Bushe Yesu Alemoneka Shani?

UBUNTE bwe lyashi lya kale ilya ku calo pa lwa mimonekele ya kwa Yesu bwalyambukilwa ne milandu iingi. E fyalenga ukupusana kukalamba ku fyo bamulenga mu fikope.

Ifyalenga fyaba lutambi lwa calo ne nshita balengelepo. E lyo ne fisumino fya mipepele ifya bakalenga na abo babapeele umulimo na fyo fyalyambukile ifyo Yesu alelengwa.

Pa myanda ya myaka, bakalenga baishibikwa, pamo nga Michelangelo, Rembrandt, na Rubens, baposeshe sana amano pa mimonekele ya kwa Kristu. Impapulo shabo shalyambukila imimwene ya cintubwingi pa fyo Yesu alemoneka, ilingi line pa mulandu wa kuwaminisha ne fya kupashanya na bucisuminesumine. Lelo bushe ni pi uku kupashanya kwashimpilwe?

Cintu Ilyashi lya Kale Ilya ku Calo Lilanda

Ifikope fya kulenga ifya pa ntanshi ya kwa Kateka wa ciRoma Konstantino, uwaikeleko ukufuma mupepi no mwaka wa 280 ukufika 337 C.E., ilingi fyalelangisha Yesu nga “Kacema Musuma” uwacaice no mushishi uwipi nelyo uutali, uwanyongana. Lelo icitabo ca Art Through the Ages cilanda pa lwa ico ukuti: “Ngo mutwe we lyashi, Kacema Musuma kuti alondolwa ukupitila ku baGriki ba ku kale [abasenshi] na ku fikope fya bena Egupti, lelo pano emininako kacingilila wa cishinka uwa mukuni wa Bwina Kristu.”

Mu kupita kwa nshita, uku kwambukila kwa basenshi kwalikulileko. Icitabo cilundako ukuti, “Cali icayanguka ukumona Yesu nge milungu yaishibikwa iya ku lubali lwa Mediterranean, na kucilisha Helios (Apollo), lesa wa kasuba [untu icintengulusha ca lubuuto pa mutwe wakwe caishiletendeka ukulengwa pali Yesu kabili lyena pa “batakatifu”], nelyo kuli Sol Invictus (Akasuba Kashicimfiwa) uwacitilwe umuRoma.” Mu nshishi yatulilwe pa nshi ya St. Peter’s ku Rome, Yesu alangishiwa “aleensha bakabalwe be celeta lya kasuba ukupula mu myulu,” nga Apollo.

Nangu cibe fyo, iyi mimonekele ya bwaice tayatwalilile. Adolphe Didron, mu citabo cakwe ica Christian Iconography, alondolola icacitike ukuti: “Icikope ca kwa Kristu, icalemoneka mu kubalilapo ica bwaice, cikotelako fye mu kupita kwa myaka . . . lintu ubuKristu bulelunduluka.”

Icalembwa ca mu mwanda wa myaka uwalenga 13 icaletungwa ukuba kalata wa muntu umo Publius Lentulus, uo alembeele Icilye ca buteko bwa Roma cilondolola imimonekele ya kwa Yesu, ukuti aali no ‘mushishi [uwakashikila] uwatelela ukufika mu matwi, lelo ukufuma ku matwi wali uwafitulukila kabili uwabeeka uwanyongana ukufika pa mabeya; uwapatulwa pa kati . . . , no mwefu akanwa konse uwapalana no mushishi wakwe. Umwefu wa pa nshi uwipi, lelo uwasompako; . . . amenso ayabutulukila . . . kabili ayalengama.’ Uku kulondolola kushashininkishiwa pa numa kwaambukile bakalenga abengi. Icitabo ca New Catholic Encyclopedia citila: “Cila nkulo yalengele Kristu mu nshila ilefwailamo.”

Mu nshila imo ine, Kristu bamulengele mu kupusanapusana ukulingana ne mishobo ne mipepele. Ukulenga kwashimpwa pa mipepele ukufuma mwi bala lya bamishonari mu Afrika, ba America, na Asia kulangisha Kristu wa ku fyalo fya basungu uwa mushishi uutali; encyclopedia ilandapo ukuti lelo mu nshita shimbi “imimonekele ya bakaya” yalisanshiwako mu mimonekele yakwe.

BaProtestanti nabo balikwete bakalenga babo, abalengele Kristu mu nshila yabo abene. F. M. Godfrey alembele mu citabo cakwe ica Christ and the Apostles—The Changing Forms of Religious Imagery, ukuti: “Icikope ca kwa Rembrandt ica kwa Kristu wa bulanda catulile ku mimwene ya ba Protestanti, iya bulanda, iya kondoloka, iya ku kutumanisha, . . . uwatalala, umupashi wa kuikaanya uwa ci Protestanti.” Atile, ici cilangwa mu “kondolokesha kwa mubili Wakwe, ukuikaana, ukumoneka ‘uwa pa nshi, uwa luse luse’ untu ena [Rembrandt] atungenye ukuba Ubwina Kristu.”

