishiba ifyo abolungana na bana banono bacita, cikamwafwa ukubalilapo ukucingilila umwana wenu. Nomba kuti mwacita shani nga ca kuti umuntu umo alamoneka ukutemwa sana abaice ukucila abakalamba kabili alapoosako sana amano ku mwana wenu, alamupeela ne fya bupe nelyo alafwaisha ukulashala nankwe nga mwafumapo, nangu alafwaisha ukulamusenda kumo mu kutandala? Bushe kuti mwatila alolungana na bana? Awe iyo, limbi te fyo aba. Nalimo uyo muntu tatontonkanyapo na pa kucite fyo. Lelo ukupoosako amano kuti kwalenga mwalafwaya ukwishiba ifilecitika ku mwana wenu. Baibolo itila: “Uwapelwa amano atetekele cebo conse; lelo uwacenjela amwensekeshe nyantilo shakwe.”—Amapinda 14:15.

Ico mufwile ukwishiba ca kuti umuntu nga alaya umwana wenu ifintu ifya kuti fyacilamo sana ubusuma, ninshi nakalimo pali cimo ico alefwaya. Ishibeni ifyo umuntu uulefwaya ukulaba no mwana wenu inshita iikalamba alecita nankwe. Mufwile ukumweba ukuti mwakulaisa mu kumona umwana wenu inshita iili yonse. BaChilufya na baLukwesa, bakwata abana batatu abalumendo, tabafwaya ukubasha no muntu umukalamba icishesheshe. Ilyo umwana wabo umo alesambilila ifya kulisha inyimbo pa ng’anda, baChilufya baebele uwalemusambilisha ukutila: “Na kulaisa muno libili libili.” Ukucite fyo nalimo kuti kwamoneka kwati kwacilamo, lelo baChilufya na baLukwesa kuti bafwaya ukucingilila umwana wabo ukucila ukwisaumfwa ububi, fimo nga fyacitikila umwana.

Mulebikako amano ukwishiba ifyo umwana wenu atemwa ukucita, abanankwe angala nabo, e lyo ne fyo acita ku sukulu. Nga ca kuti umwana wenu napangana na banankwe ukuyapo kumo nelyo lisukulu lipekenye ukucite fyo, mufwile ukwishiba fyonse ifikalacitika. Uwasambilila amalwele ya kuli bongobongo, uwabombele pa milandu ya bantu bolungana na baice pa myaka 33 asangile ukuti abana abengi nga tababacendele nga ca kuti abafyashi balibikileko amano. Alandile ukutila umwaume umo uwaleulungana na bana abanono kabili uo bakakile atile: “Abafyashi e batupeela fye abana babo. . . . Kanshi e balengele ukuti ncite ifi.” Abengi abolungana na baice basala abashacenjela. Abafyashi abafwaya ukwishiba ifyo abana babo bacita, kuti bacingilila abana babo ku bolungana na baice.

Cimbi ico mwingacita pa kuti mucingilile umwana wenu kulakutika ku fyo alelanda. Abana ilingi tabalanda ukuti nababacenda pantu balomfwa insoni kabili balatiina ifyo bambi bengacita nga baumfwa ificitike. E co kutikeni ifyo balelanda, no kumona ifyo balecita.a Nga ca kuti umwana wenu alanda fimo ifyamusakamika, tekanyeni kabili mwipusheni bwino bwino pa kuti alande ifili mu mutima. Nga ca kuti alanda ati talefwaya ukulashala no muntu umo na kabili, mwipusheni ico akaanina. Nga atila umukalamba umo alangala nankwe amangalo ayabipa, kuti mwamwipusha ukuti: “Mangalo nshi ayo yene? Finshi acita ilyo muleangala?” Nga ailishanya ukuti acilamutekunya, mwipusheni ukuti, “Ni pi acilakutekunya?” Mwilasuula bwangu ifyo umwana alanda. Abolungana na baice beba umwaice ukuti nga asosa, takuli nangu bamo abakacetekela ifyo alanda; ca cine ilingi line abantu tabacetekela ifyo umwana alanda. E lyo umwana nga nabamucenda, kuti apoola bwangu nga ca kuti abafyashi bacetekela ifyo alelanda no kumwafwilisha.

