Ukwaluka kwa Mibele ya Mutima Iya Bantu Kwaimya Ifipusho Ifipya

“UKWALUKA MU FYA KWAMPANA KWA BWAMBA,” “ukwiminwa ku kwampana kwa bwamba,” “ukwalukila imibele isuma.” Inumbwilo sha musango yo e shabilishe ukwaluka kwa mu mibele ya mutima ukulola ku kubomfya amaka ya bwaume no bwanakashi, maka maka pa kati na nkati ka myaka ya 1960 ne myaka yakonkelepo no kucilapo. Abengi basuminishe umucincisho wa “ukutoolana,” uwapulilemo mu musango wa bumi muli uyo abantu bashalefwaya ukuupana nelyo umusangwela.

Amapange yantu kalemba Ernest Hemingway aimininepo, aya kuti “Icipimo ca mibele isuma ni co cintu uyumfwilapo bwino, e lyo ica bupulumushi ni co cintu uyumfwilapo bubi,” kuti pambi calangilila bwangu icalenga ukuti kube imibele ya mutima iya abo abakobwa mu kwenekela ubuntungwa mu fya kwampana kwa bwamba no kwikushiwa. Ukupokelela aya mano ya buntunse kulasuminisha ukwampana kwa bwamba ukwa pa kashita kanono na ba kwangala na bo abafulilako, umo abantu, abaume na banakashi, bafwailisha ukumona nga baliba na maka ya bwaume no bwanakashi. “Ukwikushiwa” mu kwampana kwa bwamba kwali fye kwa cicitecite. Utubulungwa twa kucilikila ukwimita, utwatendeke ukubomba muli ilya ine myaka ikumi, e twalengele na kabili ukuti kwiba ica kulesha ukwesha amaka ya bwaume no bwanakashi.

Nangu cibe fyo, AIDS na malwele yambi ayambukila mu kwampana kwa bwamba e fyaishilefuma muli uyu musango wa bumi uwa bucitobo. Imibele ya mutima iya uku kwampana kwa bwamba iya nkulo yaipoosaika yalitenshiwe. Imyaka inono iyapitapo, magazini wa Time akwete umutwe wa lyashi uwa kuti “Ukwampana kwa Bwamba muli ba1980—Ukwaluka Nakupwa.” Uku kubilisha kwashimpilwe maka maka pa malwele yambukila mu kwampana kwa bwamba ayayanene bubi bubi ayacushishe abena Amerika abengi. Ukufika pali lelo, impendwa yonse pamo iya abo bakwata AIDS naifika pa cipendo ca kutulumusha ica mupepi na mamilioni 30!

Ukutiina amalwele yambukila mu kwampana kwa bwamba e kwalengele abantu abengi abaleipoosa mu kwampana kwa bwamba ukwa pa nshita inono ukwalula imibele na kabili. Umo uwafumine mu 1992 uwa bamagazini balanda pa fya kusekesha uwa US, uwashimike ukufwailisha kwa buteko atile: “Mupepi na banakashi abashimbe amamilioni 6.8 nabaalula imibele yabo mu fya kwampana kwa bwamba pa mulandu wa AIDS na malwele yambi ayambukila mu kwampana kwa bwamba.” Ukulingana ne ci cipande, ubukombe buli ubwaumfwika ubwa kuti: “Ukwampana kwa bwamba te cintu ca kwangalilako. Nga ulecitako kuti nawishiba no kuti uleiletelela fye we mwine.”

Ni shani fintu aya makumi ya myaka yalulunkana yayambukila imibele ya bantu ukukuma ku kwampana kwa bwamba? Bushe kwalibako icili conse ico abantu baasambililako ku kusakaatuka kwa kuilekelesha ukumonekela mu kutoolana kwa mu makumi ya myaka iya nomba line e lyo na fintu amalwele yambukila mu kwampana kwa bwamba yaacita mu myaka ya ba 1980? Bushe ukutendeka ukusambilisha amafundisho ya bwaume no bwanakashi mu masukulu ya cintubwingi kwalyafwako abalumendo na bakashana ukubombapo bwino pali ubu bwafya bwa kubomfya amaka ya bwaume no bwanakashi? Ni nshila nshi iyawamisha iya kulolenkaninamo no bu bwafya bwa mibele ilealuka iya bantu ukukuma ku kwampana kwa bwamba?