Nangu cibe fyo, nga fintu twalamona, ifikope fimoneka ilingi mu kulenga kwa ba Kristendomu ukwa kwa Kristu ukuba uwanaka, ne cintengulusha ca lubuuto pa mutwe, uwanakilila, uwabombomana, no mushishi uutali te kwa cine. Na kuba, kwalipusanininako fye na Yesu wa mu Baibolo.

Cintu Baibolo Ilanda pa Mimonekele ya kwa Yesu

Apantu aali “Mwana wa Mpanga wa kwa Lesa,” Yesu takwete akalema e co ukwabulo kutwishika alemoneka bwino. (Yohane 1:29; AbaHebere 7:26) Kabili mu cine cine talemoneka bulanda bulanda lyonse nge fyo bamulenga mu fikope fyaishibikwa. Ca cine, aliculile mu bumi bwakwe, lelo mu mibele yakwe yonse, apashenye Wishi, “Lesa wa nsansa,” mu kufikapo.—1 Timote 1:11, NW; Luka 10:21; AbaHebere 1:3.

Bushe umushishi wa kwa Yesu wali uutali? Ba Nasiri fye e bashalebeya umushishi nelyo ukunwa umwangashi, lelo Yesu tali mu Nasiri. Ukwabula ukutwishika kanshi akwete umushishi uwabeyewa ubusaka ukupala umwaume umuYuda uuli onse. (Impendwa 6:2-7) Aipakishe fye no mwangashi mu kulinga lintu ali na bambi, kabili ici bushininkisho bwa kuti taali uwakungumana. (Luka 7:34) Na kuba, alipangilepo umwangashi mu cisungusho pa mutebeto wa bwinga mu Kana wa ku Galili. (Yohane 2:1-11) Kabili mu kushininkisha alikwete umwefu, nga fintu ubusesemo ukukuma ku kucula kwakwe bushinina.—Esaya 50:6.

Nge mimonekele ya kwa Yesu yali shani? Mu kupalako yali ya ciYuda. Afwile apalile nyina, Maria, uwali muYuda. Ifikolwe fya kwa Maria fyali baYuda, aba mu buHebere. E ico, Yesu afwile alemoneka ngo muYuda uuli onse.

Nelyo fye pa kati ka batumwa bakwe, Yesu mu kushininkisha taali uwapusanako sana e ico Yuda pa kumupeela ku balwani bakwe alimutomwene nge cishibilo. Kanshi, Yesu talepusanako na bo aleba nabo pantu na kuba umuku umo aendele ukufuma ku Galili ukufika ku Yerusalemu uwabulo kwishibikwa.—Marko 14:44; Yohane 7:10, 11.

Nangu cibe fyo, bamo batontonkanyo kuti Yesu afwile aali uwanakuka. Mulandu nshi balandile fyo? Umulandu umo, batila pantu balimwafwile ukusenda icimuti cakwe ica kucushiwilwapo. Na umbi, abati pantu aali e mutanshi ukufwa pali batatu abapopelwe pa fimuti.—Luka 23:26; Yohane 19:17, 32, 33.

Yesu Taali Uwanakuka

Baibolo tailondolola Yesu ngo wanakuka nelyo uwanakilila nge filondolola ifishilano. Lelo, ilanda ukuti na lintu aali uwacaice, [“alekula] ku mano ne fumbi, na ku bubile kuli Lesa na ku bantu.” (Luka 2:52) Mupepi ne myaka 30, aali ni kabasa. Iyo taileumfwika ukuba ni ncito ya muntu wanakuka, na kucilisha pali ilya nshita, lintu takwali bamashini ba lelo aba kwangushe ncito. (Marko 6:3) Na kabili, Yesu alitamfishe ing’ombe, impaanga, na bakakabula ba ndalama, no kupenuna amatebulo ya bakakabula ba ndalama. (Yohane 2:14, 15) Ici naco citubulula ukuti aali umwaume wakwatisha ulupikwe, uwapambana.

Yesu aendele bakilomita abengi mu kushimikila mu myaka itatu na hafu iya kulekeleshako iya bumi bwakwe pe sonde. Nangu cibe fyo, abasambi tabatalile abamukoselesha “ukutusha panono.” Nangu cingatila bamo aba bene bali balondo be sabi abakosa, lelo Yesu abebele ati: “Iseni imwe bene ku mbali ukwaba amatololo, no kutusha panono.”—Marko 6:31.

Nga fintu icitabo ca kwa M’Clintock na Strong ica Cyclopædia cilanda, mu cine cine, “icalembwa ce landwe conse cilangisha ukuti [Yesu alikwete] ubutuntulu bwa ku mubili ubwakosa.” Lyene mulandu nshi akabile ukwafwiwa ukusenda icimuti ca kucushiwilwapo, kabili mulandu nshi afwilile bwangu ukucila abapopelwe pamo nankwe?

