Abacaice Bepusha Ukuti . . .
Cinshi Cilenga Ukuti Ndelwalilila?
LINTU Jason aali ne myaka ya bukulu 13, aimike ubuyo bwa kuti bushiku bumo aali no kubomba pamo nga umutumikishi wa nshita yonse pa Bethel, amaofesi yakalamba ya calo conse aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn, New York. Aipangile icibokoshi ca mbao no kucinika ati imbokoshi ya ku Bethel. Atendeke ukulongamo ifintu ifyo aaletontonkanya ukuti fyali no kukabilwa ilyo akatendeka umulimo wakwe pa Bethel.
Nangu cibe fyo, ilyo papitile fye imyeshi itatu pa numa ya kufisha imyaka ya kufyalwa 18, Jason asangilwe no bulwele bwa Crohn’s—ubulwele bwa kukalipwa kwa mu mala, ukwatwalilila. Ebukisho kuti: “Nalibipilwe. Ico nacitile fye kutumina Batata foni ku ncito no kutendeka ukulila. Nalishibe ukuti, nangu cibe shani, ici cangonawila ubuyo bwandi ubwa kuya ku Bethel.”
Ukulwala e mulandu ukalamba uyo “ifibumbwa fyonse filetetela no kukomenwe fumo capamo ukufika na kuli nomba.” (Abena Roma 8:22) Amamilioni ayengi aya bacaice na bo bene balalwala. Mu kuya kwa nshita abacaice abengi balapola. Lelo bambi balacula na malwele aya mutatakuya nelyo, limo limo, ayengabepaya. Pa malwele ayo imisepela ilingi line ilwalako paliba icifuba ca asima, ubulwele bwa shuga, ubulwele bwa kucepelwa umulopa, amalwele ya lwambu, ukufunta, ubushilu, na kansa. Imisepela imo ilaba na malwele ayengi.
‘Mulandu Nshi ici Cilencitikila?’
Ilingi line ukulwala kulaletako ukukanshika kwa ku muntontonkanya na mu nkuntu, ukulundako no kumanama kwa ku mubili. Ku ca kumwenako, nga ca kuti ukulwala kwalenga wapuswa ku sukulu pa myeshi iingi, uli no kushalila mu masambililo kabili ukalayumfwa uwapaatulwako. Lintu Sunny wa myaka ya bukulu 12 apuswa ku sukulu pa mulandu wa kumuteka libili libili mu cipatala, alasakamikwa ati: ‘Finshi abanandi balecita ku sukulu? Finshi ndepuswa ilelo?’
Mu kupalako, ukukula kwa ku mupashi kuti kwabo kwayafya nga ca kuti ulelwalilila ukufilwa ukulasangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu nelyo ukubelenga fye Baibolo. Nga cabe fi ukakabila ukutungilila kwa mu nkuntu no kwa ku mupashi ukwalundwako. Pa kubalilapo, kuti pambi wakaana ukusumina ifyo bakupima. Pa numa, kuti pambi wakalifiwa nga nshi, napamo ukuipata we mwine, ukutontonkanya ukuti napamo nga walisengawike ubo bulwele. Kuti pambi wafwaya no kukuuta auti, ‘Mulandu nshi Lesa alekele ici ukuncitikila?’ (Linganyako Mateo 27:46.) Kwena, ca cifyalilwa ukupopomenwako.
Ukulundapo, uwacaice kuti atontonkanya fye no kuti nga abombesha na maka sana, pamo nga ukwesha ukuba umusuma sana, Lesa ali no kumundapa. Nangu cibe fyo, ukutontonkanya kwa musango yo kuti kwatungulula ku kulengwe nsoni, apantu Lesa talaya ukundapa kwa cipesha amano pali ino nshita.—1 Abena Korinti 12:30; 13:8, 13.
