Imimwene ya Baibolo
Bushe Ubushimbe Bulafwaikwa ku Batumikishi ba Bwina Kristu?
UBUSHIMBE, mu kulungatika, cipilibula ukukanaba mu cupo. Nangu cibe fyo, ukulingana na The New Encyclopædia Britannica, ishiwi ubushimbe “ilingi line libomfiwa ukulosha ku mulimo wa mushimbe pamo ngo mukalamba wa mapepo, incenshi ya fya mipepele, nelyo kapepa uwaipeelesha.” Ishiwi “umushimbe” lilosha ku “bashaupa pa mulandu wa mulapo washila nelyo ukuipusula nelyo pa mulandu wa cisumino ca kuti ubushimbe busuma ku muntu pa mulandu wa cifulo cakwe mu fya mipepele nelyo pa mulandu wa mukoosha wakwe mu fya mipepele.”
Pa nshita imo ku numa, imipepele imo iyalumbuka yalandile ukuti abatumikishi babo balefwaikwa ukuba abashimbe. Nalyo line, ubushimbe bwa bapatili bwalisanguka cibeelelo ca baKatolika ukucila imipepele imbi iya Kristendomu. Ilelo, ubushimbe bwa bapatili bwalileto kukansana mu Katolika. Magazini wa The Wilson Quarterly alandile ukuti “ukufwailisha ukwingi kwasondwelele ukuti ubushimbe bwa kupatikisha ubwatendeke ukufwaikwa ku bapatili ba ciKatolika ukutula mu mwanda wa myaka uwalenga 12, e bwalenga ukuti icalici lilekwata ubwafya pa kwingisha abapatili no kubasunga.” Ukulingana no wasoma ifya bwikashi Richard A. Schoenherr, “ifishinka fya lyashi lya kale no kwaluka mu mikalile ya bantunse tafyumfwana ne cibeelelo ca kusuminisha fye abaume abashimbe ukuba abapatili mu Katolika.” Bushe mu Baibolo ubushimbe bumonwa shani?
Icupo nelyo Ubushimbe?
Ukutula ku kale imintapendwa ya bakapepa abaume na banakashi aba mu mipepele yapusanapusana, balisalapo ubushimbe. Mulandu nshi? Ilingi line caali ni pa mulandu wa kuti basumine ukuti ifintu fya ku mubili fyali “ni ntulo ya bubi.” Ici caleteleko amano ya buntunse ayalandile ukuti ukusengauka ukwampana kwa bwamba konse fye e kusangulula umuntu lwa ku mupashi. Nangu cibe fyo, iyi te mimwene ya Baibolo. Mu Baibolo, icupo cimonwa nge ca bupe icasanguluka kabili icashila icafuma kuli Lesa. Mu kumfwika, ubulondoloshi bwa bubumbo ubwa mu Ukutendeka bulangililo kuti icupo “cisuma” mu menso ya kwa Lesa, kabili mu kumonekesha tacaba cipindami ku kwampana kwasanguluka ukwa ku mupashi na Lesa.—Ukutendeka 1:26-28, 31; 2:18, 22-24; moneni kabili Amapinda 5:15-19.
Umutumwa Petro na bambi ababomfi basuminishiwa aba kwa Lesa abaletungulula mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila balyupile. (Mateo 8:14; Imilimo 18:2; 21:8, 9; 1 Abena Korinti 9:5) Amakambisho ya kwa Paulo kuli Timote pa lwa kusonta bakangalila, nelyo “bashikofu” ba mu cilonganino, yalenga ici ukumfwika. Alembele ukuti: “Shikofu afwile ukubo muntu uwabulo mulandu, umulume wa mukashi umo.” (Ifilembo fipindeme fyesu; 1 Timote 3:2, Revised Standard Version, iya ciKatolika) Moneni ukuti tapali icilelangililo kuti “shikofu” talekabila ukuupa. Paulo alelangilila fye ukuti “shikofu” talingile ukubo wa mpali; nga ca kuti alyupa, alingile ukubo wa mukashi umo mpo. Na kuba, icitabo ca Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, icalembwa na McClintock na Strong, cisondwelelo kuti: “Mu Cipingo Cipya tamwaba ifyebo ifilongolo kuti amafunde ye Landwe yalibinda abapatili ukuupa.”