Umulandu ukalamba wali kumanama kwacishamo. Lintu Yesu aali apepi no kuputunkanishiwa, atile: “Ndi no kubatishiwa ulubatisho; kabili naobelwa nga nshi lusuke lupwililile.” (Luka 12:50) Pa bushiku bwakwe ubwa kupelako uku kumanama kwafuminemo “ukulunguluka.” Baibolo itila: “Kabili pa kuba mu kulunguluka, alapepa no kupimpo kwacila; na mabe yakwe yaba nga matoni yakalamba ya mulopa ayaleponena pa nshi.” (Luka 22:44) Yesu alishibe ukuti isubilo lya bantunse ilya bumi bwa ciyayaya lyashintilile pali bumpomfu bwakwe ukufika ku mfwa. We cisendo ulakula! (Mateo 20:18, 19, 28) Na kabili aliishibe ukuti aali no kuputunkanishiwa na bantu ba kwa Lesa bene nge mpulamafunde ‘yatiipwa.’ E ico, alisakamikwe ukuti ici cali no kuleta umuseebanya pali Wishi.—Abena Galatia 3:13; Ilumbo 40:6, 7; Imilimo 8:32.

Pa numa ya kufutukwa, asungilwe buluku buluku. Mu kulubulwisha kwa cipamanso ubushiku, abakalamba mu calo, balimupumya, ukumufwishila amate, no kumutute fifunshi. Kwali ukulubulula na kumbi lucelocelo ubushiku bwakonkelepo pa kuti ukwa bushiku kumoneke ngo kwaciba fye bwino ukulingana ne funde. Kulya, Pilato alimulubulwishe; pakonkapo na Herode, uwamupumishe pamo na bashilika bakwe; lyene atwelwe kuli Pilato na kabili. Mu kupelako, Pilato alimufopawile. Uku takwali kuuma kwa lyonse. Icitabo ca The Journal of the American Medical Association calandile pa lwa mifopawile ya bena Roma ukuti:

“Icibombelo ca lyonse cali cikoti icipi . . . mu kuba ne myando ya mpapa yafulilako umo umo nelyo iyakoswa iya butali bwalekanalekana, umo utufyela twabulungana utunono nelyo utupimfya twatwa utwa mafupa ya mpaanga twakakilwe tufundo tufundo. . . . Ilyo ifita fya bena Roma mu kubwekeshabwekeshapo fyapamine inuma ya cinakabupalu na maka yonse, utufyela twabulungana twaleingila mu munofu, kabili imyando ya mpapa na mafupa ya mpaanga fyaleteeta mu nkanda na mu nsandensande sha mu kati. Lyene, ilyo ukulopaula kwatwalilile, inkanda yalelepaukilako ukufika mu micincili ya mwi fupa no kufumamo imishipa ya munofu ilesuumo mulopa.”

Mu cine cine, Yesu aali nanaka kale ilyo icimuti cafina cishilamufinina. Na kuba, icitabo ca The Journal of the American Medical Association casosele ukuti: “Ukupumwa apuminwe no kusaalulwa ku baYuda na bena Roma, insala, icilaka, ukufufya utulo, na fyo e fyalengele ukuti anakuke. E ico, nangu fye lintu talatanikwa Yesu ali uwabongoteka nakalimo mupepi ne mfwa.”

Bushe Imimonekele Yakwe Yalikatama?

Kristendomu amoneka ukutemwisha ificebusha amenso pamo nge fikope fya kwa Lentulus ne fya bakalapashi abaishibikwa ukufika fye na ku fikope fya ndakai ifyakantaikwa pa maglasi ya pa mawindo. Shikofu mukalamba uwa ku Turin, uusakamana Insalu ya ku Turin iyaleta ifyongo atile, “amaka yaibela aya kucinkula icikope ca kwa Yesu Kristu yalingile ukusungililwa.”

Nangu cibe fyo, Icebo ca kwa Lesa calisha ku mumbo fye ifishinka “ficinkula” imimonekele ya kwa Yesu. Mulandu nshi? Pantu nalimo kuti yapumfyanya ukwishiba kwa Baibolo—ukupilibula umweo wa muyayaya. (Yohane 17:3) Ica kumwenako cesu cine—Yesu umwine—‘taba na kapaatulula,’ kabili tatunga “imimonekele ya ku nse” nge cintu. (Mateo 22:16; linganyeniko Abena Galatia 2:6, NW.) Ukukomaila pa mimonekele ya ku nse iya kwa Yesu iishalandwa mu Malandwe yapuutwamo e kulwishanya ne mifwaile ya yako. Na kuba, nga fintu twalamona mu cipande cikonkelepo, Yesu taapala na kabili imimonekele ya buntunse.a

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 25]

Icikope calengwa na bakalenga ba mu Kristendomu ica kwa Yesu wanakuka, icapusanako na cintu ifyalembwa fya Baibolo filanga pa lwa wene

[Abatusuminishe]

Yesu Aleshimikila pali Bemba wa Galili calengwa na Gustave Doré