Cilya Bamama na Bashikulu Basanguka Abafyashi

Sally atila: “E lintu fye nafikile pa ng’anda ukufuma ku kulongana ku Ng’anda ya Bufumu. Naumfwile abalekonkonsha sana ku ciibi, ilyo naiswileko nasangile bakapokola babili na bana babili abalamba, aba mushishi uwasakalala, abamoneke kwati baikele imyeshi iingi ukwabula ukusamba. Bali fye cimbi cimbi tabalemoneka nga bana! Bali beshikulu bandi, nyina uwakunkuma ku miti ikola alibalekeleshe. Nali mukamfwilwa, e lyo kale kale nalesunga abana bandi 6. Lelo calingafishe ukubakaana.”a

Willie Mae atila: “Umwana wandi umwanakashi alombele ukuti musungileko abana ukufikila akawamyeko imikalile yakwe. Nshaishibe ukuti alikunkwime ku miti ikola. E fyo nakushishe abana bakwe babili. Ilyo papitile imyaka, umwana wandi umwanakashi afyele umwana na umbi. Nshalefwaya ukumusunga, lelo umwishikulu wandi umwaume, alimpaapeete, ati, ‘Mama, bushe te kuti musumine ukusungako fye umo na umbi?’”

KALE baletila ukusunga abeshikulu “mulimo wa bwanalale.” Ilelo te fyo caba. Bamo batunganyo kuti mu United States mweka fye, abana ukucila pa mamilioni yatatu bekala na banakulwibo na bashikulwibo. Kabili iyi mpendwa ileya ilekulilako lubilo lubilo.

Cinshi cilelenga ubu bwafya? Abafyashi babo nga balekana bamo abana bekala na banakulwibo na bashikulwibo. Cimo cine na bana abalekeleshiwa nelyo ukusungwa buluku buluku ku bafyashi babo. Magazini wa Child Welfare atila apantu ibange lya cocaine lileonaula imibombele ya bafyashi, ‘lyalilenga kubeko abana abaonaika.’ Na kabili kwaliba iminshipendwa ya bana abali ni “nshiwa” pa mulandu wa kulekeleshiwa, ukufwilwa abafyashi, nelyo umufyashi ukupena. Na kabili banyina nga bafwa kuli AIDS abana kuti basungwa na banakulwibo na bashikulwibo.

Calyafya sana ukusunga abana pa mushinku wa myaka ya pa kati nelyo mu “nshiku sha bubi” isha bukote. (Lukala Milandu 12:1-7) Abengi tabakwata fye na maka ya kusopa abana abanono. Bamo abasunga abeshikulu balasungako na bafyashi babo abakote. Lelo bambi balifwilwa nelyo ukulekwa kabili bafwile ukuisunga ukwabulo mwina mwabo. Kabili abengi tabakwata ne ndalama sha kubomfya muli uyu mulimo wakosa. Ukufwailisha kumo kwasangile ukuti amapesenti 40 aya bantu abasunga abeshikulu tabakwete ndalama shine shine. Sally ebukisho kuti: “Ilyo nalelwalika abeshikulu bandi nalepoose ndalama ishingi ku muti. Ubuteko tabwalempeelako indalama.” Nakulubantu umo ebukisho kuti: “Nalibomfeshe indalama shandi sha penshoni ku kusungilamo abeshikulu bandi.”

Ukukanshika no Kufunshika

Te ca kupapa ukuti ukufwailisha kumo kwasangile ukuti “ukusunga abeshikulu kwaletele ukukanshika kukalamba kuli banakulwibo na bashikulwibo, casangilwe ukuti amapesenti 86 aya bantu 60 abasunga abeshikulu batile ‘ilingi line balapopomenwa nelyo ukusakamikwa.’” Nakabushe, abengi balalwalilila. Elizabeth, uwalesunga akeshikulu akakashana, atila: “Nshaleumfwa bwino umubili no muntontonkanya e lyo na bumupashi bwandi tabwali bwino.” Willie Mae uwalwalo bulwele bwa ku mutima no bwa kubutukisha kwa mulopa, atila: “Dokota wandi atila icalenga kukanshika kwa kusunga abana.”

Na kabili abengi tabaipekanishisho kwaluka kwa mikalile ukwendela pamo no kusunga abeshikulu. Shikulubantu umo atila: “Inshita shimo nshitandala. Kuti naumfwo bubi . . . nga nashila umuntu umbi abeshikulu bandi, e co nshifwaila ukufuma pa ng’anda nelyo ukucita fimbi.” Nakulubantu umo ashimiko kuti taba ne nshita ya kuba eka. Icitendwe no kutalalilwa na fyo fyaliseeka. Nakulubantu umo atile: “Abakalamba banensu abengi tabakwata abana [abanono] aba kusunga e co ilingi line nga batulaalika tulakaana pantu abana besu bena [abeshikulu] tababalaalikako.”

