Bushe Mulasakamana Ingala Shenu?

Ku ulemba Loleni! mu Sweden

BUSHE kuti mwacita shani nga umo amwipusha ukuti, “Bushe kuti namonako ingala shenu?” Bushe kuti mwamulangisha mu nsansa ingala shenu isho mwasunga bwino, nelyo ilyo line fye kuti mwafisa amaboko yenu ku numa? Kuti limbi namukwata umulandu usuma uwa kufishilapo ingala shenu. Napamo tashimoneka fye bwino, nelyo nalimo musembe ngala ku meeno. Ukwishiba ifingi pa lwa fyo ingala shesu shapangwa bwino kukatwafwa ukushitesekesha sana kabili kuti kwatulenga ukushisakamana bwino.

Ingala shenu shapangwa ne nsandesande shafwa ishakosa ishakwata protini wa bushishi bushishi uwa keratin. Inshita ingala shisenda pa kukula yalipusana ku munwe umo na umo na ku muntu umo na umo. Cila mweshi, pali avareji ingala shikulilako amamilimita yatatu. Ingala shikula ukwabula ukusembwa shilalepa sana. Ukulingana na The Guinness Book of World Records 1998, umwaume umwina India alekele ingala shakwe shisano isha ku kuboko kwa ku kuso ukukula no kufika pa masentimita 574 shonse pamo. Ulwala lwa ku cikumo lwafikile pa masentimita 132.

Icintu Capikana

Lintu mwaloleshapo pa kubala kuti mwatontonkanya ukuti ulwala lwaba fye cintu cimo, icaba ni nail plate. E co kuti mwapapa ukwishiba ukuti ingala shakwata imbali shikalamba shintu mwingamona ne sho mushingamona. Natulolekeshe pa mipangilwe ya lwala.

1. Nail plate. Ici caba cintu cakosa ico ilingi twita ngo lwala. Nail plate yakwata imbali shibili, ulubali lwa pa muulu no lwa pa nshi. Insandesande muli ishi mbali shibili shalipusana mu kutantikwa kabili shalipusana mu kukula. Ulubali lwa pa mulu lwalitelela, e lyo ulubali lwa pa nshi lwakwata imitande yalingana ne mitande ya nama nkati. Iyi mitande yaliba iyaibela mu muntu umo na umo kabili kuti yaba ca kulekanishishako muntu no muntu.

2. Lunule. Yaba cintu cabuuta pa ntendekelo ya nail plate. Te minwe yonse yakwata lunule imoneka. Ulwala lumena ukufuma ku munofu unono pa ntendekelo ya nail plate uwitwa matrix. Ici e cintu cakatamisha ica lwala. Pali lunule e papelela matrix ya lwala, na muli fyo yaba lubali lumoneka ulwa lwala lwa mweo. Ifyashala kuli nail plate fyapangwa ne nsandesande shafwa.

3. Nail folds, iya pa kati na mu mbali. Ifi filosha ku nkanda yashinguluka nail plate. Iyi nkanda itwa nail fold pa mulandu wa kuti taipelela pali nail plate lelo ilapeteka no kufimba nail plate ilekula. Iyi nkanda yapeteka icingilila no kutungilila imbali sha lwala.

4. Eponychium. Iyi ni nkanda inini iyapeteka iyaba pa ntendekelo ya nail plate. Inshita shimo, iyi itwa nga cuticle.

5. Cuticle. Cuticle ya cine cine yaba ni nkanda inini iyaba mwi samba lya eponychium. Yaba ni nkanda yaubulwa iyishakwata ilangi iyilambatila ku numa ya nail plate.

6. Free edge. Yaba lubali lwa nail plate ulukula ukupitilila impela sha minwe ishaba ishanakilila.

7. Hyponychium. Isangwa mwi samba lya free edge ya lwala, uyu munofu taupisha ifya menshi kabili ucingilila inama nkati ku malwele.

Ifyo Shitwafwa

Ingala shesu shilatwafwa mu fingi, pamo nga pa kufwena. Shilatwafwa ilyo tuleuba icungwa, ilyo tulekakula icifundo, nelyo ilyo tulebomfya ifintu finono. Mu kulundapo, ingala shitungilila no kucingilila pa mpela ya minwe apo shakosa.

Twilaba ukuti ingala shesu shilatuyemfya. Ingala shesu kuti shalangilila ukupempenkana kusuma nelyo ukubi. Shalicindama lintu tulebomfya umubili pa kulanda, kabili nga shilesungwa bwino, kuti shalenga amaboko ukumoneka bwino. Ukwabula shene, imikalile yesu iya cila bushiku kuti yaba iyaafya, kabili amaboko yesu kuti yalemoneka nga yabulisha cimo.

Ukushisunga Bwino Kulenga Shakoselako

Pamo ngo lubali lwa mubili wesu uwawamisha, ingala shesu shilingile ukusakamanwa bwino. Nga ca kuti ingala shenu shalikwata ubulwele, mufwile ukumona dokota. Ca cine ukuti, pa mpela ya minwe yenu, kuti palangilila nga ca kuti cimo mu mubili nacilubana. Ee, citungwa ukuti amalwele yamo yamo kuti yaishibikwa ukupitila mu kulolesha ingala shenu.