Napamo walesubila ati tawakafwe—ukuti uli no kuba uwa mweo lintu Lesa akaleto “Bucushi bukalamba.” (Ukusokolola 7:14, 15; Yohane 11:26) Nga ni fyo, ukwishiba ukuti nukwata ubulwele bwa kulenge mfwa kuti kwabo kwa kutulumusha nga nshi. Kuti pambi walanguluka nga walicitapo icintu cimo ica kukalifya Yehova, nelyo kuti watontonkanya ukuti Lesa nasoobola iwe ku kwesha bumpomfu bobe mu nshila yaibela. Nangu cibe fyo, uku takuli kusondwelela kusuma. “Lesa tatunkwa ku bubi, kabili tatunka muntu iyo,” e fisosa Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. (Yakobo 1:13) Ukulwala ne mfwa fyaba fintu fya kulengo bulanda mu mibele ya buntunse iya ndakai, kabili ifwe bonse tuponenwa ne “nshita ne ca mankumanya.”—Lukala Milandu 9:11.
Ifya Kucita nga Uli no Mwenso
Ukulwala ubulwele bwabipisha kuti na kabili kwakulenga ukuba no mwenso ushaikulila pa muku wa kubalilapo. Mu citabo ca How It Feels to Fight for Your Life mwaba amashiwi ya bacaice 14 ababa na malwele yabipisha. Ku ca kumwenako, Anton, uwa myaka 10, aali no mwenso wa kuti aali no kufwa ilyo asima inshita imo yamwikete bubi bubi. Kabili Elizabeth, uwa myaka 16, uwalelwisha kansa ya mu mafupa, aali no mwenso wa kuti limbi kuti alalilila no kufilwa ukubuuka.
Nangu cibe fyo, imisepela imo yaba no mwenso wapusanako—ukuti takuli uukafwaya ukuupana na bo nelyo umwenso wa kuti tabakakwate abana abatuntulu ilyo bakula. Abacaice bambi baba no mwenso wa kuti kuti baambukisha ubulwele ku baba mu lupwa, nampo nga ubulwele bwabo bulambukila nelyo iyo.
Nangu cingati ubulwele nabutala nabutubilishako nelyo ukutalalako, ilyo bwabweluluka, umwenso na o kuti wabwela. Nga ca kuti walyumfwapo umwenso wa musango yu, nuishiba ukuti wa cine cine. Mu nsansa, ukuba no bulanda ukwa kubalilapo kulafumapo mu kupita kwa nshita. Lyene kuti watendeka ukupimununa imibele yobe mano mano.
Amafya ayo Ukulwala Kuletako
Jason, uyo tulumbwile kale atila: “Lintu uli umwaice, kulaba ukuyumfwa ukuti walikosa sana. Nomba, mu kupumikisha lintu walwalisha e lyo wasanga ukuti kanshi tawakosa iyo. Walayumfwa ukuti naukota mu bushiku fye bumo, apantu uleikala fye no kukanabombesha.” Ee, ukulolenkana no kupelebela ukupya kuba bwafya ubwine bwine.
Jason asangile ukuti ubwafya bukalamba na bumbi bwisako lintu bambi bafilwa ukumfwikisha ubulwele bobe. Jason alwala ico twingeta ati “ubulwele bushimoneka.” Imimonekele yakwe iya ku nse ilafisa amafya ya mu kati. Jason alondololo kuti: “Umubili wandi tausungulula ifilyo mu nshila ufwile ukusungulwilamo, e co ndalya libili libili no kuliisha ukucila ifilya abengi. Lelo, naba fye uwaonda. Na kabili, inshita shimo shimo ndanaka sana ica kuti ndafilwa ukwisula amenso mu kasuba akatande mono. Lelo ifyo abantu balanda filanga ukuti baletontonkanya ifyo ndi muliili nelyo umunaŋani. Basosa nge fi: ‘Walishiba ifyo kuti wawamyako. Taweshako no kwesha!’”
Jason alikwata abaice bakwe abaume na banakashi abashumfwikisha lyonse umulandu tacitila ifintu ifyo alecita kale, pamo nga ukubasendako ku kuteya umupila. Jason atila: “Lelo nalishiba ukuti nga nacenwa, kuti cansendela imilungu iingi pa kupola. Balitemwa ukulinganya ukukalipwa kwandi ku kwabo no kusoso kuti, ‘Aleteta fye pa kuti bamupooseko amano.’ Bena icibakalipa sana ciba fye canshi ku kulu, e co tabaishiba ine ifyo nkalipwa na fyo.”