Ukufunshika e cimbi icikalipako. Ulupapulo lwa U.S.News & World Report lutila: “Abengi aba bene [abasunga abeshikulu] balekatwe nsoni no kumfwo bubi pa mulandu wa kuti abana babo balifilwa ukusunga abana kabili abengi balaipeelo mulandu wa kukanakusha bwino abana. Pa kupayanishisha abeshikulu babo ubwikalo bwa cibote no kutemwa, bamo bafwile ukulabako ku bana babo aba miponto nelyo abakunkuma ku miti ikola.”

Ukufwailisha kumo kutila: “Ukucila pa mapesenti 25 . . . balandile ukuti ukusunga abeshikulu kwalengele ukuti belaikushiwa ne cupo cabo.” Abalume, maka maka, e bamona kwati nabalekeleshiwa ilyo abakashi babo balebombesha mu kusunga abeshikulu. Abalume bamo cilabafya ukushipikisha. Umwanakashi umo ashimiko kuti: “Abalume bandi balifumine pa ng’anda. . . . Ndemona kwati balifililwe ukushipikisha.”

Abana Abafulwa

U.S.News & World Report itila: “Ukukanshika kulabipilako pa mulandu wa kuti bamo abana abasungwa na [banakulwibo na bashikulwibo] bakabila ukwafwiwa sana, kabili bantu abakuntukilwa sana kabili abafulwa nga nshi mu calo.”

Ku ca kumwenako, akeshikulu ka kwa Elizabeth akakashana, wishi akashile pa mampatu ya musebo apo Elizabeth alebombe ncito ya kucilusha abana be sukulu umusebo. Elizabeth atila: “Uyu mwana alifulwa kabili calimukalipa.” E fyo bomfwa na beshikulu ba kwa Sally. Sally ashimiko kuti: “Umwishikulu wandi umwaume alifulwa. Amona kwati abantu bonse tabamufwaya.” Umwana onse aliba ne nsambu sha cifyalilwa isha kukwata wishi na nyina abamutemwa. Elenganyeni fintu umwana omfwa lintu abafyashi bakwe bamukankamba, ukumulekelesha, nelyo ukumukaana! Ukumfwikisha ifyo bomfwa kuti kwalenga tuletekanya lintu tulesunga abana aba misango yayafya. Amapinda 19:11 yatila: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa.”

Ku ca kumwenako, umwana uwakankambwa kuti alekaana ukusungwa. Ukumfwikisha umwenso wakwe na masakamika kuti fyamwafwa ukumwikatilwe nkumbu. Napamo ukumusuminisha no kumwebo kuti mukalamusakamana lyonse kuti fyatontololako umwenso wakwe.

Ifyo Mwingashipikisha Amafya

Nakulubantu umo uusunga abeshikulu atile: ‘Naleumfwo bubi no kuilililo bulanda. Awe mwe tatulingile ukupita muli ubu bwafya.’ Nga cili pali imwe, e fintu mwingomfwa. Lelo te mu kutila namupelelwa. Ca cine ubukote bulapwisha amaka, lelo bulaletako amano, ukutekanya, no kukampuka. E mulandu wine ukufwailisha kumo kwasangile ukuti “abana abasungwa na banakulwibo na bashikulwibo balalondoloka ukucila abana abasungwa no mufyashi fye umo.”

Baibolo itucincisha ‘ukubika amasakamika yesu yonse pali Yehova, pa kuti asakamana ifwe.’ (1Petro 5:7) E co kanshi, ukupala kemba wa malumbo, lyonse tulepepela maka no butungulushi kuli wene. (Linganyeniko Ilumbo 71:18.) Sakamaneni bumupashi bwenu. (Mateo 5:3) Umwanakashi umo Umwina Kristu atila: “Ukulongana kwa Bwina Kristu no kushimikila bambi kwalingafwile icine cine.” Tukuteni ukufunda abeshikulu benu imibele ya kwa Lesa. (Amalango 4:9) Ukwabulo kutwishika Lesa akamwafwa ukukusha abeshikulu benu “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.”—Abena Efese 6:4.b

Mwilatiina ukulombo bwafwilisho. Ilingi line ifibusa kuti fyamwafwa, maka maka ifya mu cilonganino ca Bwina Kristu. Sally ebukisho kuti: “Bamunyina na bankashi mu cilonganino balingafwile sana. Lyonse ilyo nalekwato bwafya balengaafwa. Bamo balempeelako ne ndalama.”