Sambilisheni Umwana Wenu pa fya Mfwalo ne fyo Fibomba

Ibuuku limo ilyalanda pa bakalamba abolungana na baice lyalandile pa muntu umo uo bakakile pa mulandu wa kulungana no mwaice, uyu mwaume alandile ukutila: “Nga mwampeela umwaice uushaishiba nangu kamo pa fya mfwalo ne fyo fibomba, ninshi mwampeela na umbi uwa kucenda.” Abafyashi bafwile ukusambililako fimo ku fyo uyu mwaume alandile. Abana abashaishibapo nangu cimo pa fya mfwalo ne fyo fibomba, cilanguka ukubasembeleka. Baibolo itila amano no kwishiba kuti fyatupokolola “ku fyebo fya kupuulula kwa bantu.” (Amapinda 2:10-12) Ukwabula no kutwishika, ifi Baibolo yalanda e fyo mwingafwaya ukuti cibe ku mwana wenu. Kanshi icalenga bubili icacindama sana ico mwingacita pa kumucingilila, kumusambilisha pa fya mfwalo ne fyo fibomba.

Nomba, bushe kuti mwamusambilisha shani? Abafyashi abengi cilabakosela ukulanda na bana pa fya mfwalo ne fyo fibomba. Umwana wenu ena cikacilapo no kumukosela, kabili te kuti aitendekeleko ukulanda na imwe pali ili lyashi. Kanshi ni mwe mulingile ukubalilapo ukulanshanya nankwe. BaChilufya batila: “Twalitendeke bwangu ukweba abana besu ifilundwa fya mubili. Tatwalepita mu mbali pa kubeba amashina ya filundwa fya mubili, ukubalanga fye ukuti tatufwile ukumfwa insoni ukulanda pali ifi fintu.” Pa numa ya kulanda pa filundwa fya mubili, cilanguka ukulanda pa fyo abana bengaicingilila ku bantu bolungana na baice. Abafyashi abengi beba fye abana babo ukuti ifilundwa ifyo tufimbapo ifya kufwala te fya kulangisha ku bantu, fyalicindama sana.

BaChomba abo tulandilepo mu cipande cifumineko batila: “Ine na baKalaba twaleeba umwana wesu umwaume ukutila ifya mfwalo te fya kwikatako abantu bambi nelyo ukufyangasha. Abantu bambi tabafwile ukulaikatako, nangu ni fwe bene fwe bafyashi bakwe, nangu fye ni badokota bene. Nga twamutwala kuli badokota, ndamulondolwela ukuti badokota nga bakwikata ku fya mfwalo, ico balefwaya fye, kumona ukuti uli fye bwino, taulwele.” Aba abafyashi bonse babili balalanshanya no mwana wabo ili lyashi libili libili, kabili balamweba ukuti nga kuli uwa mwikata ku fya mfwalo mu nshila yalubana kabili camulenga ukumfwa ububi, afwile lyonse fye ukubeba ifyo acicita. Abaishiba sana ukusakamana abana no kubacingilila ku bolungana na baice batila abafyashi bonse bafwile ukulalanshanya na bana babo.

Abafyashi abengi babomfya icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalambab pa kusambilisha abana. Mu cipandwa 32 icitila, “Ifyo Yesu Acingililwe,” mwaba ifyebo ifishipita mu mbali kabili ifisuma ifyafwa abana ifyo bengaicingilila ku bantu abolungana na baice na ku bubi bufumamo. BaChomba batila: “Ici citabo calilenga abana ukumfwikisha ifyo twabeba kale.”

Abaice balingile ukwishiba ukuti kwaliba abantu bamo abafwaya ukulaikataula abaice ku fya mfwalo nelyo ukufwaya abaice ukulaikataula ku fya mfwalo fyabo. Kanshi ilyo abafyashi baleeba abana ifi tabafwile ukubatiinya nangu ukulenga baleka ukucetekela abakalamba bonse. BaChomba batila: “Aya mashiwi ya kucenjesha fye abana pa kuti baleicingilila. Na kabili lyashi fye nge fyo twingalanda amalyashi yambi. Ili lyashi talilenga umwana wandi ukuba no mwenso nangu panono.”

Ilyo mulefunda umwana ukuba ne cumfwila, mufwile ukumusambilisha napo alingile ukupelela. Ukusambilisha umwana ukuba ne cumfwila kwalicindama nga nshi kabili kwalyafya. (Abena Kolose 3:20) Lelo nga tamucenjele kuti mwasambilisha umwana wenu ukuba ne cumfwila icabula ukulolamo. Nga ca kuti mwasambilisha umwana wenu ukutila afwile lyonse fye ukulaumfwila umukalamba uuli onse, inshita fye iili yonse, abolungana na bana kuti bamushukila. Abolungana na baice baleshiba bwangu ukuti umwana alomfwila fyonse ifyo bamweba. Abafyashi ababika amano ku bana babo balabasambilisha ukuba ne cumfwila lelo te kucishamo. Lelo ku Bena Kristu tacayafya ukusambilisha umwana ukuba ne cumfwila icisuma. Kubeba fye ukuti: “Nga ca kuti umuntu akweba ukucita ifyo Yehova Lesa atila fyalibipa taufwile ukuficita. Nangu fye ni fwe fwe bafyashi bobe tatufwile ukukweba ukucita ifyo Yehova atila fyalibipa. Na kabili nga ca kuti umo afwaya ukuti ucite icabipa, ufwile lyonse fye ukutweba.”