Bushe nga mwacilapo ukulya calcium nelyo amavitamini ingala shenu kuti shakoselako? Mu kwasuka ici cipusho, Profesa Bo Forslind, kasapika wa pa ngala pa Karolinska Institute mu Stockholm, Sweden, aebele Loleni! ukuti: “Takwaba ubushinino bwingashininkisha iyo mimwene. Ukuceeceeta pali calcium ya mu ngala shaba bwino kulangilila ukuti mwaba fye iinono mu ngala.”

Nangu cibe fyo, amenshi e yalenga ingala shenu ukuba ishakosa kabili ishanakilila. Nga fintu tulandilepo kale, ingala shalikwata keratin. Iyi keratin ikabila amenshi ku kuba iyanakilila. Profesa Forslind apeela ica kumwenako ica kuti: “Nangu cingati ulwala lwenu kuti lwaba ulwanakilila ilyo mwaluputulako, ulwala lumo lwine ulwaputulwako lukaba ulwakosa nga lwalala.” Umutonshi ulenga ingala shenu ukuba ishanakilila kabili ishakosa. Lelo uyu mutonshi ufuma kwi? Nail plate imoneka kwati taipisha ifya menshi, lelo ilapisha. Umutonshi ukufuma mu nama nkati upita muli nail plate ukuya pa muulu, apo wanduluka. Cinshi twingacita nga ca kuti ingala shesu tashili nakuuma kabili nga tulefwaya ukuti shibe ishakosa? Profesa Forslind atila: “Ukusubako amafuta cila bushiku kukaafwa.”

Ukushisakamana ku Kuleka Shikule no Kumoneka Bwino

Apo ingala shimena ukufuma kuli matrix, calikatama ukusakamana bwino ulu lubali lwa lwala. Ukubimbula matrix ukupitila mu kuifikina na mafuta lyonse kuti kwanonsha nail plate. Mu kulundapo, ukutonesha amafuta mu ngala na ko kuti kwamwafwa, pantu kulesha ingala ukuuma.

Ifyo mukuusa nelyo ukusemba ingala shenu kuti kwalenga ukuti shibe ishakosa nelyo ishishakosa. Casoswo kuti cisuma ukukuusa ingala shenu ukufuma mu mbali ukuya pa kati. Muleibukisha ukuti ukufumyako ififutu kuti kwanasha ulwala. Ici cikalenga ulwala ukusompa na muli fyo ulwala kuti lwaba ulwanakisha, apantu ififutu fya lwala tafilelutungilila. Ku kuba ne ngala shakosa kabili ishipi, casoswa ifyo kuti cawama ukuleka ingala shenu ukukula ukufika pali milimita umo na hafu mu bufumo no kulashikuusa ukulingana na fintu pa mpela ya munwe paba.

Abanakashi bamo kuti batemwa ingala shabo ukulepelako. Lelo apa pali ukusoka. Ingala ishalepa sana kuti shilecebusha fye cicebushe cebushe pamo no kumulesha ukucita imilimo ya lyonse. E co sungeni ingala shenu ishalepa fye mu kulinga. Nga mwacite co, ingala shenu shikaba cikwatwa kabili .

Incenshi shisosa ukuti te kwesha ukuwamya mu ngala ne cintu catwa. Ici kuti caonaula hyponychium, iyaba munofu mwi samba lya free edge ya lwala. Uyu munofu waba uwakakatila ku kucingilila ulwala lwa pa nshi. Nga ca kuti ulu lubali lwaonaulwa, ulwala kuti lwakakatulwa fye ukufuma ku nama nkati no kuba no bulwele. Pa kuwamya mu ngala, mulebomfya kabulasho kanakilila.

Ukupyana kulasangwilako ku kuba ne ngala shakosa kabili ishisuma. E mulandu wine abantu bamo bakwatila ishakosa kabili ishanakilila, e lyo bambi bakwata ishauminina. Te mulandu ne fyo ingala shenu shaba, kuti mwashiwamya ukupitila mu kushisakamana lyonse kabili mu kulinga. Cine cine, ukwishiba ifyo ingala shapangwa, ifyo shibomba ne fya kushisakamana bwino kulenga mwaishiba ifya kushisunga. Mukamwenamo mu kubomfya ifi fyebo mano mano.

Cine cine ingala cintu cawamisha ica mubili wa muntu. Ifyo shapangwa ne fyo shibomba caba bunte bwa kuti uwashipangile aba no kulamuka. Imfumu Davidi iya ku kale mu kuicefya yalandile pa lwa fyo yapapile Kabumba, nga fintu calembwa pa Ilumbo 139:14 ukuti: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.”

[Icikope pe bula 17]

(Nga mulefwaya ukumona icikope, moneni muli magazini)

1. Nail plate;

2. lunule;

3. nail fold, iya pa kati na mu mbali;

4. eponychium;

5. cuticle;

6. free edge;

7. hyponychium

8. matrix;

9. nail bed