Nangu cingati Baibolo yalicindamika icupo, mu cine cine tayakaanya ubushimbe ubwa kuitemenwa. Baibolo itubululo kuti kuli bamo ubushimbe busuma. (1 Abena Korinti 7:7, 8) Yesu Kristu alandile ukuti abaume bamo na banakashi bamo mu kuitemenwa basalapo ubushimbe. (Mateo 19:12) Mulandu nshi? Te mulandu wa kuti icupo calikowela ica kuti caali no kucilikila ukulunduluka kwabo ukwa ku mupashi. Basalapo ubushimbe pa kuti bengatontomesha pa kucita ukufwaya kwa kwa Lesa mu nshita shintu bailwike ukuba ishe pamfya.
Ifyo Ubushimbe bwa Kupatikisha Bwatendeke
Nangu cibe fyo, mu myanda ya myaka pa numa ya nshita ya kwa Kristu, ifintu fyalyalwike. David Rice uwa muli baDominican uwalekele ubupatili no kuyaupa, alondololo kuti mu myanda ya myaka itatu iya kubalilapo iya Inshita Yesu, “kwali abatumikishi abaupa na bashaupa.” Lyene, abaitungile ukuba Abena Kristu batendeke ukwambukilwa ku fintu ifyo kalemba umo uwa fya mipepele alondolwele ngo “kukumbinkana kwa mano ya ciGriki na ya mu Baibolo” ukwalengele ukuti ukwampana kwa bwamba, ne cupo filemonwa nge fyabipa.
Nalyo line, bamo balefwaya ubushimbe “pa kuti bengakwata ubuntungwa ubwafikapo ubwa [kuipeelesha] ku mulimo wa bufumu bwa kwa Lesa.” Nangu cibe fyo, kuli bambi, icalengele mano ya cisenshi yantu bapokeleele. Icitabo ca The New Encyclopædia Britannica cilando kuti: “Mu cisumino ca kuti ukwampana kwa bwamba kwalikowela kabili takwashila, e mwafumine icibeelelo ca bushimbe bwa bapatili [mu calici ilyaleitunga ubuKristu].”
Rice alando kuti, mu mwanda wa myaka uwalenga ine, icalici “lyabindile umupatili uwaupa ukulaala no mukashi pa bushiku ubwaletangilila ukusefya kwa Lukalishitiya.” Lintu icalici lyatendeke ukusefya Ulukalishitiya cila bushiku, abapatili balilekeleele fye ukulaala na bakashi babo. Mu kupita kwa nshita, ifyupo fya bapatili fyalibindilwe umupwilapo. E ico, onse uwalefwaya ukubo mutumikishi mu calici alefwaikwa ukubo mushimbe.
Umutumwa Paulo alisokele ulwa kwaluka kwa musango yo. Alembele ukuti: “Umupashi apabuuta nausosa ukuti mu nshita sha kulekelesha kukaba bamo abakafutatila icitetekelo no kusalapo ukukutika ku mipashi ya bufi ne fifundisho ifyafuma ku fiwa . . . Bakasoso kuti icupo calibindwa.”—1 Timote 4:1, 3, Jerusalem Bible.
Yesu Kristu alandile ukuti: “Amano yapeelelwe nsambu ku fifumamo.” (Mateo 11:19) Ubuwelewele bwa kupumbuka ku fipimo fya kwa Lesa bumonekela ku milimo ya buko nelyo ku fifumamo. Kalemba David Rice aipwishe abapatili abengi ukushinguluke isonde pa fya bushimbe bwa kupatikisha. Bamo abo asoseshe batile: “Tulatwalilila mu bupatili, no kucita icili conse icisuma ico twingacita, kabili mu mucenjelo tulashukilako bakapepa abanakashi abatukumbwa kabili abaiteyanya ukulaala na ifwe.”
Pa kwambula Mateo 7:20, Rice alando kuti: “‘Mukabeshibila ku fisabo fyabo,’ e fyasosele Yesu.” Lyene pa kulanda ulwa mbiko ishifuma mu bushimbe bwa kupatikisha atila: “Ifisabo ifya bushimbe bwa kupatikisha fyaba makana ya baume abacite fyabipa mu bumfisolo, amakana ya banakashi aba mikalile yaonaika, amakana ya bana abakaanwa kuli bashibo abapatili, ukubikako fye na bapatili abacushiwa lwa mu nkuntu.”
Icupo ca mucinshi lipaalo ukufuma kuli Lesa. Ubushimbe bwa kupatikisha bwalileto busanso bwa ku mupashi. Lubali lumbi, ubushimbe bwa kuitemenwa, nangu cingati tebuleta bumushilo nelyo ipusukilo, bwalilambula no kuletako ukwikushiwa kwa ku mupashi kuli bamo.—Mateo 19:12.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 28]
Ubumi