Lyena kuti mwaeba umwana wenu ukuti takuli nangu umo uulingile ukumweba ukufisa fimo kuli imwe mwe bafyashi bakwe. Mwebeni ukuti uli onse nga amweba ukufisa fimo kuli imwe, lyonse fye alingile ukwisasosa. Mufwile ukumweba ukuti nangu bamutiinye shani nelyo pali fimo ifyo umwana umwine alufyanye, lyonse fye elatiina ukwisa kuli imwe no kumweba fyonse ifyacicitika. Ilyo mulemufunda ifi tamufwile ukumulenga ukumfwa umwenso. Mufwile ukumulondolwela bwino bwino ukuti abantu abengi te kuti bamwikate apo bashifwile ukumwikata, te kuti bamwebe ukucita ifyo Lesa ashifwaya nelyo ukumweba ukukanasosa. Filya fine abantu bengafwaya ukwishiba ifya kucita nga kwaima umulilo, e fyo ne fi fyebo fili. Kuti fyayafwa abafyashi ukucingilila abana babo ku bolungana na baice kabili limo no kucitika te kuti ficitike.

Sambilisheni Umwana Wenu Ifyo Engaicingilila

Icalenga butatu ico twalalandapo kusambilisha umwana wenu ifyo engacita nga ca kutila umo afwaya ukulungana nankwe ilyo mushilipo. Bamo basanga ukuti pa kusambilisha umwana ifi kuba kwati muleangala fye. Abafyashi kuti baipusha umwana ukuti, “Bushe kuti wacita shani nga ca kutila . . . ?” e lyo umwana ayasuka. Nalimo kuti mwatila, “Nga twali na iwe ku maliketi, e lyo waluba, bushe kuti wacita shani pa kunsanga?” Ifyo umwana engasuka te kuti nalimo fibe filya fine muleenekela, lelo kuti mwamwafwa nga mwatwalilila ukumwipusha amepusho na yambi pamo nga, “Cinshi wingacita pa kuti uicingilile?”

Kuti mwamwipusha amepusho ayapala kuli ayo twalandapo nga mulefwaya ukwishiba ifyo umwana wenu engacita nga ca kuti umuntu umo alefwaya ukumwikata apo ashifwile ukumwikata. Nga ca kuti ifyo mwamwipusha fyamulenga ukumfwa ububi, limbi kuti cawama ukulanda kwati fyacitikile umwana umbi. Ku ca kumwenako kuti mwatila: “Umukashana umunono ali na lupwa lwakwe umwaume uo atemwa kabili alefwaya ukumwikata apo ashifwile ukumwikata, cinshi uletontonkanya engacita pa kuti aicingilile?”

Finshi mwingasambilisha umwana wenu ukuti e fyo engacita nga ca kuti umuntu umbi amwikata apo ashifwile ukumwikata? Uulemba ifitabo umo atile: “Ukusosa ne shiwi ilyakosa ati ‘Awe!’ nelyo ‘Lekeni ukucite fyo!’ nelyo ‘Lekeni ukuncusha!’ kuti kwatiinya uulefwaya ukulungana no mwana, kabili kuti amuleka.” Mulesambilisha umwana wenu ukulaesha ifyo engapunda pa kukaana, ne fyo engafumapo ulubilo, kabili ne fyo engesamweba ifyacicitika. Nangu ca kuti umwana naumfwikisha bwino bwino ifyo mulemusambilisha, nga papita imilungu iinono nelyo imyeshi iinono kuti nalimo alaba ifyo mwa musambilishe. Kanshi kuti cawama ukulabwekeshapo libili libili.

Ilyo mulesambilisha umwana ifya kuicingilila, bonse abamusunga, kumo na baume bonse abekala pa ng’anda, pamo nga bawishi aba mufyalilila, nangu bawishi abamusanga mu ng’anda, nangu balupwa lwakwe bambi abaume bafwile ukubapo. Mulandu nshi uwakwita bonse aba? Pantu bonse abalipo ninshi basumina ukuti tabakacite icintu ca musango yo ku mwana. Icipapusha abantu ca kutila abolungana na bana abanono ilingi line ba mu lupwa lwine. Nangu ca kuti muno nshiku abengi baleulungana na bana abanono, mu cipande cakonkapo calalanda pa fyo mwingacingilila ulupwa lwenu.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 5]

Ni mwe mufwile ukubalilapo ukucingilila umwana wenu

[Amashiwi pe bula 7]