Nga ca kuti ubulwele bobe bulemoneka ukuba icisendo pa lupwa lobe, kuti pambi walashomboka no kuyumfwa kwa kuba uwa mulandu. Abafyashi bobe na bo kuti bayumfwa aba mulandu. Jason atila: “Abafyashi bandi bonse basumina ukuti pambi e bampeele ubulwele. Abana ilingi line baleshiba ifya kwikala no bulwele bwabo lintu babumfwikisha. Lelo abafyashi bena balacula apakalamba. Balalomba ubwelelo libili libili. Ndabombesha ukufika apo ningapesha ku kwesha ukunashako uku kuyumfwa kwabo.”
Ukuya ku Cipatala—Te ca Musamwe
Ukuya libili libili kuli dokota kuti kwaba cintu ca kusakamika. Kuti kwakulengo kumoneka uwa cabe cabe kabili uwapelelwa. Ukwikala fye mu cipatala ukulalolela ilyo balakwingisha ku kukupima kulatiinya. “Kulaba ukuyumfwa . . . uwatalalilwa nga nshi kabili kuti cawama nga ca kuti umuntu umo aali mupepi na iwe,” e fyasosa Joseph, uwa myaka 14, uwaba no bulwele bwa ku mutima. Ku ca bulanda, abacaice bamo tabatungililwa muli iyo nshila, nangu fye ku bafyashi babo.
Ukupima kwa cipatala na ko kwine kuti kwaletako amasakamika. Mu cishinka, ukupima kumo takuwama nangu panono. Lyene, pa numa, kuti pambi walacula na masakamika ya kupembelela inshiku nelyo imilungu pa kumfwa ifisangilwe mu kupima. Lelo ibukishe ci: Ukupimwa ku cipatala te cimo no kulemba amashindano ya ku sukulu; ukulwala ubulwele tacilepilibula ukuti nufeluka mu nshila imo.
Na kuba, ukupima kuti kwapayanyako ifyebo fya kwaafwa nga nshi. Kuti kwalanga ukuti nukwata ubulwele ubwingondapwa bwangu. Nelyo, nga te ifyo, ukupima kuti kwakwaafwa ukukulanga ifya kwikala no bulwele bobe. Nangu kuti kwakulanga ifyo taukwete ubulwele ubuli bonse ubuletunganishiwa. E co wilaesha ukususwa ukusondwelela icili ubulwele bobe.
Ukucishamo ukusakamikwa kuli no kukulenga fye ukufunshika. Baibolo isosa ukuti: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika.” (Amapinda 12:25) Mu cifulo ca ico, Lesa alitweba ukumweba ifiletusakamika. Tulekabila ukucetekela ukuti alatusakamana no kuti ali no kututungulula no kutupeela amano ya kubomba no bwafya mu nshila yacilapo kuwama.—Ilumbo 41:3; Amapinda 3:5, 6; Abena Filipi 4:6, 7; Yakobo 1:5.
Kuti twaba aba nsansa ukuti Kabumba wesu, Yehova Lesa, alipayanya ukuletako icalo cipya ica bulungami. Akabuusha fye na bafwa, ukubapayanishisha inshita ya kuipakisha cilya calo cipya. Baibolo itwebekesha ukuti pali ilya nshita “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.”—Esaya 33:24.
Ukufikile lyo, kuti watwalilila fye ukwikala no bulwele bwabipisha. Nangu cibe fyo, kwalibako ifintu fisuma ifingi ifyo wingacita ku kulenga imibele yobe ukuba eyefilyako. Tuli no kulanda pali ifi mu cipande ca ku ntanshi.
[Icikope pe bula 29]
Kuti pambi waipusha auti, ‘Mulandu nshi Lesa alekele ici ukuncitikila?’