Mwisuula ubwafwilisho ubupayanishiwa no buteko. (Abena Roma 13:6) Magazini wa Child Welfare alando kuti ukufwailisha kumo kwasangile ukuti, “abengi tabaishiba ubwafwilisho ubwabako nelyo uko bengabusanga.” Ababombela abekashi na bantu abafwilisha abakote kuti bamulanga uko mwingasango bwafwilisho.

Ilingi line, icilenga abantu ukulasunga abeshikulu ni “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1-5) Ku ce shuko, ishi nshita ishayafya cishibilo ca kuti mu kwangufyanya Lesa akacitapo cimo kabili akaletako “icalo cipya” umushakabe ububi ubuponena indupwa ishingi ilelo. (2 Petro 3:13; Ukusokolola 21:3, 4) Pali iyi nshita, abasunga abeshikulu bafwile ukubombesha pa kuti bengatunguluka. Abengi balebomba bwino sana! Lyonse muleibukisho kuti nangu cingafya shani, kuti mwasango buseko ubwingi. Ee, kuti mwaba no buseko bwa kumonako abeshikulu benu basanguka abantu abatambalala abatemwa Lesa! Bushe ico tacingaba icilambu cisuma ica kubombesha kwenu?

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 28]

Insambu sha mwi Funde

Ukuya nelyo ukukanaya ku cilye mu kupoke nsambu sha kusunga abeshikulu waba mulandu wakakala kabili uwayafya. Mary Fron, incenshi yaishibisha uyu mulandu, atila: “Ubucingo bunono sana nga mulasunga abana ukwabula insambu sha mwi funde. Pantu inshita iili yonse abafyashi babo kuti baisabasenda. Magazini wa Good Housekeeping atila abengi abasunga abeshikulu tabafwaya ukupoke nsambu sha mwi funde pa mulandu wa kuti balatiina ukwiminina mu cilye no kulando kuti umwana wabo te mufyashi musuma.”

Ilingi line abashapoke nsambu sha mwi funde cilabafya ukwingisha abeshikulu babo isukulu nelyo ukubatwala ku cipatala. Nangu cibe fyo, ukupoke nsambu sha mwi funde kukabila indalama ishingi, kulasenda inshita iitali, kabili kulaletako ukufunshika. Kabili nangu fye balipokele insambu, kuti calenga ukuti ubuteko buleke ukubapeelako indalama. Magazini wa Child Welfare apandako amano abasunga abeshikulu “ukuyamona loya uwaishibishe funde lya buteko pa fya lupwa, imilandu ya kusunga abana, ne milandu imbi iya fya bana.”

[Akabokoshi pe bula 29]

Ukwishiba Ifyabimbwamo

Cilakalipa ukumono mwana uwa kuifyalila alecula. Kabili Baibolo ikambisha Abena Kristu ukusunga ‘abantu babo.’ (1 Timote 5:8) Nangu ni fyo, bamama na bashikulu balingile ukulingulula ilyo tabalasumina ukusunga abeshikulu. (Amapinda 14:15; 21:5) Umo afwile ukwishiba ifyabimbwamo.—Linganyeniko Luka 14:28.

Pepeni pa kubebeta ifi fipusho: Bushe cine cine namukwata amaka, inkuntumutima, bumupashi, ne ndalama ifingamwafwa ukusunga uyu mwana? Bushe umwina mwenu aletipo shani? Bushe takuli inshila ya kukoseleseshamo nelyo ukwafwilamo abafyashi ba mwana pa kuti balesungo mwana wabo abene? Ku ca bulanda, abafyashi bamo bacintomfwa tabaleka imyendele yabo iyabipa. Nakulubantu umo bukali bukali atila: “Nalemusungila bamwane abengi. Lelo talekele ukunwa imiti ikola no kupula abana na bambi. Nasukile namweba nati awe wacilamo muno!”

Lubali lumbi, bushe nga tamusungile abeshikulu benu kuti baikala shani? Bushe kuti mwatemwa ukumfwo kuti bambi nelyo abo mushaishiba e balebasunga? Cikaba shani kuli bumupashi bwa bana? Bushe bambi kuti babakusha ukulingana ne fipimo fya kwa Lesa? Bamo kuti batila te mulandu na mafya yabimbwamo, kuti basalapo ukubasunga. Cila muntu afwile ukuipingwila pantu uyu mulandu walikakala.

[Icikope pe bula 27]

Abengi cilabafya ukusungo twishikulu utwaice

[Icikope pe bula 28]

Abatiina Lesa kuti bacetekelo kuti Yehova akabaafwa ukukusha abeshikulu babo