Sambilisheni umwana wenu pa fya mfwalo ne fyo fibomba

[Amashiwi pe bula 8]

Sambilisheni umwana wenu ifyo engaicingilila

[Akabokoshi pe bula 4]

UKULUNGANA NA BANA ABANONO—BWAFYA UBULI MU CALO CONSE

Mu 2006 kalemba mukalamba uwa United Nations apeele lipoti akabungwe ka UN General Assembly. Uwalembele iyo lipoti untu aishibisha ukufwailisha amalyashi yalekanalekana ayalelanda pa fyo abana babacusha mu calo conse. Iyi lipoti yatile mu mwaka umo uwa nomba line, mupepi na bakashana 150 milioni na balumendo 73 milioni abashilafisha imyaka 18, “balibapatikishe ukulaala nabo ku bakalamba nelyo ukulungana nabo mu nshila shimbi.” Kwena kuti twatulumuka ukumfwa ifi fipendo, lelo iyi lipoti yatila: “Iyi mpendwa no kucepa naicepa.” Abafwailishe ifyacitike mu fyalo 21 basangile ukuti mu ncende shimo pa banakashi 100 ninshi 36 e bo abakalamba bapatikishe ukulungana nabo ilyo baali abaice e lyo nga baume ninshi ni 29 pa baali 100. Abengi abaleulungana na babo ni balupwa lwabo!

[Akabokoshi pe bula 6]

IFYO BASEMBELEKA ABAICE

Uulungana na bana abanono alicenjela sana, tabomfya amaka. Lelo, asembeleka abaice panono panono. Abalilapo ukusala umwaice umo, ilingi line uumoneka uwanakilila kabili uusumina fye fyonse. Icikonkapo, alacitila uyo mwaice ifintu fimo ifya kumulanga ukuti alamusakamana sana. Na kabili kuti alenga na bafyashi ba uyo mwana ukulamumona kwati muntu wine wine. Abolungana no bana abanono ilingi line balicenjela sana, bamoneka kwati balitemwa uyo mwana no lupwa lwakwe.

Mu kuya kwa nshita, alaya alepalama sana ku mwana pa kuti akolungane nankwe. Panono panono atendeka ukulolekesha umwana, ukumulanga ukuti alimutemwa, ukwangala nankwe ifyangalo fya kuikataula, e lyo no kumutekunya. Nalimo kuti alapeela umwaice utuntu tumo tumo kabili kuti atendeka ukumutalusha ku banankwe, ku bakalamba bakwe na ku baice bakwe, e lyo na ku bafyashi bakwe pa kuti baleba fye babili. Inshita shimo kuti amweba ukukanaebako abafyashi bakwe utuntu tumo uto amucitila pamo nga ifyo amupeela nelyo ifyo bapangana ukuti bakaya mu kutandala ku cifulo cimo. Ifi e fyo atendeka ukusembeleka umwaice. Cilya fye amona ukuti umwaice nomba amucetekela na bafyashi bakwe bamwishiba bwino, ninshi aipekanya ukulungana nankwe.

Na kabili, pa kuti acite ifyo alacenjela sana, tabomfya amaka. Apo umwaice taishiba nangu fimo pa fya kulaalana, kuti amushukila no kumweba ukuti alefwaya ukumusambilisha, nangu ukumweba ukutila bangale nankwe ubwangalo bumo ubo umuntu umbi tafwile ukwishiba. Kuti nalimo atambisha umwana ifye shiku pa kuti alemona kwati e fyo caba.

Nga aulungana nankwe, nomba ico afwaya kushininkisha ukuti umwaice tebeleko nangu bamo ificitike. Pa kweba umwaice ukuti talingile ukusokolola ifyo acitile, limbi kuti amutiinya, nelyo kuti amweba ukuti ni nkama yabo babili, nangu kuti acita fyonse ifi pa nshita imo ine. Kuti nalimo amweba ukutila: “Ni we ulengele. Tawacindesha.” Kuti alanda no kuti: “Nga waeba abafyashi bobe, baketa bakapokola, bakankaka kabili nshakafume mu cifungo.” Nangu kuti amweba ukutila: “Ni nkama yesu babili. Nga wasokolola, takuli nangu bamo abakasumina ifyo wabeba. Nga ca kutila abafyashi bobe baishiba, nkaboma.” Fingi ifyo abolungana na bana abanono bacita pa kubasembeleka.

[Icikope pe bula 5]

Mulebikako amano ukwishiba ifyo umwana wenu alecita

[Icikope pe bula 7]

Mwilatiina ukusambilisha umwana wenu pa fya mfwalo ne fyo fibomba

[Icikope pe bula 8]

Sambilisheni umwana wenu ukuba uwashipa no kuicingilila nga ca kuti abolungana na baice bamusansa