Ukufwaya Ifyasuko mu Muulu, Te Pano Nse

UKUSANGUKA kutusambilisho kuti ukwaluka ukwa buce buce kwatulengele ukube nama ishacindama. Lubali lumbi, Baibolo isoso kuti twabumbilwe abapwililika mu cata ca kwa Lesa, lelo pa numa ya ico, ukukanapwililika kwalishile kabili abantunse batendeke ukubotelela.

Abafyashi besu aba kubalilapo, Adamu na Efa, e batendeke uku kubotelela lintu basalile inshila yabo no kucena bakampingu babo ukupitila mu kukanaumfwila Lesa ku mufulo. Cali kwati ku mufulo bapunkishe motoka mu lubao ulwacingilile ifunde lya kwa Lesa no kuitumpa mu macushi ayo tulimo nomba, aya kulwala, ukukota, no kufwa, ukusanshako ne mpatila sha mushobo, ulupato lwa mipepele, ne nkondo sha bukalushi.—Ukutendeka 2:17; 3:6, 7.

Bushe Lufyalo lwa Nama Nelyo Lufyalo lwa Bulema Lwalengele?

Kwena, Baibolo taibomfye milandile ya sayansi pa kulondolola ifyacitike ku mibili yapwililika iya kwa Adamu na Efa lintu babembwike. Baibolo te citabo ca kusambililamo sayansi, nga fintu icitabo ca makambisho ya kusungilamo motoka te kuti cibe icitabo ca kusambililamo ifya kulungisha motoka. Lelo ukupala icitabo ca makambisho, Baibolo yalilungika; te lushimi fye.

Lintu Adamu na Efa bapunkile mu lubao ulwacingilile ifunde lya kwa Lesa, ifilundwa fyabo fyalyonaike. Pa numa ya ico, batendeke ukutentemukila ku mfwa. Ukupitila mu mafunde ya mfyalo, abana babo atemwa ulupwa lwa bantunse, balipyene ukukanapwililika. E mulandu wine, na bo bene bafwila.—Yobo 14:4; Ilumbo 51:5; Abena Roma 5:12.

Ku ca bulanda, cimbi ico twapyana cibelesho ca kubembuka, icimonekela muli bukaitemwe na bucisenene. Ukuba kwena, ukwampana kwa bwamba cintu fye icayana. Lesa akambishe abantu ba kubalilapo babili ukuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde.” (Ukutendeka 1:28) Kabili pa kuba Kabumba wa kutemwa, alengele ukuti umulume no mukashi bakaleipakisha mu kufikilisha ilyo kambisho. (Amapinda 5:18) Lelo ukukanapwililika kwa buntunse kwalisaalula ukwampana kwa bwamba. Kwena, ifwe bonse twalishibo kuti ukukanapwililika kwalyambukila ubumi bwesu bonse, ukusanshako ne mibombele ya muntontonkanya wesu no mubili.

Lelo ukukanapwililika takwafubaalisha amaka yesu aya kulingulula imibele isuma. Nga twatemwa, kuti twaikatisha “ica kupindulwilako” no kuleuka ifiteyo fya bumi ukupitila mu kulwisha icibelesho ca kubembuka. Ca cine, takwaba umuntunse ushapwililika uwingalwisha ulubembu mu kukumanina, lelo mu nkumbu Lesa alishiba ulwa ici.—Ilumbo 103:14; Abena Roma 7:21-23.

Umulandu Tushifwaila Ukufwa

Na kabili Baibolo ilasanikila pa bwile bumbi ubo ukusanguka kwafilwa ukulondolola bwino: icifyalilwa ca buntunse ica kukanafwaya ukufwa, nangu cingati imfwa imoneka kwati cifyalilwa kabili te kuti isengaukwe.

Nga fintu Baibolo isokolola, icaletele imfwa lubembu no kukanaumfwila Lesa. Abafyashi besu aba kubalilapo abakwata icumfwila, nga baikele kuli pe na pe pamo na bana babo. Na kuba, Lesa abikile mu muntontonkanya wa muntu ukufwaisha kwa bumi bwa ciyayaya. Ukulingana na New International Version, Lukala Milandu 3:11 asoso kuti: “Alibika iciyayaya mu mitima ya bantu.” E ico, lintu abantunse bapingwilwe ukufwa, caletele ukupinkana mu mitima yabo atemwa ukukansana kwa mutatakuya.

Pa kuti uku kupinkana mu mutima kuwikishiwe no kuti ukufwaisha kwa kwikala kuli pe na pe kutalalikwe, abantunse balimumunga ifisumino fyalekanalekana, pamo nge cifundisho ca bumunshifwa bwa mweo ne cisumino ca kufyalwa cipya cipya. Basayantisti balafwailisha pa lwa nkama ya kukota pantu na bo bene bafwaya ukutamfye mfwa nangu fye ukucincintila imfwa. Abasumina mu kusanguka abashasumina muli Lesa balando kuti ukufwaisha kwa bumi bwa muyayaya waba mungalato, nelyo mucenjelo wa kusanguka, pantu kulapinkana ne mimwene yabo ilando kuti abantunse bacindamako fye panono pa nama. Lubali lumbi, ifyo Baibolo ilanda ukuti imfwa mulwani wesu filomfwana ne cifyalilwa cesu ica kufwaisha ubumi.—1 Abena Korinti 15:26.

Bushe kwena imibili yesu yalikwata ifishibilo fimo ifilangililo kuti twali no kwikala kuli pe na pe? Ee, yalikwata! Bongobongo wa muntu fye atushinina apakalamba ukuti twalengelwe ukwikala inshita iitali ukucila fintu twikala.

Twalengelwe Ukwikala Kuli Pe na Pe

Bongobongo afina bakilogramu 1.4, kabili akwata insandesande amabilioni 10 ukufika na ku mabilioni 100. Kabili calishimikwo kuti nangu fye ni shibili isha ishi nsandesande tashapalana iyo. Ulusandesande lumo kuti lwaumfwana ne nsandesande ukufika kuli 200,000, ici calenga no kuti muli bongobongo mube inshila ishingi nelyo imisebo iingi. Ukulundapo, magazini wa Scientific American asoso kuti, mu lwine lweka, “ulusandesande lumo lwaba nga kompyuta yapikana.”

Ifyatumbinkana muli bongobongo e fisonga imibombele ya nsandesande. Kabili bongobongo alipikana nga nshi ukucila kompyuta uwakwatisha amaka. Tony Buzan na Terence Dixon balembo kuti: “Mu mutwe uuli onse mwaba icilundwa ca kutiinya, ica maka, icalundana, kabili icibomba bwino, ica lupiko ulumoneka kwati lufungulukilako fye ilintu tuleya tulesambililako pa lwa cene.” Pa kwambula Profesa Pyotr Anokhin, bakonkanyapo abati: “Kucili takulaba umuntunse uwingabomfyo lupiko lonse ulwa bongobongo wakwe. E mulandu wine tatusuminisha ukutunganya kwalubana ukuli konse ukulando kuti bongobongo wa muntu alikwate mipaka. Bongobongo takwate mipaka.”

Mu cine cine, ifi fishinka fya cipesha amano tafyumfwana ne mfundo ya kusanguka. Mulandu nshi ukusanguka “kwingabumbila” icilundwa icingabomba amamilioni nelyo amabilioni ya myaka ku bantu yaweyawe aba mu ncengo, atemwa ku bantu abasambilila sana aba muno nshiku? Mu cine cine, ubumi bwa muyayaya fye bweka e cingalolamo fye! Lelo ni shani pa lwa mubili wesu?

Icitabo ca Repair and Renewal—Journey Through the Mind and Body cilando kuti: “Fintu amafupa, iminofu, ne filundwa ifyo fiipuupuutula ifine fyeka nga fyaonaika caba cipesha amano. Kabili nga twalitontonkenye pa lwa cene, kuti twasango kuti ukupepemuka ukushimoneka ukwa nkanda, umushishi ne ngala—ukusanshako ne mbali shimbi isha mubili—kulasungusha apakalamba: kulatwalilila pa maawala 24 cila bushiku, mu bwaca no bwaila, ukutulenga cipya cipya imiku iingi mu nshiku shonse isha bumi bwesu, nga fintu cisoswa mu lulimi lwa sayansi.”

Mu nshita ya kwa Lesa iyalinga, tacakamukosele ukulenga iyi mibombele ya cisungusho iya kuipepemuna ukutwalilila ku ciyayaya. Lyene, pa kulekelesha, ‘icikafubalishiwa ni mfwa.’ (1 Abena Korinti 15:26) Lelo pa kuti twingaba ne nsansa sha cine cine, tukabila ifyacila pa bumi bwa muyayaya. Tukabila umutende na Lesa e lyo na bantunse banensu. Umutende wa musango yu kuti wabako fye nga ca kuti abantu balitemwana mu cine cine.

Icalo Cipya Icashintilila pa Kutemwa

“Lesa kutemwa,” e fisosa 1 Yohane 4:8. Ukutemwa kwalikwatisha amaka—pali bufi ukutemwa kwa kwa Yehova Lesa—ica kuti e kwalenga no kuti tube ne subilo lya kwikala kuli pe na pe. Yohane 3:16 asoso kuti: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no mweo wa muyayaya.”

Ubumi bwa muyayaya! Mwandi lisubilo lishaiwamina! Lelo apo twalipyano lubembu, insambu ya kuba abomi tatwakwata. Baibolo isoso kuti: “Icilambu ca lubembu ni mfwa.” (Abena Roma 6:23) Nangu cibe fyo, ku ca nsansa, ukutemwa kwalengele Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, ese mu kutufwila. Umutumwa Yohane alembele ulwa kwa Yesu ati: “Wene atutuuliile umweo wakwe.” (1 Yohane 3:16) Ca cine, atuuliile umweo wakwe uwapwililika nge “cilubula ca pa bengi” pa kuti nga twamutetekela imembu shesu shifuutwe kabili tukeseipakisha ubumi bwa muyayaya. (Mateo 20:28) Baibolo ilondololo kuti: “Lesa [atumine] Mwane uwafyalwa eka ukuti ese pano isonde, ukuti tube no mweo muli wene.”—1 Yohane 4:9.

Ni shani, lyene, fintu twingankulako ku kutemwa kuntu Lesa na Mwane batutemenwe? Baibolo yakonkanyapo aiti: “Mwe batemwikwa, apo Lesa atutemenwe ifyo, na ifwe tufwile ukutemwana.” (1 Yohane 4:11) Tufwile ukusambililo kutemwa, pantu kukaba e shintililo lya calo cipya ica kwa Lesa. Ilelo abengi balitesekesho bucindami bwa kutemwa, nga fintu Yehova Lesa akomailapo mu Cebo cakwe, Baibolo.

Icitabo ca Love and Its Place in Nature calandile ukuti ukwabulo kutemwa “abana lyonse balafwa.” Nalyo line, abantu nangu bakule shani bacili balakabila ukutemwa. Incenshi imo iyaishibisha ifya buntunse yalandile ukuti ukutemwa “lishintililo lya kukabila konse ukwa bantunse nga fintu akasuba kaba lishintililo lya maplaneti ayakashinguluka . . . Imibombele ya mubili, ifilundwa, no muntontonkanya ifya mwana uushatemwikwapo yalipusana sana ne ya mwana uwatemwikwapo. Na kuba, no kukula kwa mwana uushatemwikwapo kulapusana no mwana uwatemwikwapo.”

Bushe kuti mwaelenganya fintu ubumi bukaba lintu bonse pe sonde bakatemwana mu cine cine? Awe, takwakabe kabili uukapato munankwe pantu wa ku calo cimbi, atemwa wa mushobo umbi, nangu pa mulandu wa kuti akwate nkanda iyapusanako! Mu kuteka kwa Mfumu yasontwa iya kwa Lesa, Yesu Kristu, isonde likesulamo umutende no kutemwa, mu kufikilisha ilumbo lyapuutwamo ilya Baibolo ilitila:

“Mwe Lesa, ifya bupingushi fyenu peeni ku mfumu . . . Lekeni ipingule abalanda ba mu bantu; ipusushe abana ba babusu, no kufwanto wa lumanimani. . . . Lekeni ubulungami bupuuke mu nshiku sha iko, no bwingi bwa mutende ukasuke aubulapo umweshi. Lekeni ibe no bufumu ukutula kuli bemba no kufika kuli bemba, kabili ukutula ku Mumana no kufika ku mpela sha calo. Pantu ipokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa; ilililo bulanda umulanda no mubusu, ne myeo ya babusu ilapususha.”—Ilumbo 72:1, 4, 7, 8, 12, 13.

Ababifi tabakabemo mu calo cipya ica kwa Lesa, nga fintu ilumbo limbi ilya Baibolo lilanda ati: “Incitatubi shikafitwa; lelo abalolela Yehova, bene bakapyaninine calo. Pashala panono, e lyo umubifi takabepo; awe ukalolekesha apo ali, no kusanga tabapo: lelo abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.”—Ilumbo 37:9-11.

Lyene, imintontonkanya ne mibili ifya bantunse ba cumfwila fikondapwa, ukusanshako fye na bakema mu nshishi mu kubuuka kwa ku bafwa. Mu kupita kwa nshita, bonse aba mweo bakabelebesha icata ca kwa Lesa mu kupwililika. Mu kupelako ukushomboka kukalamba ukwa kufwayo kucita icalungama kukapwa. Ukufwaisha kwesu ukwa bumi takwakapinkane kabili ne mfwa iyatuteke mfine pali ndakai! Ca cine ubu, mu cine cine bulayo bwa kwa Lesa wa kutemwa ubutila: “Imfwa tayakabeko kabili iyo.”—Ukusokolola 21:4; Imilimo 24:15.

E ico, mwicimba mu bulwi bwa kucita icalungama. Umfwileni ukukonkomesha kwa kwa Lesa ukutila: “Pilikito kupilikita kusuma kwa citetekelo, ikata ku mweo wa muyayaya.” Ubumi bwa mu calo cipya ica kwa Lesa muli Baibolo bwitwo “mweo wine wine.”—1 Timote 6:12, 19.

Shi fikeni ku kutesekesha icishinka calondololwa muli Baibolo icitila: “Yehova wene e Lesa; wene e watulenga, na ifwe tuli bakwe.” Ukutesekesha ico cishinka cintu cakatama icitungulula ku bumi mu calo cipya ica kwa Yehova umukaba ukutemwa no bulungami.—Ilumbo 100:3; 2 Petro 3:13.

[Amashiwi pe bula 27]

Ubumi bwa mu calo cipya ica kwa Lesa muli Baibolo bwitwo “mweo wine wine.”—1 Timote 6:19

[Icikope pe bula 25]

Abantunse balipunka mu lubao lwa mafunde ya kwa Lesa, ne fyafumamo fya busanso

[Icikope pe bula 26]

Abantunse bonse, mu buteko bwa kwa Lesa, bakaipakisha icalo cipya